Υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Σημίτη ήταν το 1999 ο Θεόδωρος Πάγκαλος, στα χέρια του βρέθηκε η υπόθεση του Κούρδου ηγέτη Αμπντουλάχ Οτζαλάν· με δική του έγκριση έγινε η μεταφορά του στην ελληνική πρεσβεία στο Ναϊρόμπι, παρέχοντας διαβεβαιώσεις στον πρέσβη ότι είχε εξασφαλιστεί δίοδος με τελικό προορισμό την Ολλανδία, σε συνεργασία με τις κενυατικές Αρχές.
Τελικά ο «Άπο», όπως είναι γνωστό, σε επιχείρηση που ενορχηστρώθηκε με τη βοήθεια της CIA συνελήφθη από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες – η εξέλιξη αυτή δημιούργησε πολιτική κρίση στην Ελλάδα, με τον Θεόδωρο Πάγκαλο να αποπέμπεται και τη θέση του υπουργού Εξωτερικών να αναλαμβάνει ο Φαήλος Κρανιδιώτης.
Πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο τότε ταγματάρχης της ΕΥΠ Σάββας Καλεντερίδης, ο οποίος έχει καταγράψει τα γεγονότα στο βιβλίο Παράδοση Οτζαλάν, Η ώρα της αλήθειας – Ιστορική μαρτυρία (εκδ. Ινφογνώμων).
Σχετικά με την αποπομπή του υπουργού Εξωτερικών, γράφει: «Ο Σημίτης, μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή, για να εκτονώσει την κρίση, προχωρά στην αποπομπή των τριών υπουργών, Πάγκαλου, Παπαδόπουλου και Πετσάλνικου, χωρίς να δίνει εξηγήσεις τι έκανε ο ίδιος και ποιος ήταν ο ρόλος του όλες αυτές τις 17 μέρες της κρίσης. Δηλαδή επί 17 μέρες που ενημερωνόταν ο πρωθυπουργός όλα πήγαιναν καλά και την τελευταία μέρα έγινε το λάθος και αποπέμφθηκαν οι υπεύθυνοι υπουργοί;».
Συμπερασματικά καταλήγει στο εξής: «Ο Πάγκαλος, δυστυχώς γι’ αυτόν, για την ιστορία του και την προσφορά του στο έθνος και την πατρίδα, που είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη, δεν είδε μακριά και διολίσθησε σε μια σειρά χειρισμών, με σημείο καμπής την επιλογή της Κένυας. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Το ίδιο ισχύει και για τον Σταυρακάκη¹».
Σχετικά με τη χώρα προορισμού, ο Σάββας Καλεντερίδης σημειώνει ότι δεν την γνώριζε εκ των προτέρων, σε αντίθεση με τους Μαλαισιανούς που είχαν διαθέσει το αεροσκάφος που τελικά δεν πέταξε. «Τότε σκέφτηκα ότι είναι παράδοξο να μην ξέρω εγώ τη χώρα που θα μεταβεί ο Άπο και να το γνωρίζουν οι Μαλαισιανοί, μουσουλμάνοι και σύμμαχοι της Τουρκίας. Ποιος θα μας απαντήσει άραγε σε αυτές τις παραδοξότητες; Για να μην πω ότι, αφού επέστρεψα στην Ελλάδα από το Ναϊρόμπι, διάφοροι μου είπαν ότι σε αυτήν την επιχείρηση οι Τούρκοι και οι Αμερικανοί είχαν δυο στόχους, τον Άπο και μένα, και σύμφωνα με κάποιους και τον ίδιο τον Πάγκαλο».
Και προσθέτει στη συνέχεια: «Στο δρόμο μού τηλεφώνησε ο Σταυρακάκης. Άκουγα τη φωνή του Πάγκαλου που του υπαγόρευε: “Ο Καλεντερίδης θα κατεβεί στη χώρα που θα πάνε. Θα πάρει το αεροπλάνο και θα πάει στη Νότιο Αφρική. Θα παρουσιαστεί στον πρέσβη της Ελλάδας εκ μέρους μου και θα του ζητήσει να τον φέρει σε επαφή με τον Μπίζο, δικηγόρο του Νέλσον Μαντέλα. Θα του μεταφέρει το αίτημα της κυβέρνησής μας για τη χορήγηση πολιτικού ασύλου στον Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Στη συνέχεια να περιμένει οδηγίες”.
»Άκουσα προσεκτικά αυτά που μου μετέφερε ο Σταυρακάκης και κατάλαβα ότι τελικά κάτι είχε γίνει για να βρεθεί λύση. […] Για να πω την αλήθεια, μετά την εντολή να πάω στη Νότιο Αφρική, θεώρησα ότι η Ελλάδα συμφώνησε με τους Αμερικανούς για τη λύση της Νοτίου Αφρικής και έτσι δεν με προβλημάτισε το θέμα.
»[…] Γιατί το Ναϊρόμπι; Σκεπτόμενος αφαιρετικά και μην μπορώντας να διανοηθώ ότι είναι δυνατόν ελληνική κυβέρνηση να συμφωνήσει και να συναινέσει στην παράδοση του Άπο στους Τούρκους, κατέληξα ή μάλλον εδραιώθηκε πιο πολύ μέσα μου η πεποίθηση ότι έγινε κάποια συμφωνία για τη μεταφορά του Άπο στη Νότιο Αφρική. Σκέφτηκα ότι το μέρος αυτό είναι ίσως μια λύση που κατά κάποιο τρόπο βολεύει και την Τουρκία.
»Με βάση την ψυχρή λογική μόνον έτσι δικαιολογούνταν η δική μου ανάμιξη, που ήμουν κρατικός αξιωματούχος, και η εμπλοκή της ελληνικής πρεσβείας του Ναϊρόμπι, αλλά και της Πραιτόρια. Όποιος και αν είσαι, ό,τι μυαλό και αν διαθέτεις, ό,τι πατριωτικά αισθήματα και αν σε διακρίνουν, τελικά ό,τι αξιοπρέπεια και αν έχεις, αν θες να παραδώσεις τον Άπο, δεν εμπλέκεις κρατικές αρχές της χώρας σου».
Μετά την άφιξη στην πρεσβεία και τον εγκλωβισμό ουσιαστικά του Αμπντουλάχ Οτζαλάν («είχε εγκλωβιστεί στο πιο ακατάλληλο ίσως μέρος του κόσμου, εκτός της Άγκυρας» γράφει ο Σάββας Καλεντερίδης), ο Κούρδος ηγέτης φοβήθηκε να δημοσιοποιήσει το γεγονός. Ο συγγραφέας σχολιάζει ότι η Ελλάδα συμπεριφερόταν ως «ο μεγάλος ένοχος, ενώ δεν είχε καμία ευθύνη, και προσθέτει: «Ο Άπο φοβήθηκε ότι η δημοσιοποίηση της παρουσίας του στην πρεσβευτική κατοικία θα έκανε κακό στην Ελλάδα. Και δεν ήθελε να χάσει τη στήριξη του ελληνικού λαού, δεν ήθελε να τον κατηγορήσουν στην ουσία ως προβοκάτορα. Άσχετα αν, ακόμη και μετά τη σύλληψή του και τη φυλάκισή του στο Ίμραλι, ο ίδιος ο Πάγκαλος και διάφοροι άλλοι που ήθελαν να στηρίξουν τις επιλογές της κυβέρνησης είπαν δημόσια ότι ο Άπο και οι Κούρδοι επεδίωκαν ελληνοτουρκικό πόλεμο».
Ένα κεφάλαιο του βιβλίου έχει τίτλο «Πώς και γιατί φθάσαμε στο “πετάξτε τον έξω”»– ο Θεόδωρος Πάγκαλος είχε αρνηθεί ότι ήταν εκείνος που έδωσε τέτοια εντολή για τον Άπο: «Τηλεφωνώ στον Σταυρακάκη. είναι εξαγριωμένος. Προφανώς μόλις είχε μάθει για την αίτηση ασύλου του Άπο. (Όπως είπα πιο πριν, ακριβώς επειδή μετά από απαίτηση του Πάγκαλου δεν υπήρχαν γραπτές εντολές, αλλά και τίποτε γραπτό για την υπόθεση και για το ποιος λέει τι, είχαμε αποφασίσει κατά τις τηλεφωνικές συνομιλίες να μιλάμε όλοι σε ανοικτή ακρόαση, για να ακούμε και οι τρεις τον εκάστοτε συνομιλητή μας. Ακούγαμε και οι τρεις λοιπόν εμβρόντητοι σε ανοικτή ακρόαση τον Σταυρακάκη να λέει οργισμένος να βγάλουμε τον Οτζαλάν από την κατοικία. Ήταν φανερό ότι πιεζόταν πολύ.
»Όταν επέστρεψα από το Ναϊρόμπι, ο Σταυρακάκης με ρώτησε αν μου είχε πει ποτέ αυτή τη φράση. Του είπα ότι δυστυχώς την είπε και δυστυχώς την άκουσαν πολλά άτομα. Πώς όμως φθάσαμε εκεί; Πώς ένας άνθρωπος που υπηρέτησε με αυταπάρνηση την πατρίδα επί 40 χρόνια έφθασε σε αυτό το σημείο;
»[…] Είχα καταλάβει ότι έρχονται πολύ πιο δύσκολες ώρες για όλους μας. Τον Σταυρακάκη τον ήξερα. Από τον τόνο της φωνής του καταλάβαινα ότι τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Αντιλαμβανόμενος ότι ο Οτζαλάν δεν θα δεχτεί να βγει, αν δεν έχει διαβατήριο στο όνομά του, είπα στον Αριστείδου να φροντίσει να βγει αυθημερόν έστω και απλό διαβατήριο στο όνομα του Οτζαλάν και να μας το στείλει άμεσα στο Ναϊρόμπι. Ο Αριστείδου² είπε ότι θα προσπαθήσει να το κάνει και θα μας το φέρει ο ίδιος ή θα το στείλει με δικό του άτομο με το αεροπλάνο της επόμενης μέρας, που έφθανε στο Ναϊρόμπι στις 7:30.
»Μετά από αυτό ξαναμιλήσαμε με τον Σταυρακάκη και με τον Παπαϊωάννου³. Η πίεση ήταν τέτοια που έλιωνε σίδερα. Δεν μπορεί να εξηγηθεί μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου η κατάσταση που περιέρχεσαι κάτω από τέτοιες συνθήκες. Να είσαι αξιωματικός, να έχεις φέρει στη ζωή σου σε πέρας αλλεπάλληλες φορές τις πιο δύσκολες αποστολές, σχεδόν πάντα με κίνδυνο της ζωής σου, και να σε πιέζουν ασφυκτικά να κάνεις κάτι, που είναι προφανές ότι είναι αδύνατο και τελείως έξω από τις αρχές σου και που καταλαβαίνεις ότι βλάπτει και τα συμφέροντα της πατρίδας σου. Και μετά από λίγο ξανά και ξανά. και συ να νιώθεις ότι μια ολόκληρη χώρα, η πατρίδα σου, είναι σε αδιέξοδο και περιμένει μόνον από σένα να τη βγάλεις από αυτό. Τεράστια πίεση, μια εμπειρία που δεν μπορείς να περιγράψεις.
»Ο Παπαϊωάννου μάς λέει επιτακτικά: “Να τον μεταφέρετε επειγόντως στις εγκαταστάσεις της μητρόπολης, απαρεγκλίτως εντός της ημέρας». Γιατί άραγε «απαρεγκλίτως εντός της ημέρας”; Ποιος ήταν αυτός που είχε θέσει διορία στην ελληνική κυβέρνηση και γιατί; Ο Σταυρακάκης, θεωρώντας προφανώς ότι η απειλή της αποχώρησής μου από το Ναϊρόμπι είναι ένα μέσο πίεσης στον Άπο, μου λέει: “Να πας να του τα πεις και αν δεν τον πείσεις να τους πεις ότι θα σηκωθείς να φύγεις”.
»Και όντως, ο Σταυρακάκης, προφανώς για να με προστατέψει απ’ ό,τι επρόκειτο να ακολουθήσει –άλλωστε αρκετά είχα εκτεθεί–, μου είπε επιτέλους να επιστρέψω στην Αθήνα το ταχύτερο δυνατόν».
Συμπερασματικά για την επιχείρηση της απαγωγής του Άπο, ο Σάββας Καλεντερίδης σημειώνει ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να εκτιμήσει ψύχραιμα την κατάσταση και να εκπονήσει ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση, και ότι στην ουσία αφέθηκε να την παρασύρουν οι εξελίξεις, υποκύπτοντας στις εξωφρενικές πιέσεις των ΗΠΑ και της Άγκυρας. Συγκεκριμένα γράφει: «Κρυφός πρωταγωνιστής της υπόθεσης Οτζαλάν, και ας μου συγχωρεθεί το οξύμωρο, σύμφωνα με την εκτίμησή μου, ήταν ο πρωθυπουργός. Η παράδοση Οτζαλάν δεν ήταν κάτι στιγμιαίο, για να το φορτωθεί ένας υπουργός ή ένας Καλεντερίδης».
