Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας, η οποία έχει καθιερωθεί από την UNESCO να εορτάζεται κάθε χρόνο την τρίτη Πέμπτη του Νοέμβρη, ας ανατρέξουμε στα φιλοσοφικά και πολιτικά κείμενα δύο κορυφαίων διανοητών, κοινωνιολόγων και οικονομολόγων της Νεοτερικότητας: του Μαξ Βέμπερ (1864-1920) και του Καρλ Μαρξ (1818-1883).
Ο Karl Emil Maximilian Weber γεννήθηκε το 1864 στην Πρωσία και ανατράφηκε με την καλβινιστική διδασκαλία της μητέρας του.
Μελέτησε την προτεσταντική χριστιανική θρησκεία και τον ευαγγελικό τρόπο ζωής. Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και του Βερολίνου και δίδαξε στο Φράιμπουργκ, στη Χαϊδελβέργη, στη Βιέννη, στο Μόναχο κ.α. Ο Βέμπερ συμμετείχε στην Επιτροπή που επεξεργάστηκε το Σύνταγμα της Βαϊμάρης.
Το opus magnum του Βέμπερ είναι το έργο του Οικονομία και κοινωνία, και το πιο δημοφιλές είναι Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Σε αυτό υποστηρίζει πως ο προτεσταντισμός (λουθηρανισμός, καλβινισμός, μεθοδισμός, πουριτανισμός) δημιούργησε την καπιταλιστική ανάπτυξη στις χώρες όπου επικράτησε: Ελβετία, Γερμανία, Ολλανδία, Σκωτία, Γαλλία κ.ά. Η ατομική σχέση, χωρίς διαμεσολαβητές, με τον Θεό, η πεποίθηση πως ο εργατικός τρόπος ζωής είναι ένα είδος εγκόσμιου ασκητισμού και η ορθολογική αντιμετώπιση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας έκανε τους αστούς να αξιοποιήσουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής προς όφελός τους.
Ο καλβινισμός έδωσε στις πλατύτερες μάζες των ανθρώπων ένα θετικό ερέθισμα να στραφούν προς την εργασία και τον κοσμικό ασκητισμό. Αυτό με τη σειρά του δημιούργησε την ηθική της καθημερινότητας και την αποταμίευση με στόχο το ατομικό και κοινωνικό όφελος. Η bourgeoisie ωφελήθηκε έτσι διπλά.
Για τον Βέμπερ υπάρχουν τριών ειδών ηγέτες: ο χαρισματικός, ο παραδοσιακός, ο γραφειοκράτης. Η κυριαρχία της γραφειοκρατίας και των άψυχων νόμων οδήγησαν στην απομάγευση των αξιών. Το σύστημα της φεουδαρχίας και της ελέω Θεού απολυταρχίας μεταλλάχθηκε σε εξουσία του χρηματοπιστωτικού και γραφειοκρατικού συστήματος.
Ο Karl Marx γεννήθηκε το 1818 στην πόλη Τρίερ της Γερμανίας. Η φιλοσοφική του σκέψη επηρεάστηκε από τον Χέγκελ και τον γερμανικό ιδεαλισμό.
Ο ίδιος, όμως, ανέπτυξε τις πρωτοποριακές ιδέες του στη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και την πολιτική οικονομία δίνοντας έμφαση στην υλική βάση της κοινωνίας.
Μαζί με τον φιλόσοφο και συνεργάτη του Φρίντριχ Ένγκελς εισήγαγαν τις έννοιες του «ιστορικού υλισμού» και του «διαλεκτικού υλισμού». Επίκεντρο της πολιτικής σκέψης τους είναι η πάλη των τάξεων και η οικονομική βάση της κοινωνίας. Στη βάση αυτήν στηρίζεται όλο το πολιτιστικό εποικοδόμημα: κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί και πολιτισμός. Βέβαια, το θεσμικό και πολιτιστικό εποικοδόμημα δεν έχει αμελητέο ρόλο στις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. Υπάρχει διαλεκτική σχέση και αλληλεπίδραση, όμως, σύμφωνα με τους μαρξιστές είναι η υλική βάση που σε τελική ανάλυση έχει τον πρωτεύοντα ρόλο.
Πολύ γνωστά έργα του Μαρξ είναι το Κεφάλαιο και το Κομμουνιστικό μανιφέστο (1848). Ενδιαφέρον έχει το νεανικό του δοκίμιο Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα (1844). Εκεί αναλύει την αποξένωση του εργάτη από το προϊόν της εργασίας του και από τη διαδικασία παραγωγής. Αυτή η αποξενωμένη δραστηριότητα δημιουργεί την αλλοτρίωση. Η ανθρώπινη αλλοτρίωση είναι μια δύσθυμη κατάσταση που επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία του ατόμου. Μοιραία, επηρεάζονται αρνητικά οι κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Οι μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα στην μπουρζουαζία και στο προλεταριάτο, μεταξύ πλούσιων και φτωχών, μορφωμένων και αγράμματων, δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα στην κοινωνία.
Στις μέρες μας η σύγκρουση των θρησκειών, των πολιτισμών και των ιδεολογιών είναι δείγμα αλλοτριωμένων και αποξενωμένων ψυχών.
Σε αντίστιξη με τον Μαξ Βέμπερ που έφερε στο προσκήνιο τη δύναμη της θρησκείας, της ψυχολογίας των μαζών και του δημιουργικού πνεύματος, ο Καρλ Μαρξ έδωσε προτεραιότητα στις υλικές και παραγωγικές σχέσεις σε μια εποχή που η βιομηχανική επανάσταση είχε επικρατήσει στην κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη. Η θρησκεία για τους μαρξιστές ανήκει στο πολιτιστικό εποικοδόμημα και δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια έκφραση των κυρίαρχων αστικών θεσμών.