«Κι εσείς πώς γλιτώσατε γιαγιά;» – Η γιαγιά αφηγείται στον εγγονό

Καταγραφή μαρτυρίας του Γιάννη Καλπακίδη από συζήτηση με τη γιαγιά του, με αφορμή τραγούδι που αναφερόταν στον Τοπάλ Οσμάν.

– Χάσον’ α’ τη σκυλ’ το γιον, έφαε μας, εποίκε μας περισάν’.
– Γιατί, γιαγιά, μιλάς τόσο θυμωμένα γι’ αυτόν;
– Εσύ ’κ’ εξέρτς ατόν το σκύλον. Π’ εσκότωσεν τα παιδία ’μουν, τ’ αδέλφια ’μουν, κι έκαψεν τα χωρία ’μουν.
– Πότε έγινε αυτό;
– Σα χίλια εννιακόσια δεκαέξ τη’ χρονίας, όντες τ’ εμετέρ’ έφυγαν σα βουνά, να γλιτών’νε τα βάσανα, τοι τσετέδες τη Οσμάν και τα τούρκι­κα θερία. Πρώτα οι Τουρκάντ’ εχάλασαν τοι Αρμέντζ κι υστεραία έρ­θεν η σειρά ’μουν. Αν ’κ’ έσπαξεν γαρήδες και παιδία, αν ’κ’ εχάλασεν οσπίτια…
– Κι εσείς πώς γλιτώσατε γιαγιά;
– Εσ’κώθαμε έναν νύχταν, μεσανυχτί’, μαύρον ’λίμαυρον, με βρεχήν και βροντάδας· εσέρεψαμ’ δύο μποχτσάδας, ελίγα πράματα, τα εικόνας εμουν, και με τον πάππο σ’ το Γιάννεν έρθαμε κρυφά ση θάλασσαν, σουμά στο Γεσίλ-Ιρμάκ. Εκεικά αναμέν’ μας έναν παπορόπον, χωρεί ’κί ’χωρεί είκοσ’ νομάτ’, και έμπεσαμ’ απέσ’. Θα φεύομε και θα πάμε ση Ρουσίαν, να γλιτώνομε. Αραέτσ’ εφέκαμ’ τ’ εγκλεσίας εμουν, τα με­ζαρλούα ’μουν, τ’ οσπίτια ’μουν, τα χωράφια ’μουν, τα μεϊβάδας εμουν, ούλα τα καλά ’μουν, και εγέμ’νες γεσίρ’.
– Πώς ήταν το ταξίδι με το καράβι;
– Ντο να λέω σε, γιαβρόπο μ’, ποίον ταξίδιν λές με· πώς ’κί φουρ­κίγαμε να λες. Πώς να λέω σε· έ’μνες τριάντα νομάτ’ είνας απάν’ σον άλλον, χωρούμε ’κί χωρούμε. Ασήν θάλασσαν τιδέν πα ’κ’ εξέρναμε, ο Θεόν πά’ μαζί μας ’κ’ έτον ενούνιζαμ’. Βρεχήν, αέρας, ντο αέρας λέω σε, φουρτούνα, τρανόν φορτούναν, το παπόρ’ κουνίεται, τα χέρια ’μουν βρέχουνταν ασήν θάλασσαν. Αχά! Θα κλώσκεται και θα ρούζομε απέσ’, θα πατεύομε και θα τρώγ’νε μας τ’ οψάρια. Παναΐα μ’, Παναΐα μ’, γουρ­τάρεψόν μας, επαρακάλ’ναμε. Ούλ’ κλαίγ’νε, κουίζ’νε τον Θεόν, ’φτάν’ε(ν) ευχήν. Ντο γούσεμαν, ντο κλάματα, ντο φόγον έσυραμ’. Αμάν η Παναΐα ελυπέθε μας και μετά δύο ημέρας εξέβαμε σο Βατούμ κι επεκεί επήγαμε ση Ρουσίαν. Αφορισμέν’ Τουρκάντ’, ανάθεμα σον Τοπάλ. Εχά­σαμ’ τα χώματα ’μουν, τα χτήνα ’μουν, τα ταφία μουν, τα μέρα ’μουν κι ατώρα είμες περισάν’…

• Πηγή: Πανελλήνιος Σύνδεσμος Ποντίων Εκπαιδευτικών, Εγχειρίδιο εκμάθησης της ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες, Αθήνα 2013.