Ο τάφος του –που βρίσκεται στο κοιμητήριο του Oak Hill, στην Ουάσινγκτον– γράφει «Συγγραφέας • Ποιητής • Ανθρωπιστής», κι από κάτω «Γενικός πρόξενος σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, [Σμύρνη,] Βουδαπέστη».
Στη φωτογραφία η Σμύρνη –ίσως η πιο σημαντική (σίγουρα η πιο σημαδιακή) πόλη της διπλωματικής σταδιοδρομίας του– έχει καλυφθεί από τα ξερά φύλλα. Η ιστορία της όμως έγινε γνωστή στα πέρατα του κόσμου εν μέρει και χάρη στο δικό του έργο, το συγκλονιστικό χρονικό Η μάστιγα της Ασίας.
Ο λόγος για τον Τζορτζ Όρτον (ή Χόρτον, όπως έχουμε συνηθίσει να τον βλέπουμε γραμμένο), που γεννήθηκε σαν σήμερα το 1859. Βαθιά φιλέλληνας και με κλασική παιδεία (είχε μεταφράσει Σαπφώ μεταξύ άλλων), διορίστηκε πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα το 1983 (υπηρέτησε τις περιόδους 1893-1898 και 1905-1906) και αγωνίστηκε για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων (1896).
Συνολικά έζησε 30 χρόνια στην Εγγύς Ανατολή ως διπλωμάτης. Τη διετία 1910-1911 ήταν γενικός πρόξενος στη Θεσσαλονίκη, και αμέσως μετά στη Σμύρνη. Η πρώτη θητεία του τερματίστηκε το 1917, όταν οι ΗΠΑ διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία λόγω του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Η δεύτερη –αυτή που τον σημάδεψε– διήρκεσε από το 1919 έως τον ματωμένο Σεπτέμβριο του 1922.
Εξαρχής απαισιόδοξος για την έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, και έχοντας απέναντί του τον Αμερικανό Ύπατο Αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη Μαρκ Μπρίστολ, παρ’ όλα αυτά συνέχιζε ακάματος τις προσπάθειές του να συνδράμει όπως μπορούσε τους κατατρεγμένους Μικρασιάτες. Κατά τις τελευταίες τραγικές μέρες της Σμύρνης διέσωσε (με τεχνάσματα) χιλιάδες χριστιανούς από βέβαιο θάνατο. Ακόμα όμως κι όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ, συνέχισε να αγωνίζεται για τους πρόσφυγες, συλλέγοντας χρήματα για την περίθαλψή τους.
Η τελευταία έκθεση που συνέταξε για το State Department ήταν κόλαφος τόσο για τη χώρα του όσο και για τους άλλους συμμάχους και το ρόλο που διαδραμάτισαν όλη εκείνη την περίοδο, συντασσόμενοι με την κεμαλική Τουρκία.
Ως αποτέλεσμα, διορίστηκε δυσμενώς στη Βουδαπέστη, όπου και ολοκλήρωσε τη διπλωματική σταδιοδρομία του.
Ο αγώνας του για τη Σμύρνη όμως δεν τελείωσε εκεί. Το 1926 εξέδωσε το βιβλίο που έμελλε να κάνει γνωστό το όνομά του αλλά και το σκηνικό των φλεγόμενων μικρασιατικών παραλίων σε όλο τον κόσμο. The Blight of Asia είναι ο πρωτότυπος τίτλος του, και όπως είναι φυσικό τα πρώτα χρόνια πολεμήθηκε παντού: Στο εξωτερικό γιατί καυτηρίαζε τη στάση των συμμάχων, στην Ελλάδα γιατί θα «δυναμίτιζε» τις προσπάθειες ελληνοτουρκικής προσέγγισης που ήδη είχαν ξεκινήσει, πριν καν στεγνώσει το αίμα.
«Η μάστιγα της Ασίας»
Εξιστόρηση της συστηματικής εξόντωσης χριστιανικών πληθυσμών από μουσουλμάνους και της ενοχής ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων, μαζί με την πραγματική ιστορία της πυρπόλησης της Σμύρνης.
Υπό George Horton, επί τριάντα χρόνια Προξένου και Γενικού Προξένου των Ηνωμένων Πολιτειών στην Εγγύς Ανατολή
Στην προμετωπίδα του βιβλίου υπάρχει ένα λυρικό ποίημά του για τη Σμύρνη, με τον τίτλο «Η πόλη που μαρτύρησε». Παραθέτουμε αυτό, και ένα απόσπασμα από το 19ο κεφάλαιο, με τίτλο «Λεπτομέρειες που έγιναν γνωστές μετά την τραγωδία».
Η πόλη που μαρτύρησε
Βασίλισσα και δόξα και καμάρι όλης της γης
ήταν η Σμύρνη, η ωραία πόλη.
Και το πιο ανεκτίμητο μαργαριτάρι της Ανατολής
Σμύρνη μου, ωραία πόλη.
Κληρονόμος τόσων πολλών αιώνων ιστορίας
μάνα της Ποίησης, της Τέχνης, του Νου και της Σοφίας
ήταν η Σμύρνη, η ωραία πόλη…
Μια απ’ τις αρχαίες τιμημένες πολιτείες τις επτά
ήταν η Σμύρνη, η ιερή μας πόλη…
Και τα κεριά της έκαιγαν περήφανα ψηλά
ω Σμύρνη, ιερή μας πόλη…
Μια απ’ τις επτά ελπίδες μας, που δεν γινήκαν…
Μια απ’ τις επτά τις άγιες φωτιές μας, που σβηστήκαν,
ήταν η Σμύρνη, η άγια πόλη.
Οι έξι πέρασαν γοργά στου χρόνου τη Σιωπή
ω Σμύρνη, πόλη του Χριστού.
Κι αυτή έλαμπε πλούσια κι αιώνια δυνατή
ω Σμύρνη, πόλη του Χριστού…
Οι άλλες κατρακύλησαν στης λήθης το γκρεμό
μα μέχρι χθες, αυτή έλαμπε σαν άστρο μαγικό,
η Σμύρνη, η πόλη του Χριστού.
Ράγισαν οι καμπάνες, νεκρώσαν οι εκκλησιές
στη Σμύρνη, πόλη του Χριστού,
και τα τραγούδια σιώπησαν, νεκροί οι τραγουδιστές
στη Σμύρνη, την ευτυχισμένη πόλη…
Κι απ’ τα λευκά μαρμάρινα παλάτια, η κοπελιά
δεν θα θωρεί του Αιγαίου της την άμετρη ομορφιά
στη Σμύρνη, την ονειρεμένη πόλη…
Πέθανε και σαπίζει μοναχή, κοντά στην Πύλη της Ανατολής
η Σμύρνη, η δολοφονημένη πόλη…
Δίχως τεχνίτες έμεινε η πόλη της Σιωπής,
Σμύρνη μου, δολοφονημένη πόλη…
Το πένθος φώλιασε παντού και τα παιδιά ορφάνεψαν
και τα ποντίκια λεύτερα πια στην πόλη ζήλεψαν,
στη Σμύρνη, τη δολοφονημένη πόλη…
Και ο Δεσπότης στα ιερά της χώματα σταυρώθηκε
στη Σμύρνη, τη μαρτυρική την πόλη,
κι απ’ το αθώο το αίμα του λερώθηκαν τα γένια του
ω Σμύρνη, μαρτυρική πόλη…
Κι απ’ τον Πολύκαρπο έτσι αυτή κρατά την πίστη τη βαθιά
ως τον Δεσπότη που άγιασε κι ακόμα πιο μετά…
Η Σμύρνη, η δοξασμένη πόλη.
[Μετάφραση από τα αγγλικά: Αντώνης Παπαδόπουλος]
~
Κεφάλαιο ΙΘ’
«Λεπτομέρειες που έγιναν γνωστές μετά την τραγωδία»
Στην Αθήνα, στο Παρίσι, και αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνάντησα διάφορους αυτόπτες μάρτυρες της μεγάλης τραγωδίας που μου διηγήθηκαν αυτά που είχαν δει. Κατέγραψα τις μαρτυρίες πολλών από τα άτομα αυτά, αποκλείοντας προσεκτικά όλους τους Έλληνες ή Αρμένιους, όχι γιατί είχα την αίσθηση πως οι δηλώσεις τους ήταν αναγκαστικά αναξιόπιστες, αλλά γιατί θα ήταν δυνατό να αμφισβητηθούν ως προερχόμενες από προκατειλημμένες πηγές.
Αμερικανοί εθελοντές των διαφόρων οργανισμών περίθαλψης προσφύγων στέκονταν στο κατάστρωμα ενός πλοίου, που έφυγε από τη Σμύρνη λίγο μετά το «Simpson», και μου διηγήθηκαν ότι είδαν έναν άνδρα να ρίχνεται στη θάλασσα και να κολυμπά προς το μέρος τους. Από την προκυμαία, ένας Τούρκος στρατιώτης ύψωσε το όπλο του, στόχευσε και του τίναξε το κεφάλι στον αέρα. Ένας άλλος Αμερικανός, που μου διηγήθηκε την ίδια ιστορία, πρόσθεσε τη λεπτομέρεια ότι ο Τούρκος ύψωσε το τουφέκι του πάνω από τον ώμο ενός Βρετανού ναύτη. Καθηγητές και άλλοι υπάλληλοι της Αμερικανικής Σχολής Θηλέων, μου είπαν ότι είδαν μια κυρία που κατοικούσε στο σπίτι ακριβώς απέναντί τους, να στέκει στο δρόμο περικυκλωμένη από Τούρκους στρατιώτες που τη λήστευαν και της τραβούσαν τα δαχτυλίδια από τα δάχτυλα. Μόλις ολοκλήρωσαν το έργο τους, ένας από αυτούς έκανε πίσω και της έκοψε το ένα χέρι με το σπαθί του. Δεν την ξαναείδε πια κανείς και σίγουρα θα πέθανε από τα τραύματα της.
Αμερικανοί και άλλοι που ήταν στη Σμύρνη μού αφηγήθηκαν πολλές φορές το περιστατικό του ολοκαυτώματος μιας ομάδας κατοίκων της πόλης, ανδρών, γυναικών και παιδιών, που είχαν μαζευτεί πάνω σε μια μαούνα αραγμένη στο λιμάνι και σε πολύ μικρή απόσταση από την προβλήτα, με την ελπίδα ότι κάποια συμμαχική ή αμερικανική ατμάκατος θα τους ρυμουλκούσε σε κάποιο πλοίο και θα τους έσωζε. Οι Τούρκοι τούς πέταξαν πετρέλαιο και τους έκαψαν ζωντανούς. Η Δεσποινίς Emily McCallam, Διευθύντρια του Διακολλεγιακού Ινστιτούτου της Σμύρνης, μου επιβεβαίωσε την τρομερή αυτή ιστορία. Έφτασε στην κακότυχη πόλη το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1922, αφού η φωτιά που είχαν ανάψει οι Τούρκοι μαινόταν όλη τη νύχτα. Είδε μερικά απανθρακωμένα πτώματα να πλέουν στο λιμάνι. Όπως την πληροφόρησαν, επρόκειτο για τα πτώματα των ανθρώπων που είχαν αποτεφρωθεί πάνω στη μαούνα.
Ένας σημαίνων Ολλανδός έμπορος της Σμύρνης, που είχε βρει καταφύγιο στη θαλαμηγό του κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, μου διηγήθηκε ότι, όλη εκείνη την τρομερή νύχτα της 13ης Σεπτεμβρίου, άκουγε από την ακτή φοβερά ουρλιαχτά που σταματούσαν ξαφνικά με έναν περίεργο παφλασμό του νερού. Το άλλο πρωί έμαθε ότι είχαν κοπεί πολλά κεφάλια.
Αν κανείς φρόντιζε να πάρει συνεντεύξεις από τους πρόσφυγες και να καταγράψει τις περιπέτειες τους, θα μπορούσε να γράψει ένα βιβλίο μεγάλου ανθρώπινου ενδιαφέροντος με τις ιστορίες εκείνων που δραπέτευσαν και διασώθηκαν παρά τρίχα και τα απεγνωσμένα, πολυμήχανα τεχνάσματα στα οποία κατέφυγαν. Μια πλούσια γυναίκα με πολυμελή οικογένεια, που την αποτελούσαν μικρά παιδιά, κατάφερε να τα σώσει όλα, μέσα στο συνωστισμό και τον πανικό, δένοντας ένα μακρύ σκοινί γύρω από τη μέση του κάθε παιδιού και τυλίγοντας την άκρη του γύρω από τη δική της. Μία κυρία που ζούσε στα Βουρλά, μια μεγάλη κωμόπολη κοντά στη Σμύρνη, έσωσε την όμορφη κόρη της μεταμφιέζοντας την με δεξιοτεχνία σε άσχημη και ζαρωμένη γριούλα. Μια Αμερικανίδα μού έγραψε ότι το ηλικίας τεσσάρων χρονών κοριτσάκι της που είχε αφήσει στη Σμύρνη με τους παππούδες του και που το θεωρούσε χαμένο, εμφανίστηκε σε ένα από τα ελληνικά νησιά. Στη διάρκεια της σφαγής, το μικρό είχε χωθεί σε έναν ανοιχτό τάφο κι έμεινε εκεί για πολλές ώρες χωρίς τσιμουδιά, ωσότου άκουσε ανθρώπους που μιλούσαν αγγλικά. Τότε τους παρουσιάστηκε μέσα από τον τάφο και σώθηκε από φιλικά χέρια. […]
