Μεγάλη Τρίτη: Το τροπάριο της Κασσιανής, μια συγκλονιστική ιστορία μετάνοιας και ελπίδας

Το Δοξαστικό των Αποστίχων της Μεγάλης Τρίτης είναι σίγουρα το πιο γνωστό της βυζαντινής υμνογραφίας. Το περίφημο τροπάριο της μοναχής Κασσιανής ψάλλεται από τους Πρωτοψάλτες των ιερών παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με το τυπικό «ανήκει» στους Λαμπαδάριους, καθώς πέρα από τους συγκλονιστικούς του στίχους η μουσική του απόδοση απαιτεί άριστη γνώση της βυζαντινής μουσικής αλλά και μαστοριά στην εκτέλεση στο υψηλότερο επίπεδο.

Κατά τη διάρκεια της Ακολουθίας του Νυμφίου της Μεγάλης Τρίτης στην οποία διαβάζεται ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης η «εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» αναφέρεται νωρίτερα και στο συναξάρι.

«Τη αγία και μεγάλη Τετάρτη της αλειψάσης τον Κύριον μύρω πόρνης γυναικός μνείαν ποιείσθαι οι θειότατοι πατέρες εθέσπισαν, ότι προ του σωτηρίου πάθους μικρόν τούτο γέγονε» αναφέρει χαρακτηριστικά το υπόμνημα του Τριωδίου.

Όσον αφορά τους στίχους του τροπάριου πρόκειται για μια συγκλονιστική καταγραφή της ιστορίας που θέλει την πόρνη να συνειδητοποιεί την ηθική της κατάπτωση και να ζητά συγχώρεση με τρόπο που συγκινεί βαθιά την ανθρώπινη ψυχή λόγω της δύναμης αλλά και της ειλικρίνειας με την οποία απευθύνει την έκκληση.

«Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων» λέει η πόρνη απευθυνόμενη στον Χριστό αφού νωρίτερα περιγράφει τον εαυτό της ως γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες, αλλά μόλις ένιωσε τη θεότητά του, έγινε μυροφόρα και τον άλειψε με πολύτιμο άρωμα.

Είναι δε τόσο βαθιά και αληθινή η συντριβή της, που είναι έτοιμη να φιλήσει τα πόδια του Ιησού και να τα σκουπίσει με τα μαλλιά της!

Οι στίχοι του τροπαρίου έχουν ως εξής:

Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σην αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι! λέγουσα, οτι νυξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,
ζοφώδης τε και ασέληνος έρως της αμαρτίας.

Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.

Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,
τω φόβω εκρύβη.

Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,
ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σην δούλην παρίδης,
ο αμέτρητον έχων το έλεος.

Το ποίημα αυτό, γιατί περί ποιήματος πρόκειται απέδωσε στα νέα ελληνικά, προφανώς εμπνεόμενος από το περιεχόμενό του ο σπουδαίος Φώτης Κόντογλου.

Γράφει λοιπόν:

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.

Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.

Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος.

Όπως αναφέρθηκε ήδη, η μελωδική απόδοση του Τροπαρίου όπως είναι γραμμένη με την βυζαντινή παρασημαντική σε ήχο πλάγιο δ’ είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.

Παρακάτω παραθέτουμε κάποιες εκτελέσεις από σημαντικούς εκπροσώπους της τέχνης της Βυζαντινής Μουσικής που δεν βρίσκονται στη ζωή με πρώτη αυτή του Άρχοντος Πρωτοψάλτου στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι Κωνσταντίνου Πρίγγου.

Ακολουθεί η εκτέλεση από τον άρχοντα πρωτοψάλτη του καθεδρικού ναού Της του Θεού Σοφίας Χαρίλαο Ταλιαδώρο.