Μεγάλη δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης, η 14η Σεπτεμβρίου και στον Πόντο τιμόταν με την δέουσα χριστιανική ευλάβεια. Ήταν τόσο σημαντική γιορτή για τους Πόντιους που ονόμασαν τον μήνα Σεπτέμβριο Σταυρίτες προς τιμήν της.
Ήταν ημέρα αργίας και νηστείας. Οι νοικοκυρές από την προηγούμενη είχαν ετοιμάσει τα «φαεία» του Σταυρού που ήταν νηστίσιμα και μάλιστα αλάδωτα αφού σύμφωνα με την ορθόδοξη θρησκεία, την ημέρα του Σταυρού νήστευαν και το λάδι, εκτός κι άν έπεφτε Σάββατο ή Κυριακή.
Ανήμερα της γιορτής πήγαινε όλη η οικογένεια στην εκκλησία. Ο τόπος ευωδίαζε από τον βασιλικό, που κατά την παράδοση η μυρωδιά του οδήγησε στην ανεύρεση στου Τιμίου Σταυρού.
Στο τέλος της λειτουργίας έπαιρναν βασιλικό από τα χέρια του παπά και τον πήγαιναν στο σπίτι, για να έχουν την ευλογία του.
Τον τοποθετούσαν στα εικονίσματα, και κάθε φορά που θυμιάτιζαν έκαιγαν κι από ένα φυλλαράκι στο θυμιατήρι. Οι νοικοκυρές με ένα κλωνί βασιλικού έφτιαχναν προζύμι για να το χρησιμοποιήσουν στην παρασκευή ψωμιού ή πρόσφορου και το μεσημέρι όλη η οικογένεια μαζευόταν στον τραπέζι, όπου έτρωγαν τα φαεία του Σταυρού.
Ανήμερα του Σταυρού στις εκκλησίες ψάλλεται, μεταξύ των άλλων, το απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι βασιλικού, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι εκεί που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός από τη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετέπειτα Αγία Ελένη, είχε φυτρώσει αυτό το αρωματικό φυτό.