Ένα σπάνιο μετεωρολογικό φαινόμενο αναμένεται να προκληθεί στην ατμόσφαιρα το επόμενο χρονικό διάστημα. Η απότομη θέρμανση της στρατόσφαιρας, επηρεάζει τον καιρό όλης της Ευρώπης! Πώς θα επηρεάσει την Ελλάδα; Τι έιχε συμβεί τον χειμώνα 1962-1963 που είχε επαναληφθεί; Δείτε τον μετεωρολόγο Σάκη Αρναούτογλου να εξηγεί.
Θέμα συζήτησης γίνεται τελευταία σε όλους τους μετεωρολογικούς κύκλους, αλλά και σε όλα τα μετεωρολογικά και καιρικά φόρουμς στο διαδίκτυο, το φαινόμενο της βίαιης θέρμανσης της στρατόσφαιρας (συντελείται το τελευταίο διάστημα στο βόρειο ημισφαίριο και η οποια αποτελεί ίσως μία από τις πλέον ραγδαίες ατμοσφαιρικές μεταβολές που συμβαίνουν στον πλανήτη μας), το οποίο μπορεί τις αμέσως επόμενες ημέρες ή εβδομάδες να επηρεάσει τον καιρό όλης σχεδόν της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Είναι χοντρικά η αλλαγή στη διεύθυνση του αέρα στην στρατόσφαιρα (δηλαδή στο δεύτερο στρώμα της ατμόσφαιρας από τα 10-50 χλμ ψηλά) και ο εμποδισμός του πανητικού κύματος στην κυκλοφορία του ατλαντικού, με αντίστοιχη ελυθέρωση των ψυχρότερων αερίων μαζών από την Αρκτική και τη Σιβηρία προς την Ευρώπη, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τον πολύ βαρύ χειμώνα που μπου μπορεί να εγκατασταθεί στη Γηραιά Ηπειρο, τις επόμενες ημέρες. Φυσικά το φαινόμενο παρακολουθείται και θα δούμε και πως ή και πόσο θα επηρεάσει και την χώρα μας. Ακολουθεί ένα βίντεο, για το πως παρουσίασε το φαινόμενο στο δελτίο καιρού της ΕΤ3 ο μετεωρολόγος Σάκης Αρναούτογλου.
Δείτε το βίντεο με τον Σάκη Αρναούτογλου στο τέλος του άρθρου
Ενας ανάλογος χειμώνας που υπήρξε πολύ έντονο το φαινόμενο της ΑΣΘ (Απότομης Στρατοσφαιρικής Θέρμανσης), συνέβη το 1962-63 και επηρέασε με μεγάλη βιαιότητα σχεδόν όλη την Ευρώπη, αλλά και την Αμερική.
Ο χειμώνας του 1962-1963 έμεινε στην ιστορία ως ο "χειμώνας των πάγων", αφού σε ολόκληρη την Ευρώπη οι καιρικές συνθήκες θύμιζαν Βόρειο πόλο.Στην Γαλλία τα λιμάνια της χώρας κατακλύστηκαν από τους πάγους ενώ στην Ιταλία πολυάριθμα ήταν τα θύματα λόγω του πρωτόγνωρου ψύχους.Στην Αυστρία σημειώθηκαν θερμοκρασίες ακόμα και 30 βαθμών κάτω του μηδενός, ενώ η τότε Γιουκοσλαβία και η Βουλγαρία θάφτηκαν κάτω από ένα παχύ στρώμα χιονιού. Στο Βέλγιο την Ολλανδία και την Βρετανία ο παγετός παρέλυσε τον κανονικό ρυθμό της ζωής των ανθρώπων.Το δεύτερο 15νθήμερο του Δεκεμβρίου του 1962, 679 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους στην Ευρώπη από αιτίες που είχαν να κάνουν με την κακοκαιρία και το πολικό ψύχος. Στην νότια Βρετανία το ύψος του χιονιού σε διάφορες περιοχές έφτασε και τα έξι μέτρα ενώ στο Λονδίνο από την επομένη των Χριστουγέννων ως και τον Απρίλιο η μέση θερμοκρασία ήταν 0,2 βαθμοί Κελσίου.
Στην Αμερική ο χειμώνας χαρακτηρίστηκε ο βαρύτερος του αιώνα αφού ακόμα και οι νότιες πολιτείες καλύφθηκαν κάτω από το λευκό πέπλο του χιονιού. Στις Ανατολικές πολιτείες οι χιονοθύελλες κάλυψαν πολλές επαρχίες κάτω από χιόνια ύψους ακόμα και 4 μέτρων.Μόνο τον Δεκέμβριο του 1962, 161 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους στην Αμερική από το ψύχος!!!
Στην χώρα μας ο χειμώνας χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ο χειρότερος χειμώνας των τελευταίων 100 ετών. Πολλοί άνθρωποι έχασαν την ζωή τους λόγω του ψύχους, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που τα μεγάλα αστικά κέντρα ντύθηκαν στα λευκά.
Παρακάτω δείτε ένα χρονολόγιο καιρικών γεγονότων στην Ελλάδα τον χειμώνα 1962-1963, μετά από έρευνα στις εφημερίδες της εποχής...
2.12.1962: Ισχυρή νεροποντή στην Αθήνα με αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν 50 υπόγεια.Στον νομό Ηλείας βρέχει ,με μικρές διακοπές,επί 50 ημέρες με αποτέλεσμα η περιοχή θα θυμίζει απέραντη λίμνη.Χιόνια σε Φλώρινα ,Νάουσα,Βέροια ,Κοζάνη και Κιλκίς.
4.12.1962: Ισχυρές χιονοπτώσεις σε όλη την βόρεια Ελλάδα. Στο δρόμο Φλώρινας-Καστοριάς το ύψος του χιονιού έφτασε τα 2 περίπου μέτρα ενώ στην Δράμα το ύψος του χιονιού έφτασε και τους 60 πόντους. Στα Δωδεκάνησα σημειώνονται πολύ ισχυρές βροχοπτώσεις ενώ πυκνό χαλάζι πέφτει στην Κάλυμνο.
10.12.1962: H θερμοκρασία στην Φλώρινα πέφτει στους -14 βαθμούς Κελσίου.
21.12.1962: Πλημμύρες στην Πάτρα με αποτέλεσμα 350 οικογένειες να μείνουν προσωρινά μακριά από τις εστίες τους. Έντονες χιονοπτώσεις σε ολόκληρο την Βόρεια Ελλάδα στην Λάρισα και στον Βόλο.
22.12.1962:Ισχυρές χιονοπτώσεις στα ορεινά της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας. Στο Πήλιο η θερμοκρασία έφτασε τους -6 βαθμούς Κελσίου ενώ τα χωριά του ανατολικού Πηλίου θάφτηκαν κάτω από μισό μέτρο χιόνι.
23.12.1962: Σε όλους τους νομούς της Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας οι χιονοθύελλες δημιουργούν σοβαρότατα προβλήματα. Στην Θεσσαλονίκη το ύψος του χιονιού έφτασε τους 30 περίπου πόντους. Δύο νεκροί από την κακοκαιρία σε Τρίκαλα και Αγρίνιο.
24.12.1962:Το ύψος χιονιού στην πόλη της Φλώρινας ξεπερνά τους 75 πόντους.Στην Πάρνηθα οι χιονοθύελλες είχαν σαν αποτέλεσμα να αποκλεισθούν 200 εκδρομείς ενώ σε πολλά σημεία του βουνού το ύψος του χιονιού έφτασε και το ένα μέτρο.
26.12.1962: Πυκνές χιονοπτώσεις στην Καστοριά και στην Κοζάνη.Στα ορεινά της Καρδίτσας τα χιόνια έφτασαν και τους 50 πόντους ύψος.
15.1.1963:Χιονίζει καθ όλη την διάρκεια της ημέρας σε Θεσσαλονίκη ,Κοζάνη καθώς και σε ολόκληρη την Ήπειρο.
20.1.1963: Πρωτοφανής νεροποντή έπληξε την Αθήνα και την Πάτρα με αποτέλεσμα 150 σπίτια να καταστραφούν στην πρωτεύουσα της Αχαίας ενώ 100 υπόγεια πλημμύρισαν στην Αθήνα.
22.1.1963:Ρίψεις εφοδίων από αεροπλάνα σε αποκλεισμένες περιοχές. Ακόμα τρείς νεκροί σε Γρεβενά,Καστοριά και Ξάνθη λόγω του ψύχους.
23.1.1963 : Χιονιάς στην Θεσσαλονίκη όπου το θερμόμετρο έπεσε ακόμα και στους 6 βαθμούς υπό το μηδέν.Στην Πτολεμαίδα το θερμόμετρο έπεσε στους 22 βαθμούς υπό το μηδέν. Χιόνια και στην Αττική όπου στα λευκά ντύνονται τα βόρεια προάστια των Αθηνών.
24.1.1963:Δύο θάνατοι σε Αθήνα και Τρίκαλα λόγω ψύχους. Στα λευκά Πάρνηθα ,Πεντέλη, Υμηττό αλλά και σε όλα τα βόρεια προάστια των Αθηνών.Τα 2/3 της Αιτωλοακαρνανίας ντύνονται στα λευκά ενώ στα ορεινά της Λαμίας τα χιόνια έφτασαν το 1,5 μέτρο.
25.1.1963:Το θερμόμετρο στην Αθήνα στους -1,4 βαθμούς Κελσίου. Στα λευκά η πρωτεύουσα από άκρη σε άκρη.
26.1.1963: Δύο νεκροί από την κακοκαιρία. Η ελάχιστη θερμοκρασία στην Αθήνα έφτασε τους -3 βαθμούς ενώ στην Πτολεμαίδα έφτασε τους -23 βαθμούς. Η Φλώρινα κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενώ στην Πατρα το θερμόμετρο έδειξε το πρωί -2 βαθμούς. Στην Χίο 40 περίπου πόντοι χιονιού καλύπτουν ολόκληρο το νησί.
27.1.1963: Χιονίζει και πάλι στα βόρεια προάστια των Αθηνών ενώ στην Ήπειρο καθ όλη την διάρκεια της ημέρας κυμαίνονται από -5 έως -10 βαθμούς.Πολλά προβλήματα από την κακοκαιρία στον Βόλο.
29.1.1963: Ο ποταμός Έβρος καλύπτεται από στρώμα πάγου που σε ορισμένα σημεία φτάνει ακόμα και τους 60 πόντους.
Η εξήγηση του φαινομένου, με επιστημονικούς όρους...
Σύμφωνα με τα τελευταία παρατηρησιακά και προγνωστικά στοιχεία, ένα σημαντικό μετεωρολογικό φαινόμενο πρόκειται να λάβει χώρα στο Β. ημισφαίρειο κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων. Πρόκειται για την αποκαλούμενη αιφνίδια στρατοσφαιρική θέρμανση (ΑΣΘ, sudden stratospheric warming-SSW), η οποία αποτελεί ίσως μία από τις πλέον ραγδαίες ατμοσφαιρικές μεταβολές που συμβαινούν στον πλανήτη μας. Το συγκεκριμένο φαινόμενο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 1952 από τον Scherhag στο Βερολίνο, χρησιμοποιώντας δεδομένα ραδιοβολίσεων. Έκτοτε, η ανάπτυξη της τεχνολογίας των δορυφόρων επέτρεψε την καλύτερη και διεξοδικότερη παρακολούθηση του φαινομένου.
Η στρατόσφαιρα
Για την καλύτερη κατανόηση του μηχανισμού εκδήλωσης του φαινομένου της ΑΣΘ είναι σκόπιμο να ξεκινήσουμε με μία σύντομη επισκόπηση της ίδιας της στρατόσφαιρας. Η στρατόσφαιρα είναι το ατμοσφαιρικό εκείνο στρώμα το οποίο εκτείνεται από τα 10-12 km (990-1000 hPa) έως τα 45-50 km (3-1 hPa). Μέσα στην στρατόσφαιρα, η θερμοκρασία αυξάνεται με το ύψος εξαιτίας της απορρόφησης της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας από το όζον. Αν και το μέγιστο της συγκέντρωσης του όζοντος (η λεγόμενη στιβάδα ή στρώμα του όζοντος) εντοπίζεται στα ~25 km (~5 hPa), η μέγιστη θερμοκρασία καταγράφεται συνήθως στο ανώτερο όριο της στρατόσφαιρας εξαιτίας της μικρότερης πυκνότητας του αέρα. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η θερμοκρασία της κατώτερης στρατόσφαιρας είναι υψηλότερη πάνω από τους πόλους και χαμηλότερη πάνω από τον ισημερινό (λόγω της ισχυρότερης θέρμανσης του ισημερινού, το ύψος της τροπόπαυσης αυξάνεται οπότε ελαττώνεται η θερμοκρασία στα κατώτερα στρώματα της στρατόσφαιρας). Στον αντίποδα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, οι μέγιστες θερμοκρασίες στην κατώτερη στρατόσφαιρα παρατηρούνται πάνω από τα μεσαία γεωγραφικά πλάτη. Στην μέση και ανώτερη στρατόσφαιρα, η θερμοκρασία ελαττώνεται καθώς κινούμαστε από το θερινό προς το χειμερινό πόλο.
Ο πολικός στρόβιλος
Ο πολικός στρόβιλος (αναφέρεται και ως πολική δύνη) είναι μία επίμονη μεγάλης κλίμακας κυκλωνική κυκλοφορία του ατμοσφαιρικού αέρα, η οποία παρατηρείται στα μέσα και ανώτερα στρώματα της τροπόσφαιρας και της στρατόσφαιρας. Το κέντρο αυτής της κυκλοφορίας εντοπίζεται πάνω από τους πόλους του πλανήτη μας. Στην περίπτωση της Αρκτικής, ο πολικός στρόβιλος είναι συνήθως ασύμμετρος και χαρακτηρίζεται από την παρουσία μίας σκάφης (επιμηκυμμένη περιοχή χαμηλών γεωδυναμικών υψών) πάνω από την ανατολική Β. Αμερική. Θα πρέπει να σημειωθεί πως ο πολικός στρόβιλος είναι ένας τύπος κυκλοφορίας του οποίου το “αποτύπωμα” είναι ορατό μόνο στην ανώτερη ατμόσφαιρα (τυπικά πάνω από τα 5 km) και σε καμία περίπτωση στην επιφάνεια.
Ο πολικός στρόβιλος της Αρκτικής χαρακτηρίζεται από την παρουσία ισχυρών δυτικών ζωνικών ανέμων στα μεσαία και ανώτερα στρώματα της τροπόσφαιρας και της στρατόσφαριας (περιστρόφη με φορά αντίθετη από αυτή των δεικτών του ρολογιού, θεωρώντας ότι βλέπουμε την τομή του Β. πόλου). Εξαιτίας της παρουσίας του στροβίλου, το στρώμα του ατμοσφαιρικού αέρα επάνω ακριβώς από την περιοχή του πόλου απομονώνεται και αναπτύσσει εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η θερμοκρασία της στρατόσφαιρας στο ύψος των 10 hPa μπορεί να πέσει ακόμα και στους -70 με -80 oC.
Η αιφνίδια στρατοσφαιρική θέρμανση
Το φαινόμενο της ΑΣΘ προκαλείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ της ζωνικής κυκλοφορίας της πολικής στρατόσφαιρας (πολικός στρόβιλος) και κατακόρυφα κινούμενων πλανητικών κυμάτων της τροπόσφαιρας. Υπό “φυσιολογικές” συνθήκες, η ζωνική ροή του πολικού στροβίλου είναι αρκούντως ισχυρή ώστε αυτά τα πλανητικά κύματα να ανακλώνται και να ανακατευθύνονται προς τον ισημερινό. Παρόλα αυτά, η διαρκής αλληλεπίδραση του πολικού στροβίλου με τέτοιου είδους κύματα είναι δυνατόν να οδηγήσει σε σταδιακή εξασθένιση της ζωνικής ροής. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ένα ισχυρό πλανητικό κύμα της τροπόσφαιρας που κινείται κατακόρυφα, διεισδύοντας στην κατώτερη στρατόσφαιρα, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε εκτόπιση του πολικού στροβιλού. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μεταφορά θερμότερων αερίων μαζών από τα μεσαία γεωγραφικά πλάτη προς την Αρκτική (πολλές φορές με βίαιο τρόπο), οπότε και λαμβάνει πλέον χώρα το φαινόμενο της ΑΣΘ.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας (ΠΟΜ), ένα επεισόδιο ΑΣΘ ταυτοποιείται όταν η παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας στα 10 hPa (μέση στρατόσφαιρα) καθώς κινούμαστε από το γεωγραφικό πλάτος των 65 μοιρών βόρεια προς την Αρκτική. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η θετική αυτή θερμοβαθμίδα να διατηρείται για 5 συνεχείς ημέρες. Αυτή θεωρείται μία “μικρή” ΑΣΘ. Εάν επιπρόσθετα, παρατηρηθεί και στροφή της ζωνικής ροής από δυτική σε ανατολική διεύθυνση (πολικός στρόβιλος στρεφόμενος κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού) για 5 συναπτές ημέρες, τότε η ΑΣΘ χαρακτηρίζεται ως ισχυρή.
Επιπτώσεις στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία και τον καιρό
Οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει μία ΑΣΘ στον καιρό σχετίζονται με την ίδια τη ραγδαία μεταβολή της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας. Όπως αναφέρεται σε διάφορες επιστημονικές εργασίες, μία ΑΣΘ μπορεί να οδηγήσει καταρχήν σε εξασθένιση της βαροβαθμίδας (διαφορά στην ατμοσφαιρική πίεση) μεταξύ του ημι-μόνιμου Ισλανδικού χαμηλού και του αντικυκλώνα των Αζόρων-Βερμούδων. Σε αυτή την περίπτωση, παρατηρείται εξασθένιση της λεγόμενης Ατλαντικής ροής οπότε περιορίζεται η μεταφορά θερμότερων αερίων μαζών από τον Ατλαντικό προς την ηπειρωτική Ευρώπη. Επιπρόσθετα, στην περίπτωση μιας ισχυρής ΑΣΘ, η στροφή των ανέμων από δυτική σε ανατολική διεύθυνση στη στρατόσφαιρα είναι δυνατόν να “επεκταθεί” σταδιακά και στα κατώτερα ατμοσφαιρικά στρώματα. Κατά τον τρόπο αυτό, μπορεί να παρατηρηθεί σταδιακή στροφή της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας από δυτική σε ανατολική διεύθυνση και στην τροπόσφαιρα όπου δημιουργείται ο καιρός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την σημαντική αύξηση των πιθανότητων για ισχυρές έως και πολύ ισχυρές ψυχρές εισβολές στο εσωτερικό της Ευρώπης. Αυτό συμβαίνει διότι υπό την παρουσία ανατολικής συνιστώσας κυκλοφορίας ευννοείται η μεταφορά ψυχρών αερίων μαζών από το εσωτερικό της Σιβηρίας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το εύρος των επιπτώσεων αυτών αποτελεί συνάρτηση της έντασης της ΑΣΘ. Γενικότερα, όσο πιο ισχυρή είναι μια ΑΣΘ, τόσο πιο έντονες αναμένεται να είναι και οι επιπτώσεις της. Θα πρέπει τέλος να επισημανθεί πως υπάρχει σχεδόν πάντα μια “υστέρηση φάσης” σε ό,τι αφορά στην εκδήλωση αυτών των επιπτώσεων. Οι περισσότερες σχετικές μελέτες αναφέρουν ένα χρονικό διάστημα που κυμαίνεται μεταξύ λίγων ημερών μέχρι κάποιες εβδομάδες (αρχής γενομένης από την έναρξη της ΑΣΘ).
Κώστας Αλεξανδρής
Ερασιτέχνης μετεωρολόγος - Καιρικός ερευνητής
Pontos-News.Gr
