Χτισμένο κοντά στον μεγάλο εμπορικό δρόμο Τραπεζούντας-Ερζερούμ, το Χαλβά Ματέν ή Χαλβά Μαντέν ήταν ένα από τα λίγα χωριά της περιοχής με αμιγώς ρωμαίικο πληθυσμό. Οι κάτοικοι που μιλούσαν ποντιακά, επέλεξαν το συγκεκριμένο σημείο για να στήσουν το σπιτικό τους επειδή ακριβώς υπήρχε ο εμπορικός δρόμος αλλά και γιατί ήταν κοντά στο μεταλλείο χαλκού και τα χάνια που ξεκουράζονταν οι περαστικοί.
Οι πρώτοι οικιστές έφθασαν εκεί γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα. Πληροφορίες για το χωριό γράφει ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις) στο έργο του Γεωγραφικόν και ιστορικόν λεξικόν των χωριών, κωμοπόλεων και πόλεων Χαλδίας – Αντιβολή, Υπομνηματισμοί, Παρατηρήσεις, Γλωσσάριο.
≈
Ο οικισμός Χαλβάμαdεν (Χελβάμαdεν, Χαλβά) με ελληνικό πληθυσμό, είχε ιδρυθεί κατά τη βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρούν τα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου που σώζονταν στην περιοχή. Ήταν μουδουρλίκι με καϊμακαμλίκι την Παϊπούρτη, μουτεσαριφλίκι το Ερζιγκιάν και βαληλίκι το Ερζερούμ.
Εκκλησιαστικά υπαγόταν στη μητρόπολη Χαλδίας και Χερροιάνων. Είχε δύο εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Χαράλαμπο και τον Άγιο Γεώργιο, που λειτουργούσαν με έναν ιερέα. Διέθετε, επίσης, πλήρες δημοτικό σχολείο με δύο δασκάλους. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία. Υπήρχαν όμως και αρκετοί έμποροι και τεχνίτες.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, στο Χαλβάμαdεν κατοικούσαν 90 περίπου οικογένειες, που μιλούσαν ποντιακά1.
Κατάγονταν από την Κρώμνη και η μετακίνησή τους θα πρέπει να σχετίζεται με την ύπαρξη του μεταλλείου χαλκού στην περιοχή. Το μεταλλείο του Χαλβάμαdεν έκλεισε οριστικά το 1916, όταν οι κάτοικοι του οικισμού εξορίστηκαν ομαδικά στη Σεβάστεια. Όσοι κατόρθωσαν να διαφύγουν, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Καυκάσου (Καρς). Με την Ανταλλαγή έφθασαν στην Ελλάδα περίπου 70 οικογένειες, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Αριδαίας και της Πτολεμαΐδας.
Γ. Θ. Κανδηλάπτης
-
V.Cuinet, La Turquie d’ Asie, Παρίσι, 1890, σελ. 221-224
