Τον μπαρμπα-Θόδωρο, στα χαρτιά Θεόδωρο Κουλίτσο-Νικολαΐδη, ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης τον γνώρισε το 2000 όταν δούλευε τη διδακτορική του διατριβή. Ο Σμυρνιός πρόσφυγας που το 1943 ανέλαβε λοχαγός του ΕΛΑΣ Καισαριανής έδωσε στον ερευνητή πολλές χρήσιμες πληροφορίες ενώ του… δώρισε και την μοναδική προσωπική του ιστορία. Αυτή η ιστορία μαζί με άλλες δεκατρείς περιλαμβάνεται στις «14 Ιστορίες Αντίστασης» που συνθέτουν την κεντρική έκθεση της φετινής διοργάνωσης «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη».
Όπως ανέφερε στην «Αυγή» ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ο Θεόδωρος Κουλίτσος-Νικολαΐδης γεννήθηκε το 1919 στη Σμύρνη.
Κατά τη διάρκεια της Καταστροφής ήταν τριών ετών. Τον βρήκε μόνο του στην προκυμαία ένας Έλληνας φαντάρος και τον μετέφερε μαζί με άλλα παιδιά στον Πειραιά. Μετά από χρόνια αναζήτησης η μητέρα του τον εντόπισε σε ένα καφενείο στα Πατήσια όπου του είχαν προσφέρει στέγη. Και κάπως έτσι κατέληξε σε μια παράγκα στην Καισαριανή.
Το 1935 ο Θεόδωρος οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ, τη νεολαία του ΚΚΕ. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά εντάχθηκε στην ομάδα που συγκρότησε στην Καισαριανή ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης). Στις 15 Μαΐου 1914, λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της Αθήνας, συμμετείχε σε συνάντηση κατά την οποία ο Θανάσης Κλάρας μίλησε για πρώτη φορά για την ανάγκη δημιουργίας αντάρτικου. Η συναναστροφή με τον μετέπειτα αρχικαπετάνιο του ΕΛΑΣ ήταν καθοριστικής σημασίας για τον Σμυρνιό πρόσφυγα, ο οποίος το 1943 ανέλαβε λοχαγός Καισαριανής.
Προσφυγικά παραπήγματα στην Καισαριανή, 1945-1946 (φωτ.: αρχείο Μουσείου Μπενάκη / Βούλα Παπαϊωάννου)
Η πιο χαρακτηριστική σελίδα στη μυθιστορηματική ζωή του Θεόδωρου Κουλίτσου-Νικολαΐδη γράφτηκε στις 21 Απριλίου 1944 κατά τη διάρκεια μάχης στις ανατολικές συνοικίες της Καισαριανής. «Φτάσαμε σ’ ένα σημείο πάνω από το σχολείο του Βενιζέλου. Εκεί, κάποια στιγμή, είχαν έρθει πολλές δυνάμεις και εμείς ήμασταν λίγοι. Βλέπω ότι έρχονται πυρά και από πάνω μας, από την απάνω Καισαριανή. Εκείνη την ημέρα είχε έρθει και ο Γιώργος ο Κολλημένος. Όταν λοιπόν κατάλαβα ότι ήμαστε κυκλωμένοι, λέω στα παιδιά που ήτανε μαζί: “Παιδιά, φύγετε προς τα Κουπόνια, θα σας καλύψουμε εμείς”. Λέει ο Γιώργος “θα μείνω μαζί σου”», είχε περιγράψει στον Μενέλαο Χαραλαμπίδη.
Πράγματι, ο Θεόδωρος Κουλίτσος-Νικολαΐδης έμεινε πίσω από μια μάντρα και κάλυψε με πυρά την αποχώρηση και του τελευταίου συναγωνιστή του. Κάποια στιγμή δέχτηκε μία σφαίρα στο αριστερό χέρι και αμέσως μετά μία στο κεφάλι, η οποία, όμως, δεν ήταν μοιραία. Έχοντας τις αισθήσεις του είδε έναν Γερμανό αξιωματικό να στέκεται πάνω από το κεφάλι του, να οπλίζει και να του δίνει τη χαριστική βολή. Όμως ο Σμυρνιός επέζησε. Η σφαίρα σφηνώθηκε πίσω από το αυτί του και έμεινε για πάντα εκεί μέχρι το θάνατό του, το 2010 σε ηλικία 91 ετών.
Καισαριανή, Οκτώβριος 1944. Ομάδα του ΕΛΑΣ Καισαριανής
(φωτ.: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Κεντρική Υπηρεσία / Βασίλης Τσακιράκης)
«Για πρώτη φορά γίνεται μια έκθεση τόσο εστιασμένη στα πρόσωπα της Αντίστασης», σημειώνει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ο οποίος είναι ο εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη».
Μενέλαος Χαραλαμπίδης: Είναι ίσως η πρώτη φορά που μέσα από τον μεγεθυντικό φακό μιας έκθεσης αναδεικνύεται μια εν πολλοίς άγνωστη ιστορική συνθήκη.
«Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες ήταν η “ατμομηχανή” της Αντίστασης», λέει και εξηγεί ότι «στην Αθήνα και τον Πειραιά η πλειοψηφία αυτών που συμμετείχαν, κυρίως στις ΕΑΜικές οργανώσεις, ήταν προσφυγικής καταγωγής. Αυτό αποτυπώνεται τόσο στα θύματα που είχαν οι προσφυγικές συνοικίες, όπου με διαφορά τον μεγαλύτερο φόρο αίματος πλήρωσαν η Κοκκινιά, η Καισαριανή, η Νέα Ιωνία, όσο και στο γεγονός ότι όλα τα μεγάλα μπλόκα της Κατοχής έγιναν σε προσφυγικές συνοικίες που είχαν μετατραπεί σε προπύργια του ΕΑΜ. Για παράδειγμα, έχουμε τα μεγάλα μπλόκα των ταγμάτων ασφαλείας και των Γερμανών κατακτητών σε Κοκκινιά, Δουργούτι, Νέα Ιωνία (Καλογρέζα), Βύρωνα, Καλλιθέα».
- Οι «14 Ιστορίες Αντίστασης» θα φιλοξενούνται έως τις 30 Οκτωβρίου στο κτήριο 6 πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ στο Πάρκο Ελευθερίας. Δείτε ΕΔΩ όλο το πρόγραμμα των εκδηλώσεων.