Τα εγκαίνια του αγωγού φυσικού αερίου TAP, που θα διασχίζει τη βόρεια Ελλάδα φέρνοντας αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, προκάλεσαν καθολική ευφορία.
Σε μια χώρα που υπερηφανεύεται για τον πολιτισμό και την πολιτική της παιδεία, ένα γεγονός τέτοιας σημασίας εγκαινιάστηκε υπό ιαχές που αναπαράγονται με στερεότυπα τα οποία καλλιεργήθηκαν εδώ και αρκετά χρόνια. Διάλογος μηδέν.
Αναζήτησα κείμενα που θα προσέγγιζαν με κάποια αναλυτική διάθεση, και με προβολή στο μέλλον, ένα γεγονός τέτοιας γεωπολιτικής σημασίας, όπως ο TAP, αλλά δεν βρήκα. Ο αγωγός αλλάζει τα γεωπολιτικά δεδομένα της χώρας, και σε τέτοιες περιπτώσεις αυτού του είδους οι μεταβολές πρέπει να μελετώνται σε βάθος χρόνου για τις επιπτώσεις τους.
Το κείμενο δεν θέλει να αμφισβητήσει τα οφέλη από τον αγωγό και –πολύ περισσότερο– δεν θέλει να κινδυνολογήσει. Αλλά η εμπειρία από περιοχές από τις οποίες διέρχονται αγωγοί, ή διαθέτουν ενεργειακά αποθέματα, είναι ανησυχητική.
Από την επιλογή του, ακόμη, ο αγωγός απέκτησε ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά. Επελέγη του ρωσικού, για να ανεξαρτητοποιήσει την Ευρώπη από την μονομερή προμήθεια ενέργειας από τη Ρωσία. Το υποστηρίζουν αυτό βεβαίως οι Αμερικανοί, το υποστηρίζουν όμως και οι Ευρωπαίοι. Αλλά, αν οι Γερμανοί ανησυχούν, γιατί φρόντισαν από νωρίς να κατασκευάσουν τον North Stream για να προμηθεύονται αέριο από τη Ρωσία από τον βόρειο διάδρομο, και επιχειρούν και την κατασκευή και δεύτερου αγωγού, πάλι από τον Βορρά;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αποτελεί πρόβλημα για μια χώρα, και μια περιοχή, να προμηθεύεται ενέργεια από μία μόνο πηγή. Καθίσταται ευάλωτη. Αλλά η αμερικανική αγωνία με τη Ρωσία δεν είναι αυτή. Η αποφασιστικότητα και η επιμονή τους για εναλλακτικές της ρωσικής πηγές ενέργειας, αποκαλύπτουν περισσότερο μύχιες προθέσεις. Ούτε και έχουν κάποια μονομανία με τη Ρωσία οι Αμερικανοί.
Ιδιαίτερα σήμερα, που δεν υπάρχει το άλλοθι του «κομμουνιστικού κινδύνου». Θα έκαναν το ίδιο με οποιαδήποτε χώρα καταλάμβανε, ως εδαφική έκταση, την περιοχή που κατέχει σήμερα η Ρωσία.
Οι Αμερικανοί πείστηκαν από τον Βρετανό γεωγράφο και γεωπολιτικό Halford John Mackinder. Όποιος κατέχει την Heartland, την περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Ρωσία, μπορεί υπό κατάλληλες προϋποθέσεις να κυριαρχήσει στον κόσμο. Για να αποφευχθεί μια τέτοια κυριαρχία –στην προκειμένη περίπτωση της Ρωσίας–, πρέπει να διαμορφωθεί μια ζώνη γύρω της, η καλούμενη Rimland, ώστε το περικυκλούμενο κράτος να ελέγχεται. Αυτό κάνουν εδώ και χρόνια οι Αμερικανοί. Προσπαθούν να περικυκλώσουν τη Ρωσία. Και η Ρωσία, μονίμως, προσπαθεί να βγει από τον αποκλεισμό.
Υπάρχουν και σημεία που ονομάζονται στρατηγικά. Για παράδειγμα, στρατηγικά σημεία θεωρούνται τα διεθνή στενά. Και ένα από αυτά είναι και τα στενά του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου. Κοντά στη Θράκη, ως ενιαίας γεωγραφικής οντότητας. Όλα τα σχέδια αγωγών, δρόμων, σιδηροδρόμων κτλ. περνούν από τη Θράκη, η οποία αντιμετωπίζεται, στους διεθνείς σχεδιασμούς, ως ενιαία οντότητα. Δεν ενδιαφέρει αν ένα μικρό μέρος της Θράκης βρίσκεται στην Ελλάδα, ένα μεγαλύτερο στην Τουρκία και ένα τρίτο, το πιο μεγάλο, στη Βουλγαρία.
Το γεγονός ότι η σύγχρονη Τουρκία κατόρθωσε να ελέγξει τα ευαίσθητα αυτά σημεία χωρίς την παρουσία, ή διεκδίκηση, άλλης δύναμης, παρέτεινε την ειρηνική περίοδο στην περιοχή.
Η Τουρκία δεν το έκανε αυτό τυχαία. Επιδίωξε –και πέτυχε– τον έλεγχό τους, ακριβώς γιατί γνώριζε ότι αν δεν το πετύχαινε, η δύναμη και η επιρροή της θα εξασθενούσαν.
Γνωρίζουν επίσης στην Άγκυρα πως και οι ιδιαιτερότητες του Αιγαίου προϋποθέτουν, από αρχαιοτάτων χρόνων, πως μία δύναμη πρέπει να ελέγχει και τις δύο πλευρές του. Αυτό το επιδιώκουν, τουλάχιστον, στο επίπεδο της δορυφοροποίησης, αλλά δεν είναι σίγουρο αν θα το πετύχουν.
Πριν από μερικές ημέρες ο διεθνής Τύπος έκανε αναφορά στη γνωστή Συμφωνία Sykes-Picot. Ο πρώτος ήταν Άγγλος και ο δεύτερος Γάλλος διπλωμάτης, και με εντολή των κυβερνήσεών τους, μεσούντος του Α΄ ΠΠ μοίρασαν τη Μέση Ανατολή στη βάση των συμφερόντων τους. Αυτή τη μοιρασιά κατέγραψε το 1920 η Συνθήκη των Σεβρών. Μια μοιρασιά που δεν έλαβε υπόψη της ούτε φυλές ούτε θρησκείες ούτε οτιδήποτε άλλο, παρά μόνο τα συμφέροντα των δύο δυνάμεων της εποχής.
Η Συνθήκη αυτή θέλει αναδιατύπωση για τη Μέση Ανατολή, της οποίας σημαντικά κράτη έχουν καταρρεύσει. Αυτό γίνεται αυτήν τη στιγμή στη Γενεύη. Ξαναμοιράζεται η Μέση Ανατολή εκατό χρόνια μετά τη Συμφωνία Sykes- Picot. Τίποτε δεν αποκλείει στο τραπέζι των διεθνών σχεδιαστών να βρίσκονται και άλλες περιοχές.
Όταν υλοποιείται μια πολιτική, εμείς βλέπουμε τα συμφωνημένα αποτελέσματά της. Ελάχιστες φορές γνωρίζουμε τα σενάρια που συζητήθηκαν.
Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η δύναμη που αναδύθηκε ήταν οι ΗΠΑ. Θεώρησαν ευθύνη τους να διαμορφώσουν τον παγκόσμιο χάρτη. Πόσοι γνωρίζουν πως μεταξύ των σεναρίων που μας αφορούσαν ήταν και το να δοθεί η Μακεδονία στη Βουλγαρία – σενάριο που τελικά αποκλείστηκε;
Ας μην έχουμε λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι και για την περιοχή μας συζητούνται ανάλογα σενάρια. Και κυρίως για την ευαίσθητη περιοχή για την οποία, ως ενιαία οντότητα, έκανα μνεία παραπάνω. Συγκεντρώνει μεγάλο γεωοικονομικό ενδιαφέρον, συνεπώς και διεθνείς δρώντες. Ανοικτά της Αλεξανδρούπολης σχεδιάζεται η κατασκευή εξέδρας υγροποίησης φυσικού αερίου (LNG). Η εταιρεία που θα την κατασκευάσει είναι γνωστή για τις σχέσεις της με τη Ρωσία. Η Μόσχα είναι αδύνατον να λείψει από την περιοχή.
Η Θράκη έχει σημαντικό γεωπολιτικό και γεωοικονομικό ενδιαφέρον και για άλλους λόγους (ορυκτά, σπάνιες γαίες, σχιστολιθικό αέριο κτλ.). Αποκτά, τώρα, και γεωστρατηγικό. Πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα να αντιμετωπίσει τις εξελίξεις;
Η προέκταση, στη στεριά, του 25ου Μεσημβρινού, τον οποίο επιδιώκει ως όριο δικών της αρμοδιοτήτων η Τουρκία στο Αιγαίο, αφήνει ανατολικά τη δυτική Θράκη. Η κλιμάκωση διεκδίκησης των αμφισβητούμενων από την Τουρκία βραχονησίδων έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Την κλιμακούμενη αυτή απειλή της Τουρκίας χρησιμοποιεί το ΝΑΤΟ για να αναλάβει το ίδιο συγκεκριμένες αρμοδιότητες στο Αιγαίο, τις οποίες ασκούσε η χώρα μας. Και στη Θράκη η Τουρκία εργάζεται μεθοδικά εδώ και πολλά χρόνια. Είναι σε θέση σήμερα να δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στην Ελλάδα.
Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη προσοχή στη… βαφή της περιοχής για την οποία μιλάμε. Εκτός από τα γειτονικά χρώματα, υπάρχει και το ουδέτερο. Τη δεκαετία του ’90 είχαμε εθισθεί στον όρο «buffer zone». Και, όπως καλά γνωρίζετε, υπάρχει και ο όρος «buffer state».
Όλα αυτά μπορεί να είναι φαντασιώσεις. Έχει όμως κανείς αμφιβολίες ότι ο κόσμος επανασχεδιάζεται;