Οι ευρωπαϊκές πόλεις είναι υπερβολικά θορυβώδεις και η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να αποτελεί μείζονα περιβαλλοντική απειλή για την υγεία στην ΕΕ, προειδοποιεί το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) σε έκθεσή του.
Πρόκειται για μια διαπίστωση που εγείρει ανησυχίες, καθώς η Ένωση και τα κράτη-μέλη θα κληθούν να εντείνουν τις προσπάθειές προκειμένου να συμμορφωθούν με τα αυστηρότερα πρότυπα που θα ισχύσουν τα επόμενα έτη.
Τα ¾ των πολιτών της ΕΕ ζουν σε αστικές περιοχές και ως εκ τούτου είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένοι στην ατμοσφαιρική ρύπανση και την ηχορύπανση.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για τουλάχιστον 250.000 θανάτους ετησίως στην Ευρώπη. Επιπλέον, η επί μακρόν έκθεση σε υπερβολικά επίπεδα θορύβου μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες στην υγεία, όπως διαταραχές ύπνου, άγχος, γνωστικές διαταραχές και προβλήματα ψυχικής υγείας.
Η ΕΕ έχει θεσπίσει κανόνες για να προστατεύσει τα 450 εκατομμύρια πολιτών της από την ατμοσφαιρική ρύπανση και την ηχορύπανση. Σύμφωνα επίσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την επίτευξη των στόχων για καθαρότερο αέρα έχουν διατεθεί 46,4 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014-2020 και 185,5 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027.
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναγνωρίζει ότι συνολικά η ποιότητα του αέρα έχει βελτιωθεί. Ωστόσο, προειδοποιεί ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση –ιδίως η συγκέντρωση διοξειδίου του αζώτου (NO₂) που προκαλείται από αυτοκίνητα και φορτηγά– εξακολουθεί να αποτελεί μείζον πρόβλημα. Το 2022, 10 κράτη-μέλη εξακολουθούσαν να υπερβαίνουν το ισχύον όριο της ΕΕ. Δεδομένου ότι τα πρότυπα για την ποιότητα του αέρα αυστηροποιούνται σύντομα, οι ευρωπαϊκές πόλεις θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για συμμόρφωση, προκειμένου να ευθυγραμμιστούν περισσότερο με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
H αστική ρύπανση έχει και μια άλλη όψη, αυτήν της ηχορύπανσης που συχνά παραβλέπεται.
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αξιολόγηση της προόδου όσον αφορά τη μείωση της ρύπανσης αυτού του είδους είναι πρακτικά αδύνατη. Τα περισσότερα κράτη-μέλη εμφανίζουν κενά και καθυστερήσεις στην παρακολούθηση των επιπέδων θορύβου, και έτσι καθίσταται αδύνατο να αποτυπωθεί η εξέλιξή τους.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι είναι απίθανο να επιτευχθεί η τιμή-στόχος για μείωση κατά 30% του αριθμού των ατόμων που πλήττονται από το θόρυβο από τις μεταφορές, όπως προβλέπεται στο σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση έως το 2030. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στην καλύτερη περίπτωση αναμένεται να μειωθεί κατά 19%, ενώ στη χειρότερη θα μπορούσε ακόμη και να αυξηθεί κατά 3% έως το 2030.
Αμφίβολη η αποτελεσματικότητα των μέτρων
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο επισημαίνει και την «αμφίβολη» αποτελεσματικότητα των μέτρων.
Ενδεικτικό παράδειγμα οι πράσινες ζώνες («άξονες»), όπου οι πεζοί και οι ποδηλάτες έχουν προτεραιότητα έναντι των αυτοκινήτων. Όπως διαπιστώθηκε, ωφελούν μεν τους κατοίκους της περιοχής, αλλά επιδεινώνουν την ποιότητα του αέρα και τα επίπεδα θορύβου στους γύρω δρόμους.
Ομοίως, οι ζώνες χαμηλών εκπομπών –οι οποίες συμβάλλουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης– αποτελούν ένα ευαίσθητο ζήτημα που ολοένα κλιμακώνεται. Για παράδειγμα, οι απόπειρες δημιουργίας τέτοιων ζωνών στη Βαρκελόνη και την Κρακοβία αμφισβητήθηκαν διά της νομικής οδού, λόγω εισαγωγής διακρίσεων ή περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία, με αποτέλεσμα είτε να εφαρμοστούν σε μειωμένη κλίμακα είτε να αναβληθεί η ανάπτυξή τους.
Το 2021, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, τέθηκαν συγκεκριμένες τιμές-στόχοι για τη μείωση της ρύπανσης του αέρα και του επιβλαβούς θορύβου έως το 2030.
Ζητούμενο είναι όχι μόνο να μειωθούν οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία (πρόωροι θάνατοι) κατά περισσότερο από 55% και η απειλή για τη βιοποικιλότητα στα οικοσυστήματα της ΕΕ κατά 25%, αλλά και να μειωθεί κατά 30% ο αριθμός των ατόμων που ταλαιπωρούνται χρονίως από το θόρυβο από τις μεταφορές. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες τιμές δεν είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη.