Μια περιήγηση στα απέναντι παράλια πάντα περικλείει ανάμικτα συναισθήματα, από θαυμασμό στον πολιτισμό των Ρωμιών πριν τον ξεριζωμό τους, έως την πικρή γεύση της τύχης του τόπου και των μνημείων του.
Σε κάποιες περιπτώσεις η αίσθηση της καπνιάς της καταστροφής δεν μπορεί να σβήσει κι ας έχουν περάσει ενενήντα τόσα χρόνια, ενώ τουλάχιστον αμηχανία σε καταλαμβάνει, αφού δεν μπορείς να προσδιορίσεις αν είναι καλύτερα που σήμερα η γειτονική χώρα «δείχνει» το ευρωπαϊκό της πρόσωπο, με τη συντήρηση των θρησκευτικών για μας μνημείων –με ό,τι συνεπάγεται αυτό, καλό ή κακό–, ή μέχρι χθες, με τη μισαλλόδοξη και φονταμενταλιστική μέχρι πρότινος πολιτική της, ειλικρινής τουλάχιστον στις θέσεις και τις προθέσεις της, κατά τα άλλα.
Αποθήκες, στάβλοι ή απλά μισοερειπωμένα χαλάσματα, οι ελάχιστες χριστιανικές εκκλησιές της Ερυθραίας που επέζησαν του 1922 χρησιμοποιούνται κάποιες σαν τζαμιά, ενώ το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού αποκαθιστά τοιχογραφίες και λαμπρές νεοκλασικές, μπαρόκ, σε κάθε περίπτωση μη ισλαμικές διακοσμήσεις, αξιοποιώντας τα λαμπρά μνημεία κατά το δοκούν.
Οι κοντινές μας εκκλησιές
Ποιος έχει περάσει απέναντι, έστω και μόνο για ψώνια, και δεν έχει περάσει απ’ έξω, δεν έχει αγναντέψει ή δεν έχει εισέλθει στον Άγιο Χαράλαμπο του Τσεσμέ, την Παναγία των Αλατσάτων, την Αγία Παρασκευή ή και την Κάτω Παναγιά.
Ο Άγιος Χαράλαμπος Τσεσμέ1
Τώρα πια ο κοντινός Άγιος Χαράλαμπος έχει καθαριστεί και αναπαλαιωθεί, έχει μετατραπεί σε χώρο ποικίλων εκδηλώσεων και τουλάχιστον με τη φιλέλληνη πρόθεση των κατοίκων του Τσεσμέ, απολαμβάνει εν μέρει το σεβασμό που δικαιούται. Τουλάχιστον αναδεικνύεται το μνημείο, για το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπειά του.
Η Παναγία των Αλατσάτων,2 πάλι, μετά το ’22 μετατράπηκε σε τζαμί, αφού με τον εποικισμό της ελληνικότατης πόλης από μουσουλμάνους έπρεπε να αντιμετωπιστεί το οξύ τους πρόβλημα, η έλλειψη ενός μεγάλου τεμένους. Η πρόσφατη παρέμβαση του τουρκικού Υπουργείου συντήρησε το κτήριο, αναπαλαίωσε το εξαιρετικό τέμπλο με την ελληνική ταυτότητα: «Γιάννης Χαλαπάς εποίει», ενώ κάποιες εικόνες και τοιχογραφίες αποκαταστάθηκαν πάλι εν μέρει.
Η επιγραφή του γνωστού γλύπτη της εποχής και πατέρα του Γιαννούλη Χαλεπά, Ιωάννη Χαλαπά
Η εκκλησιά αυτή ήταν η πρώτη από τις τρεις μεγάλες εκκλησίες των Αλατσάτων. Σύμφωνα με δύο ιδρυτικές επιγραφές του ναού που αποκαλύφθηκαν (μεταξύ των οποίων και η κτητορική), μαθαίνουμε ότι ο ναός κτίστηκε στη διάρκεια ενός έτους και τα εγκαίνια έγιναν την 1η Αυγούστου του 1832. Ο ναός αυτός είναι νεότερος και χτίστηκε στη θέση του προηγούμενου, ο οποίος κρίθηκε μικρός και μη επαρκής.
Πρόκειται για μια πολύ χαρακτηριστική εκκλησία της ύστερης Τουρκοκρατίας, σημαντικό έργο του περίφημου μάστορα Στράτου Καλονάρη, ο οποίος εργάστηκε μαζί με τον γιο του Μανόλη στις Κυκλάδες και στην περιοχή της Σμύρνης, χτίζοντας πολλούς ναούς (Παναγία της Τήνου, Βαγγελίστρα του Τσεσμέ, Παναγιά της Κάτω Παναγιάς, Παναγιά Βουρλιώτισσα κτλ.). Όλα τα μάρμαρα του ναού είναι τηνιακά και φορτώθηκαν με τη φροντίδα του Ευστράτιου Καλονάρη, του Ιωάννη Χαλαπά και του Μάρκου Λαμπαδίτη στην Τήνο και παραλήφθηκαν στον όρμο της Αγριλιάς, στο λιμάνι των Αλατσάτων.
Το περίφημο μαρμάρινο τέμπλο της Παναγίας Αλατσατιανής και η χαρακτηριστική κουρτίνα που διαχωρίζει
το Ιερό του ναού από το υπόλοιπο τζαμί
Οι μορφές των αγίων, όμως, όπως και σε όλους τους πρώην χριστιανικούς ναούς του οδοιπορικού μας, παραμένουν χωρίς πρόσωπο ή μάτια, αφού η μουσουλμανική πίστη απαγορεύει ρητά την απεικόνιση του Θεού και των Αγίων. Αναγνώριση του χριστιανού Θεού; Ίσως. Ίσως και ταύτιση με τον Αλλάχ, που είναι και ορθότερο, αφού χριστιανοί, εβραίοι και μουσουλμάνοι πιστεύουν στον ένα υπέρτατο Θεό.
Αυθαίρετη παρηγορητική σκέψη για την κακοποίηση ιερών και οσίων, όσον αφορά τουλάχιστον τον Έλληνα επισκέπτη.
Μια δεύτερη σκέψη, ισχυρότερη και πικρή, διατείνεται ότι η βεβήλωση των ιερών χώρων είχε να κάνει με τη μισαλλοδοξία, το φανατισμό και τη βαρβαρότητα, που χρονικά τουλάχιστον θέλουμε να πιστεύουμε ότι ανήκει σε ένα παρελθόν χωρίς επιστροφή.
Ο θαλασσινός Άγιος και τα παιχνίδια
Θα μπορούσε να είναι το πιο ενοχλητικό ερέθισμα η τύχη του Αγίου Νικολάου στα Μοσχονήσια, που ναι μεν έτυχε μιας αξιοπρόσεκτης δουλειάς αποκατάστασης, όμως η «αξιοποίησή» του –για εμάς τουλάχιστον τους Έλληνες– κρίνεται ανεπιτυχής.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Αϊβαλίου, που μετά την ανακαίνισή του έχει μετατραπεί σε εκθεσιακό χώρο παιχνιδιών από Τούρκο ιδιώτη
Ο ιδιώτης που μισθώνει το χώρο έχει μετατρέψει το μνημείο σε Μουσείο Παιχνιδιών. Πρόκειται για μια συλλογή πολυάριθμων εκθεμάτων, η οποία προκαλεί ασφυξία στο χώρο, ενώ η καλλιτεχνική αξία των αντικειμένων, όσο και η σπανιότητα αμφισβητούνται για αρκετά από αυτά. Η Barbie συνυπάρχει με λογής κούκλες, αυτοκινητάκια, τρενάκια, στρατιωτάκια και απομιμήσεις όπλων, έως με τεράστια, ξύλινα και συνεπώς κακόγουστα ομοιώματα του Μπιγκ Μπεν, του πύργου του Άιφελ ή του δεύτερου συμβόλου –μετά το άγαλμα της Ελευθερίας– της πόλης της Νέας Υόρκης, του ουρανοξύστη Empire State. Το μόνο ίσως παρήγορο παραμένει η νοσταλγία για τα ολίγων δεκαετιών πριν παιχνιδιών, με τις «κινεζιές» που έχουν κατακλύσει πλέον την τουρκική, την ελληνική, ίσως και την παγκόσμια αγορά.
Το ιστορικό κτήριο που στέγαζε το μέγαρο της Ιεράς Μητρόπολης Μοσχονησίων
Ένα τεράστιο νεοκλασικό επιβλητικό μέγαρο σε υποδέχεται στην παραλία του Μεγάλου Μοσχονησιού, πολύ πριν από τον Άγιο Νικόλαο. Ερειπωμένο, μισοκαμένο, χωρίς κουφώματα και σκεπή, έχει υποστεί τη βαρβαρότητα του μίσους, να θυμίζει με τον ευρωπαϊκό του κοσμοπολιτικό του αέρα της Μπελ Επόκ, την ευμάρεια των Μοσχονησιωτών πριν από την εγκατάλειψη των εστιών τους. Δεν είναι άλλο από το μέγαρο της άλλοτε κραταιάς Ιεράς Μητροπόλεως Μοσχονησίων…
Aya voukla
Ένας και μόνος ορθόδοξος ναός επέζησε της πυρκαγιάς από την Καταστροφή της Σμύρνης του 1922, η βασιλική του Αγίου Βουκόλου, αφιερωμένη στον πρώτο επίσκοπο Σμύρνης, τον οποίο διαδέχτηκε ο Άγιος Πολύκαρπος, χειροτονημένος από τον ίδιο και πολιούχος της πρωτεύουσας της Ιωνίας.
Ο συγκεκριμένος ναός οικοδομήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα από τη ρωμαίικη κοινότητα της Σμύρνης
και αναφέρεται παντού ως η μοναδική ρωμαίικη εκκλησία που διασώθηκε το 1922
Από την Gavour Izmir, τη Σμύρνη των απίστων, ο ναός που επέζησε αποκαλείται Aya voukla, όπως αντίστοιχα Aya sofya ή Kucuk Aya sofya στην Κωνσταντινούπολη, η Αγία Σοφία και η Μικρή Αγία Σοφία (ο ναός των αγίων Σεργίου και Βάκχου). Τουλάχιστον μπορούμε να παραδεχτούμε ότι οι γείτονες σε πολλές περιπτώσεις έχουν υιοθετήσει ή προσαρμόσει την αρχική ελληνική ονομασία.
Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το μνημείο από το 1922 έως σήμερα είχε την καλύτερη δυνατή τύχη, αφού με εντολή του ίδιου του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποιήθηκε ως χώρος μαθημάτων όπερας, μουσείο Τύπου –που σήμερα στεγάζεται σε βοηθητικό κτήριο–, και σήμερα ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Στην κεντρική είσοδο του ναού δεσπόζει η εγχάρακτη επιγραφή ΔΑΠΑΝΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ.
Το ανακαινισμένο εσωτερικό του Ι.Ν. Αγίου Βουκόλου Σμύρνης
Στην επίσκεψή του ο Παναγιότατος Πατριάρχης Βαρθολομαίος έψαλε το Χριστός Ανέστη. Είχαν περάσει ενενήντα-και χρόνια από την τελευταία φορά.
Ο Θαυματουργός Ταξιάρχης στο Αϊβαλί και οι άλλες εκκλησίες
Τουλάχιστον στο Αϊβαλί δύο ορθόδοξοι ναοί παραμένουν σε πολύ καλή κατάσταση, ο Άγιος Ιωάννης που έχει μετατραπεί σε τζαμί και ο Ταξιάρχης […].
Εξωτερική άποψη του Αγίου Ιωάννη Αϊβαλίου3
Από τα δύο καμπαναριά του Αγίου Ιωάννη το ένα έχει μετατραπεί σε μιναρέ, το άλλο πάλι στέκει σαν καμπαναριό, αλλά βουβό.
Τα γύρω σπίτια, μέχρι και το ναό των Ταξιαρχών, μετά βίας έχουν συντηρηθεί, να αναδεικνύουν τη φινέτσα και την πολιτιστικοοικονομική άνθηση των Κυδωνιών.
Η εξωτερική άποψη του ιστορικού ναού του Ταξιάρχη Αϊβαλίου
[…] Για τη Χίο και τη θρησκευτική ιστορία της, η πόλη και η μητρόπολη Κυδωνιών έχει πρωτεύουσα, βαρύνουσα αξία: στο Αϊβαλί έζησε και μαρτύρησε ο Άγιος Γεώργιος ο Χιοπολίτης, ο Πυτιανός Άγιος.
_____
1. Πολιούχος της Κρήνης Μικράς Ασίας και σημείο συγκέντρωσης των χριστιανών από τη Σμύρνη και τα περίχωρα κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Η Τουρκία δαπάνησε το ποσό του 1.627.218 τουρκικών λιρών (περ. 450.000€) για την ανακατασκευή του. Από τις τοιχογραφίες η μόνη που έχει σωθεί ατόφια είναι αυτή του Παντοκράτορα.
2. Η γνωστή σε πάρα πολλούς Αλατσατιανή Παναγιά, η μητρόπολη των Αλατσάτων της Ερυθραίας, εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να λειτουργεί ως μουσουλμανικό τέμενος. Τις ώρες της προσευχής, μάλιστα, τους κλείνεται η κουρτίνα που έχει τοποθετηθεί γι’ αυτό το λόγο μπροστά από το τέμπλο, δεδομένου ότι τους απαγορεύεται η απεικόνιση θείων μορφών.
3. Ο ναός σήμερα λειτουργεί ως τζαμί, ενώ σε πολύ καλή κατάσταση σώζεται το καμπαναριό του. Όπως και σε άλλες εκκλησίες, από τον τρούλο και το κωδωνοστάσιο έχει αφαιρεθεί το σύμβολο της χριστιανοσύνης και έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο.
Αποστολή στη Σμύρνη: Γιώργος Ξανθάκης – Παντελής Φύκαρης.
- Αναδημοσίευση από το politischios.gr.