Η Εκκλησία των Ρως, που την ίδρυσε πριν από 1.030 χρόνια ο Άγιος και Ισαπόστολος πρίγκιπας Βλαδίμηρος, με τη βάπτισή τους στον Δνείπερο ποταμό, στο Κίεβο, διέρχεται μια από τις κρισιμότερες φάσεις της ιστορίας της. Με βάση τις πολιτικές και γεωπολιτικές σκοπιμότητες του Βατικανού, της Δύσης και της φιλοδυτικής κυβέρνησης της Ουκρανίας και τη συνδρομή του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, προετοιμάζεται ο διχασμός των ορθόδοξων χριστιανών της Ουκρανίας.
Βατικανό, Ουάσινγκτον, Βρυξέλλες και Κωνσταντινούπολη μεθοδεύουν την επέκταση στον εκκλησιαστικό χώρο του πολιτικού και στρατιωτικού εμφυλίου, που είναι ακόμη σε εξέλιξη στην Ουκρανία.
Η εκ μέρους του Πατριαρχείου της Μόσχας μέθοδος αποτροπής του διχασμού των Ρως είναι να πεισθούν όσο γίνεται περισσότερες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες να διαφωνήσουν με την απόφαση του Φαναρίου, που προωθεί την αυτοκεφαλία (ανεξαρτησία) της Εκκλησίας της Ουκρανίας από αυτήν της Ρωσίας. Ο υπεύθυνος των εξωτερικών υποθέσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας, μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων, επισκέφθηκε όλες τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες και εξήγησε τις απόψεις του επί του Ουκρανικού. Ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος έχει συνομιλήσει με όλους τους πρωθιεράρχες των τοπικών Εκκλησιών, πλην του Αθηνών, διότι ο Ιερώνυμος δεν το θέλησε. Η υστάτη κίνησή του προς αποτροπή του ενδοορθόδοξου σχίσματος είναι η επίσκεψή του στο Φανάρι, στις 31 τρέχοντος Αυγούστου, και η πρόσωπο με πρόσωπο συζήτηση που θα έχει με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Το Πατριαρχείο της Μόσχας παράλληλα ετοιμάζει την επόμενη ημέρα τής σε βάρος του κηρύξεως θρησκευτικού πολέμου από το Φανάρι, με την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Στρατηγικός του στόχος το Φανάρι με την απόφασή του να απομονωθεί από τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Ιδιαίτερη έμφαση δίδει η Μόσχα στις σχέσεις της με τις τέσσερις από τις έξι υπό ελληνική ποιμαντική μέριμνα Εκκλησίες, ήτοι τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων και τις Εκκλησίες Κύπρου και Αλβανίας. Κύρια επιχειρήματά της είναι ότι η τυχόν αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας θα περιπλέξει περισσότερο το εκεί εκκλησιαστικό πρόβλημα, θα αποτελέσει παραβίαση του κανονικού και εκκλησιαστικού δικαίου και θα προκαλέσει διάσπαση της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας και, επομένως, αποδυνάμωσή της.
Το εγχείρημα του Πατριαρχείου της Μόσχας παρουσιάζει δυσκολίες.
Η Εκκλησία της Κύπρου διατηρεί άριστες σχέσεις μαζί του, αλλά για λόγους εθνικούς και συναισθηματικούς, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα διαφωνήσει με την όποια απόφαση του Φαναρίου. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων επιδιώκει να διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσική Εκκλησία, η οποία, από πολλών ετών, έχει εγκαταστήσει ναούς, μοναστήρια και ιδρύματα στους Αγίους Τόπους. Όμως ο Πατριάρχης Θεόφιλος χρωστά ευγνωμοσύνη στο Φανάρι, πρώτον για την εκλογή του και δεύτερον γιατί πήρε το μέρος του στην κρίση με το Πατριαρχείο Αντιοχείας, για την ίδρυση από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων μητροπόλεως στο Κατάρ.
Εξαιρετικές τιμές το Πατριαρχείο της Μόσχας αποδίδει στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρο, επιδιώκοντας να τον έχει με το μέρος του. Έως τώρα εκμαίευσε μιαν εκ μέρους του θετική δήλωση για το Ουκρανικό. Τον κάλεσε στη Μόσχα στους εορτασμούς για τα 1.030 χρόνια από το βάπτισμα των Ρως, και στις 28 Ιουλίου 2018 ο Θεόδωρος, ενώπιον του προέδρου Πούτιν, εκπροσώπων των περισσότερων Ορθοδόξων Εκκλησιών και πλήθους λαού απευθυνόμενος στον Πατριάρχη Κύριλλο είπε, μεταξύ άλλων: «Όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες αγαπάμε και ελπίζουμε πάντα στην Αγία Ρωσία», και αφού τον ευχαρίστησε για τη βοήθεια που προσφέρει στο ιεραποστολικό έργο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, πρόσθεσε: «Εμείς Αγιότατε προσευχόμαστε για εσάς και πρωτίστως για την ειρήνη στον ουκρανικό λαό. Είστε ένας λαός, από μια κολυμβήθρα, που ήρθε η Ορθοδοξία». Φυσικά η δήλωσή του δεν θα αρέσει καθόλου στο Φανάρι. Όμως ο Θεόδωρος καθόλου δεν αποκλείεται να αλλάξει άποψη. Το Φανάρι έχει τους τρόπους να τον έχει με το μέρος του…
Ιδιαίτερη προσωπική σχέση επιδιώκει να έχει ο Κύριλλος με τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο. Επισκέφθηκε προσωπικά το Δυρράχιο και είχε συζήτηση με τον Αναστάσιο, ο οποίος απέστειλε αντιπροσωπεία στη Μόσχα για τα 1.030 χρόνια από την βάπτιση των Ρως. Στις 28 Ιουλίου 2018 ο εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, μητροπολίτης Απολλωνίας και Φίερι Νικόλαος, απευθυνόμενος στον Πατριάρχη Μόσχας, είπε μεταξύ άλλων: «Η ενότητα της Εκκλησίας είναι πράγματι πολύ σημαντική και ο μακ. Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος επίσης καταβάλλει προσπάθειες για τη διατήρηση της ενότητας της Ορθοδοξίας».
Το Φανάρι έχει επίσης τους τρόπους του να έχει με το μέρος του τον Αναστάσιο, αν και ο προκαθήμενος της Αλβανικής Εκκλησίας έχει διαφορετική προσωπικότητα από τον Αλεξανδρείας.
Ο Αρχιεπίσκοπος της Ελλάδος Ιερώνυμος συμπεριφέρεται ως να παραμένει ουδέτερος και αδρανής στο Ουκρανικό. Σαν να μην αφορά την Εκκλησία της Ελλάδος η ενότητα της Ορθοδοξίας. Αν και είχε υποσχεθεί στην αντιπροσωπεία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης ότι θα φέρει το θέμα της Ουκρανίας στην προσεχή σύνοδο της Ιεραρχίας, αυτό δεν συμπεριλήφθηκε στην Ημερησία Διάταξή της…
Έχοντας σοβαρά προβλήματα με το Φανάρι δεν θέλει να τα αυξήσει, αλλά δεν θέλει και να το υποστηρίξει σε οποιοδήποτε ζήτημα, φυσικά και στο Ουκρανικό…
Από τις σλαβικές Εκκλησίες με δηλώσεις τους υποστηρίζουν ανοικτά τις απόψεις του Πατριαρχείου της Μόσχας τα πατριαρχεία Σερβίας και Βουλγαρίας και οι Αυτοκέφαλες Εκκλησίες Τσεχίας-Σλοβακίας και Πολωνίας. Σημειώνεται ότι οι πρώην κομμουνιστικές χώρες Βουλγαρίας, Πολωνίας, Τσεχίας και Σλοβακίας έχουν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά έως σήμερα οι Ορθόδοξες Εκκλησίες τους δεν ακολουθούν την αντιρωσική πολιτική γραμμή των κρατών τους. Το Πατριαρχείο της Αντιοχείας έχει πολλούς λόγους να είναι με το Πατριαρχείο της Μόσχας και κατά του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Το Πατριαρχείο Γεωργίας στην περίπτωση της Συνόδου στην Κρήτη δεν ήταν με το μέρος του Φαναρίου… Το Πατριαρχείο της Ρουμανίας αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση, αφού εθνικά, ως λατινικής καταγωγής, δεν ανήκει ούτε στους Σλάβους ούτε στους Άραβες ούτε στους Έλληνες. Έως τώρα στο Ουκρανικό τηρεί ίσες αποστάσεις. Από το Πατριαρχείο της Μόσχας γίνεται μεγάλη προσπάθεια να είναι με το μέρος του ο Πατριάρχης Ρουμανίας Δανιήλ, αλλά αυτός δεν έχει εκφράσει σαφώς την άποψή του, αφού τα μεταξύ των δύο Εκκλησιών προβλήματα παραμένουν…
Το 2018 η εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία διαμορφώνεται ως εξής: Υπάρχει η Κανονική Αυτόνομη Ορθόδοξη Εκκλησία, η αναγνωριζόμενη από όλους τους ορθοδόξους και ευρισκόμενη υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας. Υπάρχει μία σχισματική, της οποίας ο ηγέτης Φιλάρετος έχει αυτοανακηρυχθεί Πατριάρχης Ουκρανίας και μία άλλη, μικρότερη, επίσης σχισματική ομάδα. Και οι δύο επιδιώκουν να αποτελέσουν Αυτοκέφαλη Εκκλησία, συνδεδεμένη με το Φανάρι και όχι με την Μόσχα.
Είναι και οι στον 16ο αιώνα εφευρεθέντες από τους Ιησουίτες Ουνίτες, που ανήκουν στον Πάπα.
Με τις πιέσεις που δέχονται και τους διωγμούς που υφίστανται από την ουκρανική κυβέρνηση οι υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας Ορθόδοξοι Χριστιανοί φαίνεται ότι μειώνονται υπέρ των αντιρωσικών Εκκλησιών. Η τελευταία εκτίμηση για τη θρησκευτική κατάσταση της Ουκρανίας είναι του 2006. Με βάση αυτήν τις υπέρ του Αυτοκεφάλου σχισματικές Εκκλησίες ακολουθεί το 14,9% των Ουκρανών, το 10,9% ακολουθεί την υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας κανονική Εκκλησία, το 5,3% τους Ουνίτες, άλλες ομολογίες ακολουθεί το 6%, ενώ το 62,5% δήλωσαν άθεοι… Η εξήγηση του Κέντρου Ραζούμκοφ, που διενήργησε τη δημοσκόπηση, για το υψηλό ποσοστό των αθέων, είναι ότι οι πολλοί Ουκρανοί δεν αντιλαμβάνονται τις εκκλησιολογικές διαφορές μεταξύ των Ορθοδόξων και προτιμάνε να μένουν στο ζήτημα ουδέτεροι, δηλώνοντας άθεοι, μη θέλοντας επίσης να εμπλακούν σε πολιτικοεκκλησιαστικές διενέξεις μεταξύ των Ρώσων και των Ουκρανών της χώρας…
Έναντι του εκκλησιαστικού προβλήματος της Ουκρανίας το Πατριαρχείο της Μόσχας έχει ορισμένα μειονεκτήματα, που αξιοποιούν οι αντίπαλοί του. Πρώτον συμπλέει και συνεργάζεται με την πολιτική ηγεσία της Ρωσίας, η οποία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ουκρανία. Είναι επομένως δυσχερέστατη η αντιμετώπιση του αντιρωσικού φανατισμού. Το δεύτερο είναι ότι ο Πατριάρχης Μόσχας στο ταξίδι του στο Κίεβο και γενικότερα προβάλλει μια κοσμικού τύπου ισχύ, που προκαλεί αντιδράσεις. Δεν χρειάζονται οι προκλητικές εμφανίσεις του με λιμουζίνες και πολυπληθή φρουρά, ούτε η έως τον βαθμό της δουλοπρέπειας έναντί του συμπεριφορά των συνεπισκόπων του και των άλλων κληρικών και λαϊκών. Η ταπείνωση και η απλότητα δεν σημαίνουν απόρριψη του εκκλησιαστικού αξιώματος. Μια άλλη, πιο πνευματική, προσέγγιση του ποιμνίου του –εννοείται και του ουκρανικού– θα βοηθούσε να ξεπεραστούν οι πολιτικές διχαστικές επιπτώσεις και να διατηρηθεί η ενότητά του.
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος
