Η λέξη Ιστορία, εκτός από τη γνωστή ετυμολογική της ερμηνεία, που συνδέεται με το αρχαίο ρήμα «οίδα», που σημαίνει γνωρίζω, έχει κι εκείνην που αναφέρει ο Πλάτων στον «Κρατύλο», όπου γράφει ότι η Ιστορία ως λέξη παραπέμπει στις λέξεις «ίστημι + τον ρουν», δηλαδή το γεγονός που σταματά τη ροή.
Η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που όχι μόνον σταμάτησαν, αλλά κι άλλαξαν το ρου των γεγονότων.
Είναι η συνέχεια της ιστορίας των Ιώνων, του Βυζαντίου, της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, των Κομνηνών, των Υψηλαντών, μέχρι που ήρθε η Γενοκτονία και ο ξεριζωμός από τον μικρασιατικό Πόντο, ύστερα από τρισχιλιετή παρουσία στην εκεί πατρώα γη.
Η ποντιακή διάλεκτος, αποκομμένη από τη μητροπολιτική Ελλάδα, κράτησε πολλές λέξεις της αρχαίας ελληνικής και διαφοροποιήθηκε από την κοινή νεοελληνική. Οι λέξεις αυτές όχι μόνον κοσμούν την ποντιακή, αλλά ζουν κι ανασαίνουν μέσα σ’ αυτήν, αφού υπάρχουν ζωντανές στο λεξιλόγιό της.
Η εκπαίδευση στον Πόντο οροθετείται επίσημα από το 1682, όταν ιδρύθηκε το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας από τον Σεβαστό Κυμινίτη.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, την εποχή που στη μητροπολιτική Ελλάδα όλα «τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», στον Πόντο η ελληνική παιδεία ανθούσε. Κολέγια, σχολές, εκκλησιές και μοναστήρια με πλούσιες βιβλιοθήκες αποθησαύρισαν την ελληνική γραμματεία, όπως κι ένα σωρό αρχαία και βυζαντινά χειρόγραφα. Να θυμηθούμε ότι στη μονή της Παναγίας Σουμελά, το έτος 1873, ανακαλύφθηκε το πρώτο χειρόγραφο του έπους του Διγενή Ακρίτα.
Τα σχολεία όλων των βαθμίδων που λειτουργούσαν στον Πόντο, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ξεπερνούσαν τα χίλια. Ανάλογος ήταν κι ο αριθμός των μαθητών την αντίστοιχη εποχή, που έφθανε τους 60.000.
Κάθε ελληνική κοινότητα που αριθμούσε πάνω από 10 οικογένειες, διατηρούσε σχολείο.
Το γεγονός ότι ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Παπαδόπουλος διετέλεσε διευθυντής του «Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών», καθώς και συγγραφέας του Ιστορικού λεξικού της ποντικής διαλέκτου, όπως και της Ιστορικής γραμματικής της ποντικής διαλέκτου, φανερώνει το υψηλό επίπεδο μόρφωσης στον Πόντο.
Κάθε λέξη της ποντιακής είναι μια ψηφίδα στην ιστορική μας ταυτότητα. Ακόμη και η καθημερινή λέξη «παρακάθ’» έλκει την καταγωγή της από το αρχαίο ρήμα «παρακάθημι». Αυτήν τη διάλεκτο έχουμε χρέος να την κρατήσουμε ζωντανή, ξεκινώντας πρώτα και κύρια μέσα από τους συλλόγους μας, για να μην ξεχαστεί.
Επειδή κάθε λέξη όπως και το κάθε έθιμο που χάνεται είναι μια πολιτισμική απώλεια, πρέπει να οριστεί «έτος καταγραφής της ιστορικής μνήμης».
Ο κάθε σύλλογος να συλλέξει στοιχεία που αναφέρονται στην περιοχή προέλευσης των κατοίκων του από τον Πόντο ή τον Καύκασο. Να καταγράψει ό,τι σχετίζεται με την παράδοση της περιοχής αυτής. Έτσι θα δημιουργηθεί μια «βάση δεδομένων» που θα αξιοποιηθεί ιστορικά.
Να ζητηθεί από το υπουργείο Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης στο μάθημα των Νέων Ελληνικών να ενταχθεί ενότητα που θα περιλαμβάνει ένα κείμενο από κάθε νεοελληνική διάλεκτο (την ποντιακή, την καππαδοκική, την τσακώνικη και την κατωιταλιάνικη). Έτσι οι μαθητές θα νιώθουν περήφανοι για τη γλωσσική καταγωγή τους.
Η πρόσφατη δημιουργία επώνυμης πανεπιστημιακής έδρας Ποντιακών Σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο είναι μια ενέργεια πολλών επαίνων και αξίζουν συγχαρητήρια στους εμπνευστές της και κυρίως στον χορηγό της, Ιβάν Σαββίδη.
Ελπίζουμε να βρεθούν κι άλλοι μιμητές, ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες έδρες και σ’ άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.
Οι δράσεις που γίνονται για τη διάσωση της ποντιακής διαλέκτου έχουν μεγάλη αξία. Για τη διδασκαλία της έχει ήδη αρχίσει μια προσπάθεια σε επίπεδο δήμων από το Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών. Αντίστοιχη διδασκαλία γίνεται εδώ κι ένα έτος περίπου από τον ίδιο σύλλογο σε συνεργασία με το ΠΑΜΑΚ, της οποίας τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Το έργο αυτό πρέπει να συνεχιστεί, αλλιώς κινδυνεύει η ποντιακή διάλεκτος να σβήσει. Η διάλεκτος που κρατά ατόφιες τις αρχαίες ελληνικές λέξεις…