Μέσο έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού και της κοινωνικής συνοχής αποτελούν τα παραδοσιακά πανηγύρια, που ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο, απαντώνται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Και μπορεί η εικόνα με τους αυτοσχέδιους πάγκους που έχουν κάθε λογής πραμάτεια, τα μαγαζιά ή τα γήπεδα που γεμίζουν με κόσμο που πάει να διασκεδάσει να είναι αρκετά οικεία σε πολλούς, τα πανηγύρια όμως δεν είναι κατά τη γνωστή φράση- για τα …πανηγύρια. Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και πρόεδρος του τμήματος, με ειδίκευση στη θρησκευτική λαογραφία, Μανόλης Βαρβούνης, «τα πανηγύρια έχουν μια ιστορία και σε όλη τη διαχρονική τους πορεία, συνδύαζαν πάντα πολλά πράγματα».
Τα πανηγύρια, σύμφωνα με τον καθηγητή, συνδύαζαν το θρησκευτικό στοιχείο με τα στοιχεία της διασκέδασης, της κοινωνικής συνοχής και της οικονομίας, με την έννοια της εμποροπανήγυρης.
«Το πανηγύρι είχε διάφορες λειτουργικότητες και επειδή είναι ζωντανή μορφή, όσο εξελίσσεται ο παλιός παραδοσιακός πολιτισμός προς τον σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό, τόσο εξελίσσεται και το πανηγύρι και το περιεχόμενό του, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές τις λειτουργικότητες σήμερα να έχουν μετασχηματιστεί», εξήγησε.
Τα πανηγύρια της επανασύνδεσης με τον γενέθλιο τόπο
Ο Μανόλης Βαρβούνης υπογράμμισε πως τη σημερινή εποχή, ιδίως στα πανηγύρια του καλοκαιριού, «υπάρχει η έννοια της επανασύνδεσης της κοινότητας, αφού έρχονται, λόγω των θερινών διακοπών, οι απόδημοι από διάφορες περιοχές και συνυπάρχουν και επανατροφοδοτούν τη σχέση τους. Αυτό δεν υπήρχε παλαιότερα, δηλαδή το πανηγύρι ως σημείο κεντρικό σύνδεσης των αποδήμων και έκφρασης ταυτότητας δεν υπήρχε, είναι μια λειτουργικότητα που ξεκινά από τα μέσα του εικοστού αιώνα λόγω της μετανάστευσης».
Από το πανηγύρι για τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου στην περιοχή της Λαγκάδας, στην Ικαρία (φωτ. αρχείου: ΑΠΕ-ΜΠΕ /Θανάσης Καμβύσης)
Οι αλλαγές στη «φυσιογνωμία» των παραδοσιακών πανηγυριών
Στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό και δη στα παραδοσιακά πανηγύρια οι αλλαγές εμφανίζονται τη δεκαετία του ’40- ’50 καθώς, όπως σημείωσε, «τότε αλλάζουν οι κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές συνθήκες οι οποίες αρχίζουν και παρουσιάζουν τα νέα “φαινόμενα” που συνεχίζουν μετά, μέχρι τις μέρες μας. Είναι μια διαδικασία που είναι σε εξέλιξη». Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν και την εισαγωγή νέων στοιχείων στη «δομή» των παραδοσιακών πανηγυριών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το στοιχείο της διασκέδασης, που πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα λεγόμενα νεο-παραδοσιακά τραγούδια.
Τα νεο-παραδοσιακά τραγούδια δεν διαμορφώνονται για να απαντήσουν στις ανάγκες της κοινωνίας να μην χαθεί η επαφή με την παράδοση, αλλά «με το ιδεολόγημα της παράδοσης που ο καθένας έχει σχηματίσει στο μυαλό του».
Κάθε άνθρωπος, συμπλήρωσε ο καθηγητής, «έχει σχηματίσει, κάτω από διάφορες προϋποθέσεις στο μυαλό του, ένα ιδεολόγημα για το τι είναι παράδοση. Αν ρωτήσετε έναν άνθρωπο τι είναι παράδοση, θα σας πει πέντε- δέκα πράγματα, τα οποία τα συνδέει με την ταυτότητα του τόπου του. Θα πει ότι εκτός όλων των άλλων, τρώω και τα φαγητά της περιοχής μου, ακούω και τη μουσική του τόπου μου, χορεύω και τους χορούς του. Υπάρχει λοιπόν στο μυαλό των ανθρώπων μια κατασκευασμένη ιδέα για το τι είναι παράδοση. Η μουσική αυτή (τα νεο-παραδοσιακά) ανταποκρίνεται στο ιδεολόγημα αυτό».
Στο πανηγύρι της γουρουνοχαράς στη Λάρισα σφάζονται και τεμαχίζοντα γουρούνια που θα χρησιμοποιηθούν για την προετοιμασία παραδοσιακών φαγητών, όπως τηγανιά, καβουρμάς, λουκάνικα (φωτ.: ΑΠΕ / Βασιλική Πασχάλη)
Όπως είπε, «υπό το πρίσμα του μοντερνισμού, έχουμε και εξελίξεις μορφών, για παράδειγμα, έχουμε ανά την Ελλάδα πλέον μορφές πανηγυριών, οι οποίες είναι πανηγύρια που όμως δεν έχουν θρησκευτική αφετηρία. Τα ανταμώματα των Βλάχων, τα ανταμώματα των Σαρακατσάνων, οι γιορτές των τοπικών προϊόντων, γιορτή του ροδάκινου, γιορτή της σαρδέλας… όλα αυτά είναι πανηγύρια χωρίς θρησκευτική αφετηρία που εντοπίζονται όλα στο καλοκαίρι. Αυτό είναι μια μορφή νεωτερισμού, μοντερνισμού».
Η παράδοση, πρόσθεσε ο Μανόλης Βαρβούνης, είναι μια συνεχής δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται. Σ’ αυτό το πλαίσιο, εξελίσσονται, μετασχηματίζονται, ωστόσο δεν «σβήνουν» από τον «χάρτη» της κοινωνίας, τα παραδοσιακά πανηγύρια.
- Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Εύη Σοφιανού.