Αρχικά, οφείλω να σημειώσω ότι ο όρος «εθνική ιδιοσυγκρασία» είναι επιστημονικά αστήρικτος και γι’ αυτόν το λόγο χρησιμοποιώ τα εισαγωγικά. Επικαλούμαι τον όρο σκεπτόμενος διασταλτικά, έτσι ώστε να θέσω προς συζήτηση το μείζον, το οποίο αφορά την αναγκαιότητα μεταλλαγής της στρατηγικής κουλτούρας μας προς το ορθολογικότερο και στρατηγικά συγκροτημένο.
Δεν προξενεί εντύπωση ότι, για ακόμη μια φορά στην ιστορία μας, ενθουσιαζόμαστε υπέρ το δέον με αφορμή την προσέγγιση της χώρας μας με το Ισραήλ.
Αντίστοιχα, άλλες φορές, μας πιάνει συλλογική κατάθλιψη και πιστεύουμε ότι το τέλος του κόσμου πλησιάζει. Πλείστα τα παραδείγματα από την ιστορία μας, από το επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής έως ακόμη και τον αθλητισμό.
Το συγκεκριμένο στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας μας έχει τις καλές πτυχές, αλλά και τις κακές. Είμαστε φιλόξενοι, έχουμε το –μη δυνάμενο να μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες– φιλότιμο, είμαστε κληρονόμοι μιας μακράς κοινοτικής παράδοσης, στοιχείο που εκκολάφθηκε στον ελληνισμό ακριβώς λόγω του σύμφυτου συναισθηματισμού των ανθρώπων. Ο «έπαινος του δήμου» –χαρακτηριστικό στοιχείο της αντίληψής μας για το κοινωνείν– συνιστά και αυτός αποτύπωση των ακραίων συναισθηματικών αντιδράσεών μας υπό την έννοια ότι επιθυμούμε την ταχεία αναγνώριση και την «άνευ όρων» φιλία.
Ήμασταν φίλοι και σύμμαχοι με τους Βρετανούς στους δύο παγκόσμιους πολέμους, και γι’ αυτόν το λόγο όφειλαν να μας παραχωρήσουν την Κύπρο, τη Βόρεια Ήπειρο ή και το Γιβραλτάρ – αφού άλλωστε εκεί βρίσκονται οι Ηράκλειες Στήλες της ελληνικής μυθολογίας.
Είμαστε εχθροί με τους Γερμανούς, οι οποίοι ευθύνονται για το χρέος, τα σκάνδαλα, το έλλειμμα ηγεσίας ή και το σεισμό στη Μυτιλήνη αν υιοθετήσουμε την «επιστημονική» επιχειρηματολογία του απίστευτου Δημάρχου της Άγκυρας.
Έλλειμμά μας είναι η αδυναμία συγκρότησης ορθολογικής στρατηγικής σκέψης, και φυσικά δεν αναφέρομαι στους πολίτες καθ’ εαυτούς, αλλά στο γεγονός ότι η καθεστηκυία νοοτροπία αυτών έχει επεκταθεί ιστορικά στα ανώτερα κλιμάκια της εκτελεστικής εξουσίας. Ο λόγος αυτής της διάχυσης της νοοτροπίας από τα κάτω προς τα πάνω ήταν η προαιώνια εξαρτησιακή λογική της ελληνικής πολιτικής τάξης, η οποία δεν επέτρεψε τη δημιουργία των απαραίτητων θεσμών οι οποίοι θα αποστείρωναν το περιβάλλον χάραξης της εξωτερικής πολιτικής από συναισθηματισμούς και φοβικά σύνδρομα.
Φυσικά, κάθε κυβέρνηση αντλεί νομιμοποίηση από το λαό και η ορθή λειτουργία της δημοκρατίας συνιστά τη μοναδική επιλογή. Ωστόσο, κάθε δημοκρατία διαθέτει και θεσμούς, οι οποίοι εγγυώνται την υλοποίηση των εθνικών συμφερόντων ανεξαρτήτων παλινωδιών και πρόσκαιρων αντιδράσεων.
Δημοκρατία χωρίς θεσμούς, αλλά έξωθεν εξαρτημένη, είναι τελικά μια υπονομευμένη δημοκρατία.
Οι συμμαχίες, λοιπόν, θεμελιώνονται στη βάση δύο αλληλένδετων παραμέτρων: τη συναντίληψη απειλής και τη σύγκλιση συμφερόντων. Όσο αυτά δημιουργούν την πεποίθηση στους δύο εταίρους ότι το όφελος της συνέχισης της συμμαχίας είναι μεγαλύτερο από το κόστος, η συμμαχία θα συνεχίσει να υφίσταται – και αντιστρόφως. Στην περίπτωση της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ υπάρχει η κοινή τουρκική απειλή, η οποία θέτει εν αμφιβόλω τα κοινά οφέλη από την εκμετάλλευση και τη διαμετακόμιση μέσω της δυνητικής ελληνικής ΑΟΖ των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου. Άρα, πολύ συνοπτικά:
- Προτιθέμεθα να ανακηρύξουμε ΑΟΖ προκειμένου να προχωρήσει ο αγωγός East Med;
- Είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε για την προτεραιότητα κατοχής αποτρεπτικής ικανότητας;
- Θέλουμε να καταστούμε αξιόπιστος σύμμαχος για το Ισραήλ ή σκοπεύουμε να ζητάμε δίχως να δίνουμε;
- Έχουμε τη διάθεση να αφήσουμε τις αγκυλώσεις και να προσεγγίσουμε δυναμικά την Αίγυπτο, η οποία συνιστά την έτερη γωνία του σχήματος;
H αγωνία μας πρέπει να είναι η συγκρότηση μιας ισχυρής συμμαχίας βασισμένης στην εμπέδωση της αντίληψης, προς όλα τα μέρη, ότι το όφελος ύπαρξής της ξεπερνά το όφελος ύπαρξης μιας ενδεχόμενης τουρκοϊσραηλινής συμμαχίας. Ο βαθμός της επιτυχίας μας θα καθορίσει και το βαθμό της συνεισφοράς των συμμάχων μας πέρα από τους «μακραίωνους δεσμούς φιλίας των δύο λαών». Όσο, επί παραδείγματι, δεν έχουμε τη δύναμη και τη βούληση να ανακηρύξουμε ΑΟΖ, ας μην αναμένουμε ισραηλινά κομάντο στον Έβρο απλά και μόνο επειδή είμαστε «φίλοι» και «συνεργάτες».