«Πώς να συνηθίσεις σε μια παράγκα όταν έχεις γεννηθεί και μεγαλώσει σε πέτρινα παλάτια; Πώς να συνηθίσεις στα χωρίς ορίζοντα ηλιοκαμένα υψώματα της Δραπετσώνας όταν έχεις συνηθίσει στη σκιά των ελάτων να αντικρίζεις τις βουνοκορφές των Ποντικών Άλπεων και τα βάθη του Ευξείνου Πόντου; Πώς να συνηθίσεις μια άλλη γλώσσα όταν μιλάς τη γλώσσα του Ομήρου; Πώς να συνηθίσεις τη συμπεριφορά ενός κράτους που οι μεγάλοι σου έλεγαν “είναι η Ελλάδα, είναι η πατρίδα σου, να την αγαπάς”;», αναρωτήθηκε ο εκδότης Σάββας Καλεντερίδης παρουσιάζοντας χθες, για πρώτη φορά επίσημα, το λεύκωμα Από τον Πόντο και τη Μικρασία στον Πειραιά, εδώ… στη Δραπετσώνα, στη λιτή αλλά τόσο ζεστή εκδήλωση που διοργάνωσε η Ένωση Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου-Δραπετσώνας, στο κτήριο-κόσμημα της Ένωσης στη Δραπετσώνα.
Κι όμως, οι βασανισμένοι αυτοί πρόσφυγες από τη γη του Πόντου και της Μικράς Ασίας όχι μόνο προσαρμόστηκαν στις αντιξοότητες που συνάντησαν όταν έφτασαν στην Ελλάδα, αλλά και έκαναν –όπως θα λέγαμε αντιστρέφοντας τα λόγια του μεγάλου πολιτικού Λεωνίδα Ιασονίδη– «την πέτραν που έλαβαν άρτον, τον όφιν που έλαβαν ιχθύν, τον θάνατον ζωήν, τη δουλείαν ελευθερίαν…».
Αυτοί οι άνθρωποι σμίλεψαν με αίμα και ιδρώτα «τη Δραπετσώνα των αγώνων, της υπερηφάνειας, της αυθεντικότητας, της ειλικρίνειας, της αντίστασης, της ιστορίας», όπως σημείωσε η ηθοποιός Χριστίνα Αλεξανιάν, γέννημα και θρέμμα Δραπετσώνας, που παρουσίασε την εκδήλωση.
Η ζεστή φωνή της Χριστίνας Αλεξανιάν οδήγησε το ταξίδι στην ιστορία της Δραπετσώνας
Τα πέτρινα χρόνια της προσφυγιάς, η Μάχη της Παράγκας, η Κατοχή, αντίσταση και χούντα, ρεμπέτες και απόκληροι, διάσημοι καλλιτέχνες και λιγότερο γνωστοί Δραπετσωνίτες δημιουργοί – και πάνω απ’ όλα το άκαμπτο φρόνημα όλων αυτών των ανθρώπων που «ξεβράστηκαν σαν τα μαύρα κύματα του Εύξεινου Πόντου στο λιμάνι του Πειραιά από το 1919 έως το 1923», στοιχεία που αποτυπώνονται στο λεύκωμα, ζωντάνεψαν μπροστά στα μάτια όσων βρέθηκαν στο μέγαρο της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου και Δραπετσώνας.
Τα λόγια του Λάκη Ιγνατιάδη για τη Δραπετσώνα που έγιναν τραγούδι από τον Θάνο Μικρούτσικο απέδωσε εξαιρετικά ο νεαρός Μιχάλης Παπαδόπουλος στην έναρξη της εκδήλωσης. Και κάπως έτσι ξεκίνησε το… ταξίδι, με οδηγό το ανεκτίμητης αξίας λεύκωμα. Γιατί ανεκτίμητης αξίας;
Γιατί όπως εξήγησε ο εκδότης Σάββας Καλεντερίδης, η γέννηση και η έκδοσή του αποτέλεσε μια κοπιώδη ανασύνθεση του χθες «που είναι πολύτιμο εργαλείο γι’ αυτό το φουρτουνιασμένο αύριο που έρχεται κατά πάνω μας χωρίς όρους και κανόνες».
Με μια συνοπτική αλλά διεισδυτική αναφορά στις συνθήκες που «υπαγόρευσαν» τη Γενοκτονία και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας από εστίες 3.000 ετών, αλλά και σε κείνες που κατέστησαν τη μητέρα Ελλάδα αδύναμη να τους περιθάλψει, ο Σάββας Καλεντερίδης οδήγησε το ακροατήριό του σε στέρεα συμπεράσματα για την αξία τέτοιων εγχειρημάτων καταγραφής της ιστορίας μας. «Περιμένοντας το αύριο φτιάξαμε το χθες. Αν κάθε σύλλογος είχε φτιάξει ένα τέτοιο λεύκωμα, η πατρίδα μας θα ήταν πιο ισχυρή και θα μπορούσε να ξεπεράσει την καταιγίδα που έρχεται και σαρώνει τα πάντα. Περιφρουρώντας την ιστορία μας δημιουργούμε τις συνθήκες για ένα καλύτερο μέλλον, για μια καλύτερη κοινωνία, για μια καλύτερη Ελλάδα, για έναν καλύτερο κόσμο», κατέληξε.
Την αξία του λευκώματος στις δύσκολες εποχές που διανύει ο τόπος ανέδειξε ο Σάββας Καλεντερίδης
Στη συγκεκριμένη περίπτωση η ιστορία της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου- Δραπετσώνας, όπως αποτυπώθηκε στο σχετικό βίντεο που προβλήθηκε στη σκηνή του μεγάρου της, πήγε χέρι-χέρι με την αναμόρφωση της σύγχρονης Δραπετσώνας και με τον αγώνα της επιβίωσης, της πάλης, της αυθεντικότητας, της υπερηφάνειας και όλων των αρχών και ιδανικών που υπηρέτησαν με πάθος οι πρόσφυγες και στη νέα πατρίδα.
Στην πόλη αυτήν, από την οποία πέρασε σχεδόν όλο το προσφυγομάνι της Ελλάδας, ήταν πολλοί αυτοί που έγραψαν την προσωπική τους ιστορία και την ταύτισαν με την ιστορία της πόλης.
Αυτοί που η φωνή τους και η μουσική τους θα μένουν στον αιώνα των αιώνων δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την εκδήλωση για το λεύκωμα της πόλης που τους έδωσε έμπνευση. Και ήταν όλοι τους εκεί, ο Χρύσανθος Θεοδωρίδης, οι λυράρηδες Νίκος Παπαβραμίδης και Νίκος Σπανίδης. Όλοι μαζί καμάρωσαν τις ζουπουνοφόρες της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς στον οικοδεσποινιακόν χορόν διπάτ’.
Και δεν ήταν μόνοι τους. Από τη γέφυρα του Αγίου Διονυσίου ο ρεμπέτης Γιοβάν Τσαούς ή Ιωάννης Ετσιρείδης, τους έκλεινε πονηρά το μάτι με τις ευλογίες του Μάρκου Βαμβακάρη που έλεγε χαρακτηριστικά για την περίφημη πεζογέφυρα του Αγίου Διονυσίου: «Όποιος δεν πέρασε αυτήν τη γέφυρα, δεν είναι μάγκας»(!).
Στη μνήμη του περίφημου αυτού μπουζουξή, που γεννήθηκε στην Κασταμονή του Πόντου και τα ταξίμια του έχουν μείνει στην ιστορία, το συγκρότημα «Οι εκ Πειραιώς» αφιέρωσε έναν περήφανο χορό πάνω του πατήματα του ρεμπέτικου τραγουδιού «Πέντε μάγκες στον Περαία».
Το πάντρεμα μουσικής και ψυχής των νεοφερμένων προσφύγων με τους ρεμπέτες της εποχής φαίνεται πως προέκυψε αβίαστα, σχεδόν νομοτελειακά. Δίπλα στον Γιοβάν Τσαούς ο Δραπετσωνίτης λυράρης εκ Κρώμνης του Πόντου Νίκος Παπαβραμίδης, ο οποίος άφησε τη δική του σφραγίδα στην πόλη.
Το λεύκωμα όμως της Δραπετσώνας –και αυτό είναι στοιχείο της γοητείας του– δεν αναδεικνύει όμως μόνο τους διάσημους Δραπετσωνίτες, όπως τονίστηκε. Αντίθετα, παίρνει τον αναγνώστη από το χέρι να του γνωρίσει και όλους εκείνους που ήταν λιγότερο γνωστοί, όπως ο λαϊκός ζωγράφος Γιώργος Πετρίδης, ο λεγόμενος «Θεόφιλος» της Δραπετσώνας, αλλά κι εκείνους που μπορεί να μην κέρδισαν τη διασημότητα, άφησαν όμως μεγάλο έργο πραγματώνοντας «το θαύμα της μάθησης σε σχολεία και σε σπίτια-παράγκες, σε περιβάλλον από σκόνη, οξύ και τσιμέντο…». Ο λόγος για τους φωτοδότες εκπαιδευτικούς της πόλης όπως οι Ιωάννης Ιεσσαίς, Ευλογιαρίδης, Σπυράντης, Χριστόφορος Παπαδάκης, Δημήτριος Μισαηλίδης, Αθανάσιος Ασιατίδης, οι δασκάλες Ελένη Μερκούρη, Μαρία Φασίλη, Αντωνία Γιαννούλη, Δέσποινα Βαρβέρη και τόσοι άλλοι.
Την παρακαταθήκη όλων αυτών των φωτισμένων ανθρώπων τιμούν και οι δύο οι συγγραφείς του λευκώματος Γεώργιος Χατζόπουλος και Γεώργιος Τσιρίδης που τόσο πρόθυμα συναίνεσαν να αναλάβουν το επίπονο έργο.
Όλοι αυτοί οι άνθρωποι μαζί ήταν και είναι η ψυχή της Δραπετσώνας. Έδωσαν μαζί της τη «Μάχη της Παράγκας» και δεν την εγκατέλειψαν ποτέ. Διαψεύστηκε ευτυχώς ο φόβος του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη: «στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή». Οι Πόντιοι της Ένωσης και η Δραπετσώνα απάντησαν με χαμόγελα, με αθώα βλέμματα, με ζωηρά παιχνίδια σαν τα μικρά παιδιά που κατέκλυσαν τη σκηνή του μεγάρου της Ένωσης χορεύοντας μελίτσα υπό τους ήχους του τραγουδιού Μητερίτσα μου γλυκιά που διέσωσε η ερευνήτρια Μέλπω Μερλιέ.
Αυτοί είναι οι Πόντιοι που μας συστήνει το λεύκωμα Από τον Πόντο και τη Μικρασία στον Πειραιά, εδώ… στη Δραπετσώνα. Ένας τέτοιος Πόντιος ήταν και ο άνθρωπος που οραματίστηκε τη δημιουργία του και έδωσε τιτάνιο αγώνα για την υλοποίησή του, ο αείμνηστος Δαμιανός Ποιμενίδης, ο επί σειρά ετών πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς.
Ευλαβική σιγή απλώθηκε όταν ο στιβαρός του λόγος αντήχησε στην αίθουσα της εκδήλωσης.
Τα λόγια του –ηχητικό ντοκουμέντο του pontos-news.gr από τη συνέντευξη του Δαμιανού Ποιμενίδη στην Πόπη Παπαγεωργίου– στάλαξαν βάλσαμο παρηγοριάς και δύναμης στους παρευρισκομένους. «Όταν μαγείρευε η μητέρα μου πηγαίναμε την κατσαρόλα σε μια χήρα που είχε τρία παιδιά, πενήντα μέτρα πιο κάτω από εμάς. Εμείς αυτά διδαχτήκαμε και αυτά διδάσκουμε» ακούστηκε να λέει, εξαίροντας τις αξίες της αλληλεγγύης, της αγάπης, της ανθρωπιάς που τόσο υπηρέτησε ο ίδιος και η Ένωση Ποντίων Πειραιώς.
Ως ελάχιστο δείγμα σεβασμού σ’ αυτόν τον αρχοντάνθρωπο, όπως τον περιγράφουν όσοι τον γνώρισαν, η Ένωση Πειραιώς προσέφερε αντίτυπο της συλλεκτικής έκδοσης του λευκώματος στην επί 62 χρόνια σύντροφο της ζωής του, Άννα.
Ο αντιδήμαρχος Κερατσινίου-Δραπετσώνας Στράτος Δασκαλάκης επέδωσε την τιμητική πλακέτα στην Άννα Ποιμενίδη
«Αυτές οι πολύτιμες ψηφίδες του μωσαϊκού που λέγεται “Πειραιάς-Κερατσίνι-Δραπετσώνα” θα χάνονταν και θα εξαφανίζονταν στην αχλή του χρόνου μαζί με τις ποτισμένες με αίμα μνήμες των προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρασία και τα τόσα πολύτιμα στοιχεία που συλλέχθηκαν και καταγράφηκαν με ευλάβεια», αν η προσπάθεια για την έκδοση του λευκώματος δεν είχε στηριχθεί οικονομικά από τους χορηγούς που συνεισέφεραν ο καθένας στο μέτρο του δυνατού, σημείωσαν οι διοργανωτές της εκδήλωσης.
Αναγνωρίζοντας την καθοριστική αυτή συμβολή η Ένωση Ποντίων Πειραιώς τίμησε τον επιχειρηματία Δημήτρη Μελισσανίδη, ο οποίος μαζί με τον αδερφό του Ιάκωβο αποδέχτηκαν να αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της χορηγίας του λευκώματος.
Ο επιχειρηματίας Δημήτρης Μελισσανίδης τιμήθηκε ως μεγάλος χορηγός για τη συμβολή του στην ολοκλήρωση του λευκώματος
«Θα ήθελα να εκφράσω τις πιο ειλικρινείς μου ευχαριστίες στους ανθρώπους που ήταν εκεί την κατάλληλη στιγμή της ολοκλήρωσης του έργου, όταν η διοίκηση του συλλόγου βρέθηκε μπροστά στο δυσβάσταχτο κόστος της εκτύπωσης. Έδωσαν τη λύση κάνοντας μια ακόμη ευεργεσία στη μνήμη του δικού τους αγαπημένου πατέρα Ζώρα του Πόντου», σημείωσε η πρόεδρος της Ένωσης Αναστασία Ποιμενίδη-Ιωαννίδη υποδεχόμενη στη σκηνή του μεγάρου τον Δημήτρη Μελισσανίδη.
Και κάπου εκεί το όμορφο ταξίδι των εκλεκτών προσκεκλημένων στην ιστορία της προσφυγούπολης Δραπετσώνας αλλά και στην ιστορία της γένεσης του λευκώματός της έφτασε στο τέλος της. Τη σκυτάλη πήρε η μουσική που δημιούργησαν ρεμπέτες και πρόσφυγες σε ένα μοναδικό «πάντρεμα».
Ο ρυθμός του απτάλικου μπερδεύτηκε αρμονικά με τον καρσιλαμά και άφησε στον κορυφαίο αυτού του αμαλγάματος, τον Στέλιο Καζαντζίδη να κάνει το φινάλε τραγουδώντας «Πρόσφυγες κυνηγημένοι».
Μέσα σε κλίμα ιδιαίτερης συγκίνησης η πρόεδρος του συλλόγου τίμησε έναν-έναν ξεχωριστά τους συντελεστές της όμορφης εκδήλωσης: την ηθοποιό Χριστίνα Αλεξανιάν, τον εκδότη Σάββα Καλεντερίδη, τη γραμματέα της Ένωσης Χριστίνα Χαφουσίδου, που ως επιμελήτρια δούλεψε σκληρά για την έκδοση του λευκώματος, αλλά και τον δημιουργό των υπέροχων σκηνικών της εκδήλωσης, τον εκπαιδευτικό Παναγιώτη Λεουτσάκο.
Μαζί με ένα μεγάλο «ευχαριστώ», και ένα αναμνηστικό δώρο από την Ένωση Ποντίων στον εκπαιδευτικό Παναγιώτη Λεουτσάκο για τη δημιουργία των υπέροχων σκηνικών
Στο θερμό χειροκρότημα οι απλοί Δραπετσωνίτες αλλά και οι επίσημοι προσκεκλημένοι –μεταξύ αυτών οι πρώην υπουργοί Κώστας Λαλιώτης και Γιώργος Λιάνης, ο αντιστράτηγος ε.α., επίτιμος Διοικητής Στρατιάς Γιώργος Σοφιανίδης, ο επιχειρηματίας Χάρης Γκατζιώνης, ο αντιδήμαρχος Στράτος Δασκαλάκης εκ μέρους του δημάρχου Κερατσινίου-Δραπετσώνας Χρήστου Βρεττάκου, ο Γιάννης Αλεξανιάν– τίμησαν ένα σπουδαίο έργο ιστορικής μνήμης.
Και καθώς στα αυτιά τους ηχούσε το «Έχε γεια Παναγιά τα μιλήσαμε, όνειρο ήτανε, τα λησμονήσαμε…», σίγουρα καμάρωναν και κρυφογελούσαν που οι Δραπετσωνίτες της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου-Δραπετσώνας δεν λησμόνησαν ούτε στιγμή το όνειρο του ιστορικού λευκώματος μέχρι να το δουν να γίνεται πραγματικότητα.
Κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο: Κατερίνα Καρύγιαννη.