Όταν παρακολουθούμε ποδοσφαιρικούς αγώνες και βλέπουμε έναν ποδοσφαιριστή να χτυπάει τους αντιπάλους του ο διαιτητής ακολουθεί τρία στάδια: στο πρώτο, τον καλεί και του κάνει συστάσεις. Στο δεύτερο, του δείχνει κίτρινη κάρτα, και στο τρίτο κόκκινη. Ο ποδοσφαιριστής αποβάλλεται.
Στην περίπτωση του Ταγίπ Ερντογάν (παλιού ποδοσφαιριστή, επίσης), υλοποιήθηκαν τα δύο πρώτα στάδια. Στην αρχή του έγιναν συστάσεις, τις οποίες δεν ακολούθησε. Με το πραξικόπημα τού επιδείχθηκε κίτρινη κάρτα, με την οποία αν δεν συμμορφωθεί θα εισπράξει και την κόκκινη.
Που σημαίνει πως το παιχνίδι με τον Ταγίπ Ερντογάν, και την Τουρκία, τώρα μόλις αρχίζει να γίνεται σκληρό.
Μέσα στην παραζάλη του –χαρακτηριστικό των μη συνετών, και συνεπώς όχι μεγάλων, πολιτικών– ο πρόεδρος της Τουρκίας προβαίνει σε αλλαγές που μπορεί να τις βρει μπροστά του, για παράδειγμα την επαναφορά της θανατικής ποινής. Τι είχε πει ο Σόλων στον Κροίσο; Μηδένα προ του τέλους μακάριζε.
(Φωτ.: EPA / Sedat Suna)
Νά μερικά «αφελή» ερωτήματα που χρήζουν απάντησης, και ενισχύουν τον ισχυρισμό περί επίδειξης «κίτρινης κάρτας»:
1. Ο Ταγίπ Ερντογάν υποστηρίζει πως πίσω από το πραξικόπημα βρίσκεται ο ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν. Μπορεί να πραγματοποίησαν το πραξικόπημα οπαδοί του, χωρίς ο ίδιος ο Γκιουλέν να το γνωρίζει; Μπορεί να μην του ζήτησαν να μεσολαβήσει για την παροχή βοήθειας από τον διεθνή παράγοντα;
2. Μπορεί ο ιμάμης που ζει στις ΗΠΑ, και οι κινήσεις του οποίου επηρεάζουν τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, να παραχώρησε την άδεια για πραξικόπημα και να μην πήρε την έγκριση του διεθνούς παράγοντα;
(Φωτ.: EPA / Sedat Suna)
3. Η φερόμενη ως ηγεσία των πραξικοπηματιών βρισκόταν εκτός στρατεύματος εδώ και καιρό. Είναι δυνατόν μια τέτοια ομάδα να σχεδίασε το πραξικόπημα, και να κράτησε μυστικές τις ενέργειές της να μυήσει στο σχέδιο τόσους στρατιωτικούς, χωρίς να γίνει αντιληπτή; Και μάλιστα σε μια χώρα όπου η ΜΙΤ βρίσκεται πανταχού παρούσα, και ο Τούρκος πρόεδρος ανησυχούσε ότι κάτι θα συμβεί.
4. Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Ένα πραξικόπημα έχει άμεση σχέση με τη Συμμαχία, η οποία θα πρέπει να διαχειριστεί την επομένη ένα κράτος- μέλος της, και μάλιστα ισχυρό, στο οποίο δεν λειτουργούν οι δημοκρατικές διαδικασίες, έστω και τυπικά. Μπορεί να μην είχε ειδοποιηθεί το ΝΑΤΟ για το πραξικόπημα;
5. Μια Τουρκία με δικτατορική ηγεσία δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη στο σημερινό ΝΑΤΟ. Αν, λέμε «αν», ΗΠΑ και ΝΑΤΟ γνώριζαν και έδωσαν την έγκρισή τους μήπως στο σχεδιασμό τους είχαν ακριβώς την επίδειξη «κίτρινης» και όχι «κόκκινης» κάρτας στον Ερντογάν;
(Φωτ.: EPA / Marten Van Dijl)
6. Εάν οι τυπικές δημοκρατικές διαδικασίες συντρέχουν, ο διεθνής παράγοντας μπορεί να συνυπάρξει με έναν αυταρχικό ηγέτη. Το πολύ-πολύ να του κάνει συστάσεις σε περιπτώσεις που η υποστήριξη προς τον ηγέτη «θολώνει» την εικόνα του διεθνούς παράγοντα – για παράδειγμα, η περίπτωση Ερντογάν και των φυλακισμένων δημοσιογράφων. Εκεί που υπάρχει σοβαρό πρόβλημα είναι όταν ο αυταρχικός ηγέτης αντιτίθεται σε στρατηγικές επιλογές του διεθνούς παράγοντα.
Οι θέσεις Ερντογάν και ΗΠΑ στον γεωπολιτικό επαναπροσδιορισμό της Μέσης Ανατολής ήταν αποκλίνουσες, και δυνατότητα συμφωνίας δεν υπήρχε. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις εκτός της πειθούς.
Μήπως το πραξικόπημα ήταν η επιλογή μιας τέτοιας λύσης και η αναδίπλωση (βλέπε, αποτυχία του πραξικοπήματος) η επιτυχής υποχώρηση του αδύνατου, δηλαδή του Ταγίπ Ερντογάν; Κατά συνέπεια, μήπως οι σχεδιαστές του πραξικοπήματος έδωσαν εντολή αναδίπλωσης, ή και το υπονόμευσαν, όταν επετεύχθη ο στόχος τους;
(Φωτ.: EPA / Paul Zinken)
7. Σε περίπτωση που τα παραπάνω ισχύουν, είναι δυνατόν τόσο το ΝΑΤΟ όσο και οι ΗΠΑ να μην ενεργοποίησαν δικούς τους μηχανισμούς παρακολούθησης, ώστε και να ελέγχουν την εξέλιξη του πραξικοπήματος, και να παρακολουθούν το στόχο τους; Δεν θα μπορούσε να ανακοπεί με δορυφορικές παρεμβολές η λειτουργία των κοινωνικών δικτύων στην Τουρκία; Δεν θα μπορούσε να γίνει παρακολούθηση του αεροπλάνου του Τούρκου προέδρου, ή και του ιδίου και της ακολουθίας του; Και τα στοιχεία αυτά, αν ήθελαν να προχωρήσει το πραξικόπημα, δεν θα τα παρείχαν στους ανθρώπους που ανέλαβαν να το διεκπεραιώσουν;
8. Επιπλέον προκύπτει το ερώτημα εάν είναι δυνατόν οι σχεδιαστές να εγκαταλείψουν τους ανθρώπους τους. Ναι, είναι δυνατόν. Στο υψηλό αυτό επίπεδο άσκησης διεθνούς πολιτικής, το θέμα είναι να γίνει η δουλειά.
9. Μήπως ένας «αναβαθμισμένος» και «κυρίαρχος» Ερντογάν, με ένα στράτευμα διχασμένο και αποδεκατισμένο και μια κοινωνία σε εμφύλιο, μπορεί να κάνει αποδεκτές τις αλλαγές γεωπολιτικής (απόσυρση από τη Συρία και αποδοχή της ανάδυσης κουρδικής οντότητας στο συριακό έδαφος), καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο που θα προέκυπτε ύστερα από ένα πραξικόπημα; Μήπως στην Τουρκία ο διεθνής παράγοντας προτιμά να κάνει τη «βρώμικη δουλειά» ο Ταγίπ Ερντογάν, όπως στην Ελλάδα προτιμά τον Αλέξη Τσίπρα να κάνει τη «βρώμικη δουλειά» στην οικονομία;
(Φωτ.: EPA / Sedat Suna)
10. Μήπως με την απόσυρση, ή την αλλαγή της τουρκικής πολιτικής στη Συρία, διευκολύνεται και η συνεργασία του Ταγίπ Ερντογάν με τη Ρωσία;
11. Πόσο ενισχυμένος μπορεί να είναι ένας άνθρωπος που ηγείται μιας χώρας σε εμφυλιακή κατάσταση, και ενός στρατεύματος διχασμένου, ενώ οι δυνάμεις ασφαλείας του δεν εμπιστεύονται η μια την άλλη;
Όλα αυτά δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι πραξικοπηματίες ήταν «γκιουλενιστές» που κινήθηκαν επειδή απειλούνταν η θέση τους στο στρατό.
Αλλά ότι υπήρξε μια ομάδα που δέχθηκε να κάνει ένα πραξικόπημα, χωρίς να γνωρίζει μέχρι που ήταν διατεθειμένοι να τους στηρίξουν οι σχεδιαστές του. Βεβαίως ενδιαφέρονταν για τη σταδιοδρομία τους, βεβαίως ενδιαφέρονταν για την ικανοποίηση της ανθρώπινης ματαιοδοξίας τους, βεβαίως θα είχαν και τις ιδεολογικές τους απόψεις περί δημοκρατίας, πατρίδας κλπ. Όμως, οι σχεδιαστές του πραξικοπήματος ήθελαν να δείξουν «κίτρινη κάρτα» στον Ερντογάν.
(φωτ.: EPA / Tolga Bozoglu)
Επιπλέον, στην Τουρκία οι στρατιωτικοί δεν είναι τόσο αφελείς όσο δείχνει το αποτυχημένο πραξικόπημα. Όσοι είναι να ακολουθήσουν στρατιωτική καριέρα επιλέγονται πολύ νωρίς στη διαδικασία της εκπαίδευσής τους, και μπαίνουν σε μια πορεία που, κατά το δυνατόν, τους προετοιμάζει για την άσκηση ηγετικού ρόλου.
Εν κατακλείδι: όπως διαχειρίζεται τα πράγματα ο Τούρκος πρόεδρος κινδυνεύει να δει και «κόκκινη κάρτα». Πρόθυμοι θα βρεθούν στο τουρκικό στράτευμα, με τον τρόπο που διαχειρίζεται τον τουρκικό στρατό ο Ταγίπ Ερντογάν.
