Η ορθόδοξη πίστη μας είναι ο δρόμος που οδηγεί στην Αλήθεια. Γι’ αυτό, όχι μόνο δεν είναι ασύμβατη με την επιστήμη, αλλά –αντίθετα– είναι η επιστήμη των επιστημών. Ψάχνουμε να βρούμε το φάρμακο για τον καρκίνο, κι ο Άγιος του Θεού τον θεραπεύει με την προσευχή του. Πασχίζουμε να καταλάβουμε την έννοια του χωροχρόνου κι ο Άγιος είναι ταυτόχρονα στο κελί του στο Άγιο Όρος και σ’ έναν θάλαμο νοσοκομείου στην Αυστραλία.
Νά λοιπόν ποια είναι η επιστήμη των επιστημών! Θα μου πείτε, έτσι τα μετράς εσύ τα πράγματα; Εκ του αποτελέσματος τα κρίνεις;
Σαν πώς νομίζετε πως τα λογαριάζουμε και τα μετράμε τα πράγματα εμείς οι επιστήμονες; Έτσι ακριβώς! Εκ του αποτελέσματος. Κι εκεί καυχιόμαστε πως διαφέρουμε από τους αμπελοφιλόσοφους κι από αυτούς που μηρυκάζουν μεταφυσικές μπουρδολογίες. Στο ότι η επιστημονική αλήθεια επιβεβαιώνεται από το αποτέλεσμα.
Εδώ λοιπόν είναι η καρδιά του ζητήματος της παρεξήγησης που υπάρχει και που οδηγεί κάποιους μπερδεμένους ανθρώπους να νομίζουν ότι η ορθόδοξη πίστη μας είναι σε αντίθεση με την επιστήμη. Δεν αντέχω να βλέπω να ταΐζουν κάποιοι τον κόσμο με αυτό το δηλητήριο. Γι’ αυτό πριν από μήνες έγραψα μια σειρά από πέντε άρθρα ξεκινώντας από εκείνο με τον τίτλο «Είπε ο Παράλογος μέσα από την Καρδιά του».
Τα μπερδέματα στο μυαλό, στις περισσότερες περιπτώσεις, οφείλονται σε κάτι ετικέτες που έχουν πάνω τους γραμμένη μια λέξη. Αυτό είναι το εργαλείο της προπαγάνδας και της σοφιστείας. Παίρνει ο προπαγανδιστής μια ετικέτα και την κολλά πότε εδώ και πότε εκεί, όπως τον βολεύει.
Αν το καλοσκεφτεί κανείς, αυτού του είδους οι πονηριές είναι όλες εξελιγμένες εκδοχές εκείνου του παλιού αστείου: «ο αστυνόμος είναι όργανο, το μπουζούκι είναι όργανο, άρα ο αστυνόμος είναι μπουζούκι».
Σε αυτήν την περίπτωση η λέξη-κλειδί πάνω στην ετικέτα είναι η λέξη «όργανο». Κολλώντας την εδώ κι εκεί, έξω από τη νοηματική της σύνδεση με το περιεχόμενο του λόγου, δημιουργείται ένας αστείος παραλογισμός. Στις πιο εξελιγμένες, στις ύπουλες εκδοχές αυτής της μεθόδου, τα πράγματα δεν είναι αστεία, αλλά βλαβερά κι επικίνδυνα. Γι’ αυτό, όσο πιο απαίδευτος είναι ένας λαός στη σωστή χρήση της γλώσσας και στην κατανόηση του λόγου γενικότερα, τόσο πιο ευάλωτος είναι στην προπαγάνδα.
Στο επικίνδυνο μπέρδεμα μεταξύ της επιστήμης και της Ορθοδοξίας, οι λέξεις-κλειδιά πάνω στις ετικέτες είναι: «υποκειμενική» και «αντικειμενική». Κάπως το έχουν στο μυαλό τους οι μπερδεμένοι και κολλούν πάνω στην επιστήμη το «αντικειμενική» και στην Ορθοδοξία το «υποκειμενική». Έτσι, η «αντικειμενική» αναζήτηση της αλήθειας φαντάζει σε γενικές γραμμές ορθή, ενώ η «υποκειμενική» λανθασμένη.
Αυτό το συμπέρασμα, όμως, είναι τόσο σωστό, όσο και το ότι ο Βαμβακάρης κρατούσε στα χέρια του έναν αστυνόμο κι έπαιζε με αυτόν τη μουσική του…
Είναι αλήθεια ότι η μεθοδολογία της ορθής επιστημονικής αναζήτησης είναι αντικειμενική. Όταν λέμε, λοιπόν, ότι η επιστήμη είναι αντικειμενική, η πρόταση μέσα σε αυτό το νοηματικό πλαίσιο είναι ορθή. Ισχύει όμως το ίδιο σε ένα άλλο ευρύτερο νοηματικό πλαίσιο; Είναι γενικότερα η επιστήμη του ανθρώπου αντικειμενική με την απόλυτη έννοια του όρου; Είναι αντικειμενική, δηλαδή, ως μέθοδος κατάκτησης μιας τέλειας και ολοκληρωμένης αλήθειας, η οποία με όποιον τρόπο κι αν δοκιμαστεί, είτε κατά το μέρος, είτε κατά το όλον, αποδεικνύεται πάντα ορθή;
Είναι σωστό να πάρει κανείς την ετικέτα «αντικειμενική» από την πρώτη περίπτωση και να την κολλήσει αυθαίρετα πάνω στη δεύτερη; Οι πραγματικοί και φιλοσοφημένοι επιστήμονες –και όχι βέβαια οι «εξειδικευμένης μόρφωσης τεχνίτες» που περνιούνται για τέτοιοι– θα σας απαντήσουν αρνητικά. Είναι αυθαίρετα διασταλτικός ο χαρακτηρισμός της επιστήμης ως αντικειμενικής με αυτήν την απόλυτη έννοια.
Με αυτήν όμως ακριβώς την έννοια κάποιοι αντιδιαστέλλουν την «αντικειμενική» ανθρώπινη επιστήμη από την «υποκειμενική» Ορθοδοξία.
Λένε, για παράδειγμα, πως η Ορθοδοξία προϋποθέτει την πίστη που εκ των πραγμάτων δεν αποδεικνύεται, ενώ η επιστήμη που δεν βασίζεται σε αναπόδεικτα πράγματα υπερέχει ως λογική διαδικασία.
Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα… Ας πάρουμε για παράδειγμα τα μαθηματικά, που θεωρούνται ως η πιο ορθολογική επιστήμη. Εκεί, λοιπόν, όλες οι θεωρίες που αναπτύσσονται βασίζονται απάνω σε αξιώματα που εξ ορισμού δεν αποδεικνύονται με τίποτα. Με αυτήν την έννοια λοιπόν το αξίωμα είναι σαν την πίστη.
Στο αξίωμα αυτό βασίζονται ένα σωρό θεωρήματα και πράξεις που μόνο με έναν τρόπο καταλαβαίνουμε ότι είναι σωστά: από το αν επιβεβαιώνονται στην πράξη. Αν δηλαδή το αξίωμα παράγει μαθηματικά που μας επιτρέπουν να σχεδιάσουμε τις τροχιές διαστημικών πυραύλων θα ξέρουμε ότι είναι σωστό, αν οι πύραυλοί μας πάνε εκεί που πρέπει, όταν τους στείλουμε.
Με τη δοκιμή στην πράξη, λοιπόν, αποδεικνύονται τελικά οι υποθέσεις και τα αξιώματα στην επιστήμη. Το ίδιο και στη θρησκεία μας. Δεν βλέπω ούτε διαφορές, ούτε κι ασυμβατότητες… Ίδια είναι η λογική προσέγγιση και στις δυο περιπτώσεις.
«Εγώ είμαι η Οδός και η Αλήθεια και η Ζωή». Νά το αξίωμα του Χριστού. Ας βιώσουμε την Ορθοδοξία μέσα στα μυστήρια της Εκκλησίας μας. Η συνεχής δοκιμή νοηματοδοτεί και πραγματώνει την αλήθεια και στην κάθε επιστήμη και στην Επιστήμη των επιστημών. Η αλήθεια όχι απλώς αντέχει, αλλά κι επιζητά τη δοκιμασία. Για να θριαμβεύει συνέχεια.