Του Χαλούκ Όζνταλγκα*
Μετάφραση από τα τουρκικά: Σάββας Καλεντερίδης
Από το 2011 το AKP άλλαξε ριζικά ολόκληρη την πολιτική του. Στο μεταξύ άρχισε να κατευθύνει την εξωτερική πολιτική με βάση τις πολιτικές ισλαμιστικές εμμονές και όχι με βάση τα εθνικά συμφέροντα.
Η προσχώρηση στην οργάνωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας έγινε το κύριο κριτήριο διαμόρφωσης της πολιτικής της Τουρκίας για τη Μέση Ανατολή.
Όταν το πραξικόπημα του 2013 στην Αίγυπτο τερμάτισε την κυριαρχία της Αδελφότητας, αντί η Τουρκία να επικαλεστεί τις δημοκρατικές αρχές που παραβιάστηκαν, άρχισε τις κραυγές εναντίον του αλ-Σίσι. Αυτή η παράλογη πολιτική του AKP ώθησε το Κάιρο σε μια αντιτουρκική θέση.
Στη σύγκρουση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας – Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και Κατάρ στον Περσικό Κόλπο, η Άγκυρα ακολούθησε μια μαχητική στάση υπέρ του Κατάρ, την οποία απέφυγαν ακόμη και οι γειτονικές αραβικές χώρες. Κι αυτό γιατί η στάση καθορίστηκε από τη σχέση με την Αδελφότητα. Έκτοτε, δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια χάνονται κάθε χρόνο στο εμπόριο με τους Σαουδάραβες και τα ΗΑΕ.
Από το 2011 μια πορεία βασισμένη σε ιδεολογικές εμμονές έχει ακολουθήσει το ΑΚΡ σε όλη τη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας, του Ισραήλ και της Λιβύης.
Οι χώρες της περιοχής άρχισαν να αναπτύσσουν μεταξύ τους διαφορετικές συμμαχίες εναντίον της Τουρκίας.
Η πολιτική του AKP έναντι της Αδελφότητας έχει θέσει την Τουρκία σε μια άνευ προηγουμένου απομόνωση σε όλη την ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Τα συμφέροντα της χώρας άρχισαν να δέχονται πλήγματα.
Οι εκπρόσωποι του ΑΚΡ υπερασπίστηκαν επίμονα αυτήν την πορεία για πολύ καιρό. Η ταπεινωτική ρητορική που ακολούθησαν έναντι ολόκληρου του αραβικού κόσμου οδήγησε την Τουρκία στην πλήρη απομόνωση.
Από το 2020 και αφότου το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο, το ΑΚΡ είπε, όπως κάνει πάντα, «έλα να το πάρουμε από την αρχή». Συγκεκριμένα, επιδίωξη ήταν η βελτίωση των σχέσεων με τις χώρες της περιοχής, αρχίζοντας από την Αίγυπτο και το Ισραήλ.
Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να διαβαστεί η πρόσφατη επίσκεψη στην Άγκυρα του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ Μπιν Ζαγέντ αλ Ναχαγιάν, του de facto ηγέτη των ΗΑΕ και ενός από τους ισχυρότερους παίκτες στη Μέση Ανατολή.
Να επισημάνουμε αμέσως ότι τα περισσότερα σχόλια για τις σχέσεις Τουρκίας-ΗΑΕ με αφορμή την επίσκεψη του πρίγκιπα διαδόχου, ειδικά σε φιλοκυβερνητικούς κύκλους, γίνονται χωρίς καν να προφέρουν το όνομα της Αδελφότητας.
Ωστόσο, χωρίς να ληφθεί υπόψη η Αδελφότητα δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε, να εξηγήσουμε ή να διορθώσουμε το αδιέξοδο της πολιτικής του AKP στη Μέση Ανατολή σήμερα.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι θα εγκαταλειφθεί η πολιτική που ακολουθούσε το AKP έναντι της Αδελφότητας για να δημιουργηθούν καλές σχέσεις με τις χώρες της περιοχής, στη βάση φυσικά αμοιβαίων συμφερόντων.
Επομένως, η επίσκεψη του διαδόχου των ΗΑΕ είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στα δύο σημαντικά ερωτήματα προκύπτουν από την επίσκεψή του:
- Σε ποιο βαθμό η βελτίωση των σχέσεων με τα ΗΑΕ θα συμβάλει στην εξάλειψη της επικίνδυνης απομόνωσης που αντιμετωπίζει η Τουρκία στη Μέση Ανατολή;
- Μπορεί η Τουρκία να απαλλαγεί από την περιφερειακή της απομόνωση στο εγγύς μέλλον;
Ακριβώς όπως η κυβέρνηση του AKP, και η κυβέρνηση των ΗΑΕ έχει τους δικούς της λόγους για τη βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία.
Η πολιτική των ΗΠΑ, του μεγαλύτερου προστάτη των ΗΑΕ, δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί πλήρως μετά τον Μπάιντεν. Το σίγουρο είναι ότι η προτεραιότητα που έδιναν οι ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή θα μετατοπιστεί στη νέα εξωτερική πολιτική προς τη Ρωσία και την Κίνα.
Η θέση του πρίγκιπα διαδόχου των ΗΑΕ, ενός από τους πιο ιδιαίτερους φίλους της οικογένειας του Ντόναλντ Τραμπ, θέτει ακόμη πιο σύνθετα ερωτήματα για την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Οι σχέσεις των ΗΑΕ με τη Σαουδική Αραβία, τον πιο στενό τους φίλο στην περιοχή, έχουν ψυχρανθεί πρόσφατα. Τα ΗΑΕ αποχώρησαν μονομερώς από τον πόλεμο της Υεμένης, αφήνοντας τους Σαουδάραβες μόνους.
Οι διαπραγματεύσεις για την αναβίωση της συμφωνίας που περιορίζει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (JCPOA) συνεχίζονται στη Βιέννη. Ανεξάρτητα από το πώς θα εξελιχθούν οι συνομιλίες, το Ιράν, ο μεγαλύτερος εχθρός των ΗΑΕ, πιθανότατα θα βγει ισχυρότερο από την αναταραχή που προέκυψε μετά την ακύρωση της συμφωνίας.
Το πολιτικό βάρος της Αδελφότητας στην περιοχή έχει διαβρωθεί. Παρ’ όλες τις προσπάθειες του AKP (που είναι η ναυαρχίδα της Αδελφότητας), η επιρροή της οργάνωσης βρίσκεται σε ιστορικό πάτο. Η ικανότητα του AKP να υποστηρίξει την Αδελφότητα, η οποία είχε κολλήσει διπλωματικά και οικονομικά ως αποτέλεσμα των δικών της λαθών, περιορίστηκε.
Για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αδελφότητα δεν αποτελεί πλέον συγκρίσιμο κίνδυνο με το Ιράν.
Τα ΗΑΕ προσπαθούν τώρα να εξισορροπήσουν την κατάσταση βελτιώνοντας τις σχέσεις τους με το Ισραήλ.
Το εμπάργκο που επέβαλαν οι αραβικές χώρες που γειτονεύουν με το Κατάρ άρθηκε στις αρχές του έτους και έτσι εξαλείφθηκε μία σημαντική εστία κρίσης στις σχέσεις των ΗΑΕ με την Τουρκία.
Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, τα ΗΑΕ θέλουν να επαναπροσδιορίσουν τη γεωπολιτική τους θέση, να μειώσουν τους κινδύνους τους λιώνοντας τους πάγους με την Τουρκία μέσα από τις δικές τους αξιολογήσεις και όχι από την στάση άλλων περιφερειακών χωρών.
Επιπλέον, πηγές των ΗΑΕ επισημαίνουν ότι η Άγκυρα πληροί πολλές από τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για εξομάλυνση των μεταξύ τους σχέσεων.
Για παράδειγμα, η εκστρατεία των μέσων ενημέρωσης κατά των ΗΑΕ και της Αιγύπτου τερματίστηκε, η υποστήριξη προς την Αδελφότητα μειώθηκε και τέθηκε μερικό φρένο στην παρεμβατική στάση της Τουρκίας στη Λιβύη.
Σχολιάζοντας την επίσκεψη του πρίγκιπα διαδόχου των ΗΑΕ, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο θα βελτιωθούν, επίσης. Πράγματι, αυτές οι δύο χώρες έχουν μεγάλη σημασία για την Τουρκία στην περιοχή.
Όμως, ας δούμε ποια είναι η κατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο σήμερα, ως αποτέλεσμα των επανειλημμένων δηλώσεων καλής θέλησης και των πρωτοβουλιών της Άγκυρας επί σχεδόν δύο χρόνια.
Πέρασε ένας χρόνος από τότε που η Άγκυρα καθόρισε το όνομα του νέου πρέσβη της Τουρκίας στο Ισραήλ. Όμως το Ισραήλ δεν έκανε ακόμα το αντίστοιχο βήμα που θα οδηγήσει στην εξομάλυνση των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών.
Η διοίκηση του AKP έστειλε μηνύματα μέσω ανεπίσημων πρεσβευτών προτείνοντας μια συμφωνία για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Ισραήλ άφησε επίσης αυτό το διάβημα αναπάντητο.
Πρώτα απ’ όλα, το Ισραήλ απαιτεί να κλείσει το γραφείο του στην Κωνσταντινούπολη το παλαιστινιακό παράρτημα της οργάνωσης των Αδελφών Μουσουλμάνων και να απομακρύνει η τουρκική κυβέρνηση τους μαχητές της Χαμάς από την Τουρκία.
Στην τρομοκρατική ενέργεια που έγινε στο κέντρο της Ιερουσαλήμ στις 21 Νοεμβρίου, σκοτώθηκε ο Ελιάχου Δαυίδ Κάι και τέσσερις Ισραηλινοί τραυματίστηκαν. Έγινε γνωστό ότι ο δράστης, ο Παλαιστίνιος Φαντί Αμπού Σαϊντάμ, είχε επισκεφθεί πολλές φορές την Κωνσταντινούπολη τους τελευταίους μήνες και συναντήθηκε με στελέχη της Χαμάς.
Μετά από αυτήν την ενέργεια οι ισραηλινές μονάδες ασφαλείας συνέλαβαν 50 μέλη από πυρήνα της Χαμάς στη Δυτική Όχθη. Ανακοινώθηκε με ονόματα ότι ο πυρήνας σχεδίαζε εκτεταμένες τρομοκρατικές ενέργειες και διευθυνόταν από ανώτερους ηγέτες της Χαμάς που περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους στην Τουρκία.
Ο Χαΐ Εϊτάν Κοέν Γιαβαροκάκ εργάζεται στο Ινστιτούτο Στρατηγικής και Ασφάλειας της Ιερουσαλήμ και είναι ένας από τους κορυφαίους εμπειρογνώμονες του Ισραήλ για θέματα Τουρκίας. Σύμφωνα με αυτόν, ο Ερντογάν ήθελε να τερματίσει τη διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας στην περιοχή για ένα διάστημα, αλλά «οι δεσμοί των Αδελφών Μουσουλμάνων εμποδίζουν τη συμφιλίωση με την Αίγυπτο και το Ισραήλ».
Επίσης σημειώνει ότι για το Ισραήλ, που απέκτησε πολλούς φίλους στην περιοχή μετά τις Συμφωνίες του Αβραάμ, η Τουρκία δεν έχει πλέον ιδιαίτερη θέση όπως πριν από δέκα χρόνια. Εάν η Άγκυρα θέλει πραγματική ομαλοποίηση, πρέπει να σταματήσει να υποστηρίζει τη Χαμάς. Στάδια εξομάλυνσης όπως τοποθετήσεις πρέσβεων και επισκέψεις υψηλού επιπέδου είναι δυνατό να γίνουν αργότερα.
Δεν πάει καλά ούτε η προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεων με την Αίγυπτο. Οι εκπρόσωποι του AKP ξέχασαν ξαφνικά τις φραστικές επιθέσεις τους, οι οποίες ήταν ασύμβατες με τη διπλωματία, και άρχισαν να πετούν… τριαντάφυλλα στο Κάιρο από τα μέσα του περασμένου έτους.
Το Κάιρο παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό σιωπηλό. Προφανώς η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση του AKP δεν είναι πολύ υψηλή.
Εν τω μεταξύ, η Αίγυπτος αρνήθηκε την πρόταση της Τουρκίας για καθορισμό αμοιβαίων θαλάσσιων συνόρων.
Έχουν περάσει μήνες από τις συναντήσεις που έγιναν στο Κάιρο σε επίπεδο υφυπουργών, οι οποίες όμως δεν συνεχίστηκαν. Ως εκ τούτου προσδοκίες του AKP δεν πραγματοποιήθηκαν – οι συνομιλίες δεν μπόρεσαν να φτάσουν καν σε επίπεδο υπουργών.
Μετά τον Μάιο η πιο σημαντική εξέλιξη όσον αφορά τις σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου ήταν η Διάσκεψη για τη Λιβύη που έγινε στο Βερολίνο τον Ιούνιο υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Αποφασίστηκε να απελαθούν όλοι οι ξένοι στρατιώτες από τη Λιβύη. Η Τουρκία έχει δηλώσει ότι αυτή η απόφαση δεν είναι δεσμευτική για την ίδια.
Είναι γνωστό ότι ορισμένες ομάδες στα δυτικά της Λιβύης –ειδικά οργανώσεις που συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα– εργάζονται για να αποκλείσουν από αυτήν την απόφαση τους Σύρους μαχητές που έχει στείλει εκεί η Άγκυρα. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι ξένοι στρατιώτες στη Λιβύη.
Είναι δύσκολο να βελτιωθούν οι σχέσεις Αιγύπτου-Τουρκίας χωρίς συμφιλίωση στη Λιβύη.
Οι απόψεις του Χουσεΐν Χαρίντι, ενός από τους πιο σημαντικούς σχολιαστές της ημιεπίσημης εφημερίδας Al Ahram που εκδίδεται στο Κάιρο, ο οποίος κάποτε υπηρετούσε ως σύμβουλος του υπουργείου Εξωτερικών της Αιγύπτου, είναι οι εξής:
«Η λυδία λίθος για τη βελτίωση των σχέσεων με την Αίγυπτο είναι το αν η Τουρκία θα αποσύρει τις δυνάμεις της από τη Λιβύη. Εάν δεν το κάνει, οι σχέσεις θα παραμείνουν ίδιες. Θα συνεχίσει να υπάρχει τεταμένο κλίμα μεταξύ των δύο χωρών, κρυφά συγκρουσιακό και έντονα ανταγωνιστικό σε ολόκληρη την περιοχή, από τη Λιβύη έως το Ιράκ, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας.
»Το μέλλον των σχέσεων Αιγύπτου-Τουρκίας φαίνεται ζοφερό. Είναι σχεδόν αδύνατο να φτάσει σε πιο λαμπρές μέρες υπό τον σημερινό Τούρκο πρόεδρο, εκτός εάν η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στην περιοχή υποβληθεί σε συνολική αναθεώρηση. Υπό τις παρούσες συνθήκες αυτό δεν φαίνεται εφικτό».
Τώρα μπορούμε να απαντήσουμε στις δύο ερωτήσεις που θέσαμε παραπάνω.
Επισημαίνοντας ότι οι σχέσεις με τα ΗΑΕ βρίσκονται σε τροχιά ανάκαμψης, η επίσκεψη του πρίγκιπα διαδόχου των ΗΑΕ αποτελεί θετική εξέλιξη και είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Αλλά στην καλύτερη περίπτωση, η επίσκεψη αυτή δεν είναι καθόλου αρκετή από μόνη της για να βγει από την επικίνδυνη απομόνωση στην οποία το ΑΚΡ έχει θέσει την Τουρκία.
Για να συμβεί αυτό η Τουρκία χρειάζεται να ανανεώσει όλες τις εξωτερικές της σχέσεις, όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, αλλά και με τη Δύση. Το AKP δεν έχει τέτοια ικανότητα.
Επιπλέον, τα συνεχή ζιγκ-ζαγκ δημιούργησαν κρίση εμπιστοσύνης στις πρωτεύουσες του κόσμου. Είναι αδύνατο να προβλέψουμε τι θα κάνει αύριο η Άγκυρα.
Καθώς παρακολουθεί ο κόσμος, το AKP βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση στην εσωτερική πολιτική σκηνή και πιθανότατα θα φύγει από την εξουσία στις πρώτες εκλογές.
Η Τουρκία θα μπορέσει να βγει από την απομόνωση στην οποία έχει περιέλθει μόνο μετά το ΑΚΡ.
—
* O Χαλούκ Όζνταλγκα διετέλεσε μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Τουρκίας (DSP) και του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CHP), του οποίου ήταν και βουλευτής την περίοδο 2007-2011.
