Ο φόβος είναι κάτι που αποκτάς στην πορεία της ζωής, λένε οι ειδικοί. Κανείς δεν γεννιέται με φόβους. Ακριβώς όμως επειδή ο φόβος μαθαίνεται, γι’ αυτό κιόλας… ξεμαθαίνεται. Αυτό είναι το παρήγορο μήνυμα που στέλνει μέσω του pontos.news.gr η κλινική ψυχολόγος Ευδοξία Λύκου.
Με τη συνδρομή της το pontos-news.gr ανοίγει το φάκελο «φοβίες», σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσουμε τις αιτίες τους και να δούμε πώς μπορούμε αποτελεσματικά να τις αντιμετωπίσουμε.
Και μπορεί οι φοβίες να έχουν σε μεγάλο βαθμό κοινή ρίζα και συγχρόνως παρεμφερή τρόπο αντιμετώπισης, η κάθε φοβία όμως είναι ξεχωριστή και ως τέτοια θα την προσεγγίσουμε. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να «φωτίσουμε» την εντομοφοβία, τη φοβία των εντόμων που, ειδικά την περίοδο αυτή του καλοκαιριού, κάνει τη ζωή κάποιων ανθρώπων πραγματικά δύσκολη.
Ο Μανώλης, για παράδειγμα, φοβόταν τις σφήκες/μέλισσες και υπέφερε εξαιτίας τους κάθε καλοκαίρι, αναφέρει η Ευδοξία Λύκου, μεταφέροντας μιας προσωπική της εμπειρία ανθρώπου που εμφάνιζε εντομοφοβία. «Απέφευγε συστηματικά μέρη όπου ήξερε πως η παρουσία τους ήταν συχνή, έφευγε δε άμεσα έτσι και εμφανίζονταν στο χώρο που βρισκόταν (π.χ. στην παραλία) αναστατώνοντας συχνά το πρόγραμμα της οικογένειας ή της παρέας του.
»Ανέφερε μάλιστα περιστατικό κατά το οποίο δεν τολμούσε να βγει από το ενοικιαζόμενο δωμάτιο για δύο ώρες καθώς έπρεπε να περάσει κάτω από θόλο καλυμμένο με λουλούδια που φυσικά έλκυε μέλισσες, αφού ο ήχος και μόνο από το βούισμα του προκαλούσε έντονο άγχος με ταχυκαρδία και εφίδρωση», περιγράφει η ειδικός.
Μη βιαστείτε να ταυτιστείτε με το Μανώλη. Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε, όπως εξηγεί η ειδικός, τον απλό φόβο (εντόμων ή άλλων ερεθισμάτων) από την φοβία, η οποία έχει παθολογικές διαστάσεις και αφορά σε υπερβολικό φόβο, δυσανάλογο του ερεθίσματος που τον προκαλεί, όπως στην περίπτωση του Μανώλη που αναφέραμε παραπάνω. «Το άτομο που τον βιώνει αντιλαμβάνεται τις περισσότερες φορές ότι ο φόβος του είναι παράλογος, ωστόσο η αποφυγή του αγχογόνου ερεθίσματος είναι η μόνη λύση για να μειωθεί το κλινικό άγχος που βιώνει», εξηγεί η κλινική ψυχολόγος.
Η ρίζα της εντομοφοβίας
Ο φόβος των εντόμων ανήκει στις ειδικές φοβίες, η έναρξη των οποίων συνήθως τοποθετείται στην παιδική ηλικία και συνδέεται τις περισσότερες φορές με κάποιο τραυματικό γεγονός (π.χ. τσίμπημα/αλλεργική αντίδραση) που έχει βιώσει το ίδιο το άτομο ή με την εκμάθηση μέσω παρατήρησης του άμεσου κοινωνικού του περιβάλλοντος, για παράδειγμα η μαμά φωνάζει πάντα τρομοκρατημένη και «παγώνει» στη θέα μιας αράχνης. Αξίζει δε να σημειωθεί πως ο φόβος για τα έντομα ανήκει στους έμφυτους φόβους, χωρίς να είναι από τους συχνότερους. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε εξελικτικά βιολογικά προετοιμασμένοι να συνδέουμε εύκολα το φόβο με το συγκεκριμένο ερέθισμα.
Όπως σημειώνει η ψυχολόγος «τα τελευταία χρόνια έρευνες υποστηρίζουν πως και το συναίσθημα της αηδίας εμπλέκεται στη δημιουργία και τη διατήρηση της συγκεκριμένης φοβίας και ίσως εξηγεί γιατί πολλές φορές δεν φαίνεται να υπάρχει σύνδεση με συγκεκριμένο γεγονός ή εκλυτικό παράγοντα».
Παράλληλα μας επιβεβαιώνει ότι για τις φοβίες αυτές μπορεί να μέρει να ευθύνεται το DNA μας.
«Κάποιες χρωμοσωμικές περιοχές έχουν συνδεθεί με μια γονιδιακή ευαισθησία για την ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών, χωρίς ωστόσο ο ρόλος τους να είναι ξεκάθαρος», υποστηρίζει.
Είναι σημαντικό όμως να θυμόμαστε ότι η αιτιολογία των φοβιών ποικίλλει και αυτό εξηγεί γιατί δύο άνθρωποι αντιμέτωποι με το ίδιο ακριβώς γεγονός δεν θα αναπτύξουν απαραίτητα και οι δυο φοβία. Συνήθως η ανάπτυξη της διαταραχής είναι συνάρτηση διαφόρων παραγόντων (γενετικών, κληρονομικότητας, προσωπικότητας, μάθησης) χωρίς να είναι συνήθως πλήρως σαφής ο ρόλος του καθενός ή ό βαθμός συμμετοχής του στην εμφάνισή της.
Φοβάμαι τα έντομα – Τι να κάνω;
Και όμως υπάρχει λύση. «Ο φόβος είναι μια αντίδραση που μαθαίνεται, άρα και ξε-μαθαίνεται. Και το τονίζω καθώς παγκοσμίως πολλοί είναι αυτοί που ταλαιπωρούνται χρόνια από τέτοιου είδους φοβίες πιστεύοντας πως δεν υπάρχει λύση», αποσαφηνίζει η ειδικός.
Η ενδεικνυόμενη θεραπεία; «Στην περίπτωση που απαιτείται θεραπεία, η Θεραπεία Συμπεριφοράς θεωρείται θεραπεία εκλογής, με πολύ καλά αποτελέσματα. Παρότι η διάρκεια της διαδικασίας είναι πάντα ανάλογη της περίπτωσης, συχνά οκτώ θεραπευτικές συνεδρίες είναι αρκετές», απαντά. Σκοπός της θεραπείας, όπως τονίζει η Ευδοξία Λύκου, είναι η συστηματική απευαισθητοποίηση από τη φοβική αντίδραση και η εξοικείωση του ατόμου με το αντικείμενο του φόβου του, μέσω της σταδιακής έκθεσης σ’ αυτό.
Σταδιακή έκθεση στο αντικείμενο του φόβου
Η ένταση του άγχους του κάθε ανθρώπου είναι αυτή που καθορίζει το βαθμό της έκθεσης που θα επιλέξει κάθε φορά ο ειδικός, προκειμένου να εξοικειωθεί κάποιος με το αντικείμενο του φόβου του. Το ζητούμενο είναι να είναι ανεκτή από το κάθε άτομο και ο βαθμός δυσκολίας της έκθεσης να αυξάνεται σταδιακά.
Με τα λόγια της ειδικού: «Κάποιος πιθανόν θα χρειαζόταν να ξεκινήσει βλέποντας απλά ασπρόμαυρες φωτογραφίες, μετά έγχρωμες, στη συνέχεια βίντεο, για να μπορέσει σταδιακά να αντέξει να κοιτά μια κατσαρίδα κλεισμένη σε βάζο από απόσταση, μετά από κοντά και τελικά να φτάσει στο σημείο να μπορεί να ανοίξει το βάζο κ.ο.κ.
»Κάποιος άλλος ίσως να μπορούσε να ξεκινήσει απευθείας από το κλειστό βάζο, ενώ ένας τρίτος ίσως χρειαζόταν πρώτα να κάνει έκθεση στη φαντασία για να μάθει να διαχειρίζεται το άγχος που του προκαλεί η σκέψη και μόνο του συγκεκριμένου πλάσματος».
Χορήγηση φαρμακευτικής θεραπείας;
Ναι, σε κάποιες περιπτώσεις και για σύντομο χρονικό διάστημα απαιτείται, υποστηρίζει η Ευδοξία Λύκου. «Πρόκειται για περιπτώσεις που το κλινικό άγχος είναι τόσο έντονο που καταστρατηγεί τη λειτουργικότητα του ατόμου, ενώ παράλληλα το εμποδίζει να εμπλακεί καθημερινά στις απαραίτητες σχεδιασμένες καθημερινές του ασκήσεις», εξηγεί.
- Η Ευδοξία Λύκου είναι κλινική ψυχολόγος (Msc), ψυχοθεραπεύτρια Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης