Είναι μερικά σπουδαία ξένα πανεπιστήμια που δεν διαπρέπουν μόνο στο να μεταφέρουν με τον αρτιότερο δυνατό τρόπο την πάγια γνώση στους φοιτητές. Μέσα στο χαρακτήρα και στην εκπαιδευτική στόχευση αυτών των ιδρυμάτων είναι πολύ έντονο κι ένα ακόμα στοιχείο: Το να δίνουν ερεθίσματα, ώστε τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται ρηξικέλευθα κι έξω από τα δεδομένα. Να σκέφτονται «έξω από το κουτί» – έτσι το λένε στην αργκό τους.
Σε αυτά τα πανεπιστήμια, πολύ περισσότερο από άλλα, κάποιοι καθηγητές ξεφεύγουν με όμορφο και χρήσιμο τρόπο από την πεπατημένη του μαθήματός τους.
Έτσι το εμπλουτίζουν, ενισχύουν το ενδιαφέρον του ακροατηρίου και ανοίγουν νέους ορίζοντες στους φοιτητές. Εκεί, λοιπόν, αυτοί οι καθηγητές αναγνωρίζονται ως άριστοι και ως φωτισμένοι δάσκαλοι που έχουν πιάσει με σωστό τρόπο το νόημα της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Σ’ ένα τέτοιο μάθημα πήγα και τρύπωσα κι εγώ για να το παρακολουθήσω την περασμένη εβδομάδα. Ανακατεύτηκα μαζί με τους φοιτητές της Θεολογικής, για να ακούσω το ξεχωριστό μάθημα του αγαπητού συναδέλφου καθηγητή της «Δογματικής και συμβολικής Θεολογίας» Γιάννη Κουρεμπελέ. Ο Γιάννης, λοιπόν, σε αυτό το μάθημα είχε καλεσμένο έναν σπουδαίο λογοτέχνη που τον λένε Αλέξανδρο Κοσματόπουλο. Μίλησε λίγο ο καθηγητής, λίγο κι ο διδάκτορας της Θεολογικής ο Τάσος Πολυχρονιάδης, αλλά πιο πολύ μίλησε ο λογοτέχνης.
Δεν ήταν μόνο που μίλησε, αλλά και το ότι δέχτηκε ερωτήσεις από τους φοιτητές και τους έκανε μερικές κι ο ίδιος. Έγινε έτσι μια όμορφη και γόνιμη συζήτηση που μ’ έκανε να νιώσω πολύ τυχερός που ήμουν εκεί και την άκουσα.
Νά μια ερώτηση που έκανε ο λογοτέχνης στους φοιτητές: τι νομίζετε πως θα πει «δράξασθαι παιδείας» και ποια είναι τα νοήματα πίσω από αυτήν την προτροπή;
Αυτή η φράση είναι από τον δεύτερο ψαλμό του Δαβίδ. Εκεί που λέει «Δράξασθε παιδείας, μήποτε οργισθή Κύριος και απολείσθε εξ οδού δικαίας…». Έτσι το έγραψε ο Προφητάνακτας. Αυτός που άμα κανένας ποιητής τον διαβάσει, του κόβονται τα φτερά και χάνει την όρεξή του να γράψει, αλλά και να διαβάσει άλλα ποιήματα για μέρες.
Ήρθαν λοιπόν και κόλλησαν και περιδινούνταν στο μυαλό μου τις επόμενες μέρες αυτές οι δυο λέξεις: «Δράξασθαι παιδείας». Κι επειδή τις άκουγα να εκφέρονται (μέσα στο μυαλό του μυαλού μου) με την ήρεμη φωνή του λογοτέχνη, το πράγμα γινόταν χειρότερο. Γιατί δεν λέει ασχολήσου ή επιδίωξε; Αντίθετα, την παιδεία –λέει– κυνήγα την αλύπητα, καταδίωξέ την και άρπαξέ την όπου την βρεις. Έχει βία η προτροπή αυτή και είναι νομίζω στο ίδιο πνεύμα με το ρήμα του Κυρίου και Θεού μας: «Η Βασιλεία των Ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν». Βίαιη προτροπή κίνησης με ήρεμη φωνή… Η καλύτερη συνταγή για νοητικούς στροβιλισμούς.
Αυτή η δίνη ήταν που με πήγε πίσω στα μικράτα μου. Όταν πηγαίναμε καμιά οικογενειακή επίσκεψη (για να πουν οι μεγάλοι τα δικά τους και τα παιδιά να παίξουνε μαζί), εγώ εξαφανιζόμουν μέσα στο ξένο σπίτι. Ανακάλυπτα πού ήταν η βιβλιοθήκη κι άρχιζα να κατεβάζω τα βιβλία και να τα διαβάζω όσο πιο γρήγορα μπορούσα – λίγος ο χρόνος της επίσκεψης για τέτοιο εγχείρημα. Δεν ήταν ότι μου έλειπαν τα βιβλία στο σπίτι… Το ακριβώς αντίθετο, μάλιστα.
Κάτι άλλο ήταν∙ κι αυτό το μάθημα του Γιάννη με βοήθησε να το θυμηθώ και να το προσδιορίσω τόσα χρόνια μετά.
Τώρα λοιπόν κατάλαβα πως η διάθεση που είχα προσπαθώντας να κατεβάσω τη βιβλιοθήκη των ξένων ανθρώπων ήταν γνήσια πειρατική. Ήθελα να τους κλέψω τη γνώση που είχανε μέσα στο σπίτι τους – γι’ αυτό καθόμουν κι έβγαζα τα μάτια μου με βιαστικά κι αχόρταγα αναγνώσματα. Κι όταν τα κατάφερνα καλά, επιστρέφοντας στο σπίτι είχα την ίδια ικανοποίηση όπως όταν κέρδιζα με την τσακαλοπαρέα μου στην μπάλα, στον πετροπόλεμο και στ’ άλλα παιχνίδια.
Πώς τα φέρνει όμως καμιά φορά… Πάνω σ’ αυτόν τον προβληματισμό, ήρθε κι η σπάνια ευκαιρία να δω από κοντά τη συλλογή του εθνικού ευεργέτη Ιωάννη Τρικόγλου. Τη συλλογή αυτή την δώρισε ο μεγάλος ευπατρίδης στο ΑΠΘ το 1963. Είχα λοιπόν την τύχη να ενημερωθώ επιτόπου από πρωτεργάτες της ανακάλυψης και της ανάδειξης των απίστευτων πνευματικών και πολιτιστικών θησαυρών που περιέχει. Τον καθηγητή της Φιλολογίας Γιάννη Τζιφόπουλο και τον ομότιμο καθηγητή της Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας Ευάγγελο Λιβιεράτο.
Μόνο όσοι γνωρίζουν τους επιστήμονες αυτούς μπορούν να φανταστούν τι έζησα ο άνθρωπος… Πώς θα ήταν ένα ντοκιμαντέρ του National Geographic για το ζήτημα; Αυτό επί σαράντα… Βρείτε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες στο διαδίκτυο γι’ αυτήν τη συλλογή, για να καταλάβετε από μόνοι σας για τι πράγμα μιλάμε.
Ό,τι και να σας πω εγώ, που δεν είμαι και ειδικός, θα είναι λίγο.
«Χάριτες χρωστάει η πατρίς» σε όλους όσους εργάστηκαν για την ανάδειξη αυτού του θησαυρού, συμπεριλαμβανομένων και των εξαιρετικών διοικητικών υπαλλήλων της κεντρικής βιβλιοθήκης του ΑΠΘ. Μα πιο πολύ χρωστάει στον απίστευτο Αιγυπτιώτη Έλληνα ομογενή που αφιέρωσε τη ζωή του στη συλλογή που την ονομάζει –και πράγματι έτσι είναι– «κιβωτό της μνήμης του ελληνισμού». Ιωάννης Τρικόγλου: ο κύριος «δράξασθαι παιδείας» (στην κυριολεξία).