Αργυρουπολίτες που έψαχναν τόπο να ριζώσουν για ακόμα μια φορά, όταν έκλεισαν τα μεταλλεία της περιοχής και χριστιανοί από γειτονικά χωριά ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Πουλαντζάκης του Πόντου. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο χωριό, που είχε αποκτήσει ισχυρή εμπορική ταυτότητα λόγω των προϊόντων του, κατοικούσαν τουλάχιστον 2.500 ελληνικές οικογένειες.
Ο Λεωνίδας Ιασονίδης, που αναφέρει την Πουλαντζάκη ως πατρίδα του, τη σκιαγραφεί χρόνια αργότερα, το 1937, σε άρθρο του στα Ποντιακά Φύλλα.
≈
Γεωγραφική θέσις. Μεταξύ των ποταμών Πατλαμάς και Φαρματίνου (Πασάρ-σου) κείται ο δήμος Ακ-Κιοϊ, αποτελούμενος εκ 36 χωρίων και έχων έδραν την Πουλανδζάκην.
Η Πουλανδζάκη[1], περί της οποίας εύφημον διά βραχέων μνείαν ποιείται ο Κ. Ν. Παπαμιχαλόπουλος[2], απέχει τρεις ώρας από της Κερασούντος προς Δυσμάς και μίαν ώραν από του Φαρματίνου προς Ανατολάς. Εκτισμένη παρά την παραλίαν εις τους πρόποδας ισοϋψών δενδροφύτων λόφων, εκτεινομένη μεταξύ δύο ποταμίων παρουσιάζει σημεία χαμηλότερα της επιφανείας της θαλάσσης.
Εις τα Ν. Α. της Πουλανδζάκης υψούται αγερώχως το μεγαλώνυμον όρος του Αγίου Βασιλείου, εφ’ ού υπό πολλών ιστορικών φέρεται μονάσας ο φωστήρ της Εκκλησίας, το κλέος του Μικρασιατικού Ελληνισμού, ο Μέγας Βασίλειος.
Συνοικισμός. Οι κάτοικοι της Πουλανδζάκης κατάγονται κυρίως από τα περί την Αργυρόπολιν μέρη. Μετά την διακοπήν δηλ. των εργασιών των περιωνύμων μεταλλείων των γνωστών και επί των Ομηρικών χρόνων (Ιλ. Β 857), οι εις αυτά κατά χιλιάδας εργαζόμενοι χριστιανοί ηναγκάσθησαν προς εύρεσιν πόρου ζωής, καταλιπόντες τα μεσόγεια, να κατέλθωσιν εις τα παράλια και να συστήσωσι σποράδην διαφόρους αγροτικάς συνοικίας. Ομάς τοιούτων χριστιανών κατώκησε και περί την ακατοίκητον τότε Πουλανδζάκην, η οποία ήτο τότε πεδίον ευρύ και απέραντον υπό δένδρων παντοδαπών και θάμνων καταλυπτόμενον. Η τοποθεσία αυτής εφείλκυσε την προσοχήν των πέριξ χριστιανών, συνέστησαν εις αυτήν αγοράν και από εβδομηκονταετίας πλέον οριστικώς εγκατεστάθησαν εν αυτή.
Κλίμα. Το κλίμα της Πουλανδζάκης άλλοτε ήτο νοσώδες, κατά το θέρος απροσπέλαστον, ο δε Αύγουστος ήτο βροτολοιγός. Απόρροια τούτου υπήρξεν ηείς εξοχάς καταναγκαστική μετοικεσία. Βραδύτερον όμως ελήφθη αρκετή πρόνοια υπέρ της εξυγιάνσεως του τόπου και το κλίμα εβελτιώθη, εν τούτοις δεν εσταμάτησεν η μετοικεσία εις τα λεγόμενα Παρχάρια, διότι το τοιούτον κατήντησεν έξις.
Πληθυσμός, διοίκησις, γλώσσα, ήθη. Η Πουλανδζάκη είχε μέχρι του πολέμου υπέρ τας 2.500 κατοίκους Έλληνας Ορθοδόξους. Μωαμεθανοί, εκτός των εν τέλει, ολίγοι υπήρχον.
Η πόλις αύτη, έδρα Μουδίρου ούσα, υπήγετο πολιτικώς μεν εις την υποδιοίκησιν Κερασούντος, εκκλησιαστικώς δε υπό την δικαιοδοσίας του Αγ. Χαλδίας και Χερροιάνων, εν τη πρεσβυγενεί δε αυτού και πολυσχιδεί επαρχία, αύτη τυγχάνει η μόνη σημαντικωτέρα παραθαλάσσιος.
Γλώσσα ενταύθα ελαλείτο η παρεφθαρμένη αρχαία Ελληνική, τα ήθη δε των κατοίκων ήσαν αρχαιοπρεπή, αμιγή, απλοϊκά.
Προϊόντα. Το κυριώτερον προϊόν, εφ’ ού εστηρίζετο η ακμή και δι’ ού εκανονίζοντο αναλόγως αι εμπορικαί πράξεις και αι επιχειρήσεις απάντων των Πουλανδζακηνών, ήσαν τα λεπτοκάρυα, ων η ετησία εξαγωγή εκυμαίνετο μεταξυ 70-100 χιλ. κανταρίων. Επωλούντο δε ή μετά φλοιού, ή άνευ φλοιού, οπότε εξαιρετικώς εκαλούντο καρποί.
Εις την Πουλανδζάκην υπήρχον πλείστα καρποποιεία εις τα οποία μετά θαυμαστής ταχυδακτυλουργικής δεξιότητος εκατοντάδες γυναικών και κορασίων εργαζόμεναι, ου μόνον τον επιούσιον προσεπορίζοντο άρτον, άλλα και υψηλοτέρας υποχρεώσεις (προικώας κλπ.) εξεπλήρουν. Και οι φλοιοί δε των φουντουκίων επιμελώς εις αποθήκας συναγόμενοι επωλούντο κατά σάκκους, επέχοντες θέσιν καυσίμου ύλης.
Το ευλογημένον τούτο προϊόν έτι μάλλον ήθελε λαμπρύνει την οικονομικήν θέσιν της Πουλανδζάκης αν αύτη εκέκτητο λιμένα, και δεν εξηναγκάζετο ως εκ της τοιαύτης ελλείψεως να μεταπωλή τα εμπορεύματα αυτής εις Κερασούντα. Έτερα προϊόντα οίνος εξαίρετος, ρακή, αραβόσιτος, όρυζα, φασίολοι, ωά κ.λπ.
Πνευματική κίνησις. Εκκλησία. Εις το υψηλότερον και τερπνότερον της πόλεως σημείον εις την αυτήν αυλήν, υπήρχον τα Ευαγή Καθιδρύματα, η Εκκλησία, το κεντρικόν Σχολείον, το Παράρτημα και το Μητροπολιτικόν οίκημα, πάντα, πλην του Παραρτήματος, λίθινα, καλλιπρεπή και κόμψα.
Η εκκλησία Πουλανδζάκης, κτισθείσα μετά παροιμιώδους ζήλου εν έτει σωτηρίω 1865, ετιμάτο επ’ ονόματι του Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, του και πολίουχου Πουλανδζάκης.
Ιερείς είχε τέσσαρας, εν οις και ο σεμνοπρεπής ευπαίδευτος και μειλίχιος Ιερεύς Γεώργιος Υπασπιστής, το χάρμα των Πουλαντζακηνών.
Κατά το 1905 η φιλότιμος πόλις, αντί του τέως πεπαλαιωμένου ξυλίνου εικονοστασίου, ανήγειρε λίθινον τοιούτον εκ πέτρας μαλακής Οινόης, γλύπται δε ειδικοί υπό την διεύθυνσιν του γνωστού ανά τον Πόντον κάλφα κ. Ιορδ. Παπαζαχαρίου και του ιού αυτού Χαραλάμπους αρχιγλύπτου, προήγαγον το έργον εις σημείον ευάρεστον, προκαλούν τον θαυμασμόν παντός επισκέπτου. Κατά το αυτο επίσης έτος ανηγέρθη εν ετέρω της πόλεως μέρει και ετέρα μεγαλοπρεπής Εκκλησία υπό του Φιλαγάθου πρεσβύτου κ. Ηλία Φωτιάδου.
Εν τη Εκκλησία τακτικόν και εποικοδομητικόν εγίνετο το κήρυγμα υπό του τότε Διευθυντού των Σχολών κ. Θεμιστ. Ν. Παστιάδου. Οφείλω, ενταύθα, του λόγου γενομένου, μεθ’ υπερηφανείας εθνικής άμα και θρησκευτικής να σημειώσω, ότι οι χριστιανοί Πόντιοι χαρακτηρίζονται ως σφόδρα αφοσιωμένοι προς τε την Θρησκείαν, τον Εθνισμόν και προς παν εν γένει ευγενές πάτριον αίσθημα.
Σχολειακά. Καθ’ ον χρόνον συνωκίζετο ο τόπος, λόγος περί υπάρξεως Σχολής κάπως συστηματικής δεν ηδύνατο να γένηται. Μνεία Σχολής κάπως συστηματικής δύναται να γίνη αφ’ ότου εκλήθη εκ Κερασούντος ο βραδύτερον εις πρεσβύτερον χειροτονηθείς Π. Γ. Μωσαΐδης, τουπίκλην Λογιώτατος.
Μετά τούτον εδίδαξαν πολλοί μέχρι του 1861, ότε εισήχθη εις την Σχολήν η νέα μέθοδος της διδασκαλίας, καταργηθέντος του υφισταμένου αλληλοδιδακτικού συστήματος. Σημειωτέον ότι η διδασκαλία εγίνετο εις διώροφον τι οίκημα, το οποίον ήτο ωκοδομημένον επί γηπέδου ευρισκομένου εις τας υπωρείας του λοφίσκου, εφ’ ου ιδρύθη το νεώτερον Κεντρικόν Σχολείον. Το 1901, του Κεντρικού τούτου Σχολείου ανεπαρκούς καταστάντος προς ευδόκιμον αστικής Σχολής λειτουργίαν, ανηγέρθη το διώροφον παράρτημα δεξιά των εισερχομένω κατά την ανατολικήν των Ευαγών Καθιδρυμάτων αυλαίαν πύλην. Ελειτούργει δ’ εν αυτώ εξατάξιον παρθεναγωγείον.
Διά τα Εκπαιδευτήρια Πουλαντζάκης ετησίως εδαπανώντο αρκεταί εκατοντάδες λιρών, προερχόμεναι εξ εισοδημάτων, αφιερωμάτων, εισιτηρίων και συνδρομών.
Φιλανθρωπική κίνησις. Απόρροια των ευγενών και φιλανθρώπων αισθημάτων των Πουλανδζακηνών ήτο η απροσκόπτως και τελεσφόρως λειτουργούσα Φιλόπτωχος Αδελφότης σκοπούσα την βοήθειαν των ομογενών της πόλεως ώδε: α) Διά παροχής χρηματικώς ελεών εις τους ενδεείς β) δι’ ιατρικής περιθάλψεως αυτών γ) διά λήψεως μέτρων συμφυών προς αποτελεσματικήν υπέρ της υγείας των κατοίκων ενέργειαν και δ) διά συστάσεως αναγνωστηρίων προς διανοητικήν διάπλασιν του λαού.
Τον προορισμόν αυτής τούτον ευσυνειδήτως και αόκνως εξεπλήρου η Φιλόπτωχος Αδελφότης και χρήματα τοις απόροις διαμένουσα και τους πτωχούς των μαθητών διαφοροτρόπως υποστηρίζουσα και εν γένει μετά θέρμης και πατριωτισμού περί πάντων των αναξιοπαθούντων μεριμνώσα.
Περαίνων την σκιαγραφίαν μου εύχομαι όπως και εν Ελλάδι οι Πουλανδζακιώται συνεχίσωσι το φιλάλληλον και φιλόθρησκον έργον των.
Λ. Ιασονίδης