Σε Περιφερειακό και διεθνές πλαίσιο, το μοναδικό νομικά δεσμευτικό κείμενο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα της βιοϊατρικής, είναι η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, γνωστή και ως Σύμβαση του Οβιέδο. Ιδιαίτερα κρίσιμο για την εξέταση του υπό κρίση θέματος είναι το άρθρο 5 της Σύμβασης, το οποίο προβλέπει τα ακόλουθα:
Επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνον αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεσή του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσής του. Το πρόσωπο αυτό θα ενημερώνεται εκ των προτέρων καταλλήλως ως προς το σκοπό και τη φύση της επέμβασης, καθώς και ως προς τα επακόλουθα και κινδύνους που αυτή συνεπάγεται. Το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μπορεί ελεύθερα και οποτεδήποτε να ανακαλέσει τη συναίνεση του. Προκύπτει αναντίρρητα η διαπίστωση ότι o εμβολιασμός υπόκειται απαραιτήτως στην εξασφάλιση προηγούμενης ρητής και ελεύθερης συναίνεσης, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης για κάθε πτυχή της διαδικασίας, όπως τον σκοπό και τις πιθανές συνέπειες αυτής. Ειδικά ενόψει της εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοϊού, η Επιτροπή Βιοηθικής του Συμβουλίου της Ευρώπης, με δήλωσή της που δημοσιεύθηκε στις 14 Απριλίου 2020 υπενθυμίζει τις θεμελιώδεις αρχές, στη βάση του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες πρέπει να διέπουν τη λήψη ιατρικών αποφάσεων και πρακτικών για την αντιμετώπισης της παρούσας κρίσης. Υπογραμμίζει ότι η Σύμβαση του Οβιέδο αποτελεί το μόνο νομικά δεσμευτικό εργαλείο σε διεθνές επίπεδο στον τομέα αυτό και παρέχει ένα μοναδικό πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου ενός πλαισίου διαχείρισης κρίσεων έκτακτης ανάγκης και υγείας, σε κλινικούς και ερευνητικούς τομείς.
Εξίσου καθοδηγητική ως προς το καθεστώς εφαρμογής του εμβολιασμού κρίνεται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μέσω συγκεκριμένων αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Ειδικότερα, το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης προσφέρει σημαντική βοήθεια. Έχει ξεχωριστή αρχιτεκτονική δομή καθώς στην πρώτη παράγραφό του προστατεύονται τέσσερα έννομα συμφέροντα: η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, η κατοικία και αλληλογραφία. Κοινή συνισταμένη όλων των συμφερόντων είναι η προστασία της ιδιωτικότητας, η οποία αποτελεί μια έννοια με ευρύτατο περιεχόμενο και περιλαμβάνει πολλαπλές εκφάνσεις της σωματικής και κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου, όπως το όνομα, την εικόνα, την σωματική και ψυχική ακεραιότητα όπως και την γενικότερη ανάπτυξη της προσωπικότητας
Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου προβλέπει εξαντλητικά τις προϋποθέσεις περιορισμού απόλαυσης του προστατευόμενου δικαιώματος, οι οποίες εφαρμόζονται σωρευτικά και είναι οι ακόλουθες : α) η ύπαρξη προηγούμενης νομοθετικής πρόβλεψης (αρχή νομιμότητας), β) η επιδίωξη συγκεκριμένου νόμιμου σκοπού, όπως αυτός ορίζεται σχετικά (αρχή του σκοπού) και γ) η εξέταση του κριτηρίου της αναγκαιότητας περιορισμού του δικαιώματος σε μια δημοκρατική κοινωνία (αρχή αναλογικότητας).
Ειδικά ως προς τη σωματική και ψυχική ακεραιότητα του ατόμου αυτή συνίσταται στην υποχρέωση οικοδόμησης από το κράτος ενός ικανοποιητικού νομοθετικού πλαισίου προστασίας από πράξεις βίας τρίτων προσώπων. Έχει κριθεί ότι η υποβολή ατόμου σε οποιαδήποτε ιατρική εξέταση χωρίς τη συναίνεσή του συνιστά επέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού της Ιδιωτικής του ζωής. Κατά συνέπεια, είναι δυνατή η άρνηση της ιατρικής περίθαλψης ενώ ως προς τα ανήλικα Τέκνα το αντίστοιχο δικαίωμα ασκείται από τους κηδεμόνες. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός ισοδυναμεί με συνακόλουθη επέμβαση στο προστατευόμενο δικαίωμα.
Ωστόσο, σύμφωνα με συγκεκριμένη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η επέμβαση δύναται να δικαιολογηθεί εφόσον συντελείται εξαιτίας του φόβου εξάπλωσης επιδημίας και υπό τον όρο ότι έχουν ληφθεί όλες οι απαραίτητες ιατρικές προφυλάξεις και ότι ο εμβολιασμός δεν προβλέπει κινδύνους για την υγεία του υποκειμένου. Σε διαφορετική περίπτωση, το κράτος οφείλει να σεβαστεί την ελευθερία αυτοκαθορισμού του προσώπου ως προς το πεδίο της ιατρικής του περίθαλψης. Αξίζει να προστεθεί ότι ενδεχομένως η επέμβαση στη σωματική ακεραιότητα του ατόμου χωρίς τη συναίνεσή του συνιστά βασανιστήριο καθώς και απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής όχι μόνο του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ αλλά και του αντίστοιχου άρθρου 3, που απαγορεύει μια τέτοια κακομεταχείριση
Το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο
Συγκεκριμένα, το άρθρο 168 της Συνθήκης Λειτουργίας Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ρητά τα ακόλουθα:
Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης, εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου.
Παράλληλα, στο ίδιο άρθρο ορίζεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «μπορούν να θεσπίζουν μέτρα ενθάρρυνσης της προστασίας και της βελτίωσης της υγείας του ανθρώπου, και ιδίως για την καταπολέμηση των σοβαρών ασθενειών με διασυνοριακή διάσταση, την επαγρύπνηση κατά σοβαρών διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας, την κήρυξη συναγερμού σε παρόμοιες περιπτώσεις και την καταπολέμησή τους».
Αναμφίβολα, η ανθρωπότητα υφίσταται μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις στην ιστορία της. Τόσο το παρόν όσο και το μέλλον της παγκόσμιας κοινότητας προδιαγράφονται συγκλονιστικά και θα φέρουν τη σφραγίδα της επίδρασης της πανδημίας του κορωνοϊού. Θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως της υγείας και της αξιοπρέπειας, κλονίζονται ενώ παράλληλα δοκιμάζεται και η πίστη στη λειτουργία και τον ρόλο των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών.
Απέναντι σε όλες τις σημερινές αντιξοότητες και τα προβλήματα, απαιτείται υπευθυνότητα και εγρήγορση τόσο εκ μέρους των θεσμών όσο και από Κάθε άτομο ξεχωριστά. Η έγκυρη, σταθερή χωρίς παλινωδίες και επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση μπορεί να αποτελέσει αναμφίβολα, αφενός, οδηγό για την οργανωμένη και αποτελεσματική καταπολέμηση της απειλής του κορωνοϊού, αφετέρου, πολύτιμο εργαλείο για τον επαναπροσδιορισμό της κρατικής ευθύνης και των σχέσεων κρατών μεταξύ τους και με τη διεθνή κοινότητα.
Με βάση τα ανωτέρω, κατευθυντήριες οδηγίες στο θέμα του εμβολιασμού για την προστασία από την πανδημία του κορωνοϊού περιέχονται στο Ψήφισμα της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Μεταξύ των οδηγιών, τα κράτη-μέλη της ΕΕ παροτρύνονται να παρέχουν επαρκή ενημέρωση στους πολίτες ότι ο εμβολιασμός για τον covid19 δεν είναι υποχρεωτικός και ότι κανείς δεν πρέπει να υφίσταται οποιουδήποτε είδους πίεση για να εμβολιασθεί. Τονίζεται επίσης ότι κανένας δεν πρέπει να υφίσταται διακρίσεις επειδή δεν έχει εμβολιασθεί κατ’ επιλογή του.
Ειδικότερα, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέδωσε στις 27 Ιανουαρίου 2021 Ψήφισμα (αρ. 2361) με θέμα «Εμβόλια covid19: Ηθικά, νομικά και πρακτικά ζητήματα».
Στο άρθρο 7.3 του Ψηφίσματος αναφέρονται τα ακόλουθα:
(η Κοινοβουλευτική Συνέλευση παροτρύνει την ΕΕ και τα Κράτη – Μέλη να: )
7.3.1 διασφαλίζουν ότι οι πολίτες ενημερώνονται ότι ο εμβολιασμός δεν είναι υποχρεωτικός και ότι κανείς δεν υπόκειται σε πολιτική, κοινωνική ή άλλη πίεση να εμβολιασθεί εάν δεν το επιθυμεί.
7.3.2 διασφαλίζουν ότι κανείς δεν υφίσταται διακρίσεις για το ότι δεν έχει εμβολιαστεί, λόγω πιθανών κινδύνων για ην υγεία ή επειδή δεν θέλει να εμβολισθεί
7.3.3 λάβουν έγκαιρα αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, και της διστακτικότητας όσον αφορά στα εμβόλια covid19
7.3.4 διανέμουν διαφανείς πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια και τις πιθανές παρενέργειες των εμβολίων, σε συνεργασία με ρύθμιση στις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων για την πρόληψη της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης.
7.3.5 επικοινωνούν με διαφάνεια το περιεχόμενο των συμβάσεων με τους παραγωγούς των εμβολίων και το καθιστούν δημόσια διαθέσιμο για κοινοβουλευτικό και δημόσιο έλεγχο.
7.3.6 συνεργάζονται με μη κυβερνητικές οργανώσεις ή / και άλλες τοπικές πρωτοβουλίες για την προσέγγιση των περιθωριοποιημένων ομάδων.
7.3.7 συνεργάζονται με τις τοπικές κοινότητες για την ανάπτυξη και εφαρμογή προσαρμοσμένων στρατηγικών για την υποστήριξη της πρόσληψης εμβολίων.
Με δεδομένες, κατά την άποψή μου, τις συνεχείς παλινωδίες και τις συγχύσεις που δημιούργησε η Πολιτεία και οι «ειδικοί» όσον αφορά τις επιπτώσεις κάποιων εμβολίων και τη δυσπιστία που προκάλεσαν στους πολίτες οι αρμόδιοι, αλλά και το κλίμα ευφορίας που δημιούργησαν -χάριν του τουρισμού-, εγώ συμφωνώ με τις ανωτέρω αναφερόμενες θέσεις της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης (τις οποίες δεν θα επαναλάβω προς αποφυγή άσκοπων επαναλήψεων). Η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και η καθιέρωση οποιονδήποτε διακρίσεων για αυτούς που δεν έχουν εμβολιαστεί, είναι αντίθετες προς το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο αλλά και αντισυνταγματικές και αντίθετες με τα δικαιώματα του πολίτη. Άλλωστε η θέσπιση αυτών προβλήματα και συγκρούσεις θα δημιουργήσουν στην κοινωνία και κανένα πρόβλημα δεν θα λύσει.
