Μνημείο Λοιμοκαθαρτηρίου: Αποκαλυπτήρια στη Μακρόνησο όπου Πόντιοι και Ασσύριοι πρόσφυγες έφθασαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή

Ένας σκληρός, μαύρος μαρμαρογρανίτης, για να αντέχει στις δύσκολες καιρικές συνθήκες του νησιού, στον οποίο είναι χαραγμένοι σταυροί καθώς και κείμενα στα ελληνικά, τα αγγλικά και τα ασσυριακά, είναι το μνημείο για τους Πόντιους και Ασσύριους πρόσφυγες που έφτασαν στη Μακρόνησο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, πέρασαν από τη βάσανο του λοιμοκαθαρτηρίου και αρκετοί άφησαν την τελευταία τους πνοή στο νησί, κατά τη διάρκεια της παραμονής τους εκεί.

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 16 Ιουνίου, στις 09:30.

Την έρευνα για τον εντοπισμό του χώρου του λοιμοκαθαρτηρίου και του νεκροταφείου, καθώς και τη διαδικασία για την ετοιμασία και την τοποθέτηση του μνημείου, πραγματοποίησαν σε συνεργασία η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος, η Πανελλήνια Ένωση Ασσυρίων και ο Σύλλογος Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί».

Πέρα από τους Πόντιους και Ασσύριους πρόσφυγες, με το μνημείο τιμώνται οι υγειονομικές υπηρεσίες του ελληνικού και του αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού καθώς και οι Αμερικανίδες γιατροί της οργάνωσης «American Women’s Hospitals» (AWH), για την ανιδιοτελή προσφορά τους στην περίθαλψη των προσφύγων.

Το μνημείο φιλοτεχνήθηκε και τοποθετείται με χρήματα επιφανών Ποντίων, με κύριο χορηγό τον Δημήτρη Μελισσανίδη στη μνήμη του πατέρα του, Ζώρα.

Όπως αναφέρει στο pontosnews.gr ο πρόεδρος της ΠΟΕ Γιώργος Βαρυθυμιάδης, με τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στη Μακρόνησο θα γίνει μία σεμνή τελετή. «Έχουμε απευθύνει ανοιχτό προσκλητήριο. Η όλη εκδήλωση είναι ανοιχτή για όποιον θέλει να μεταβεί στο νησί και να την παρακολουθήσει. Κυρίως θέλουμε να είναι κοντά μας οι απόγονοι των προσφύγων που έφτασαν στη Μακρόνησο», μας λέει.

Η κρίσιμη συνάντηση του Αγρινίου

Σύμφωνα με τον Γιώργο Βαρυθυμιάδη, οι πρώτες σκέψεις για την τοποθέτηση μνημείου στη Μακρόνησο έγιναν το 2011 από το Σύλλογο Ποντίων Λαυρίου, ο οποίος διέθετε και φωτογραφία της εποχής από το National Geographic. Λίγα χρόνια μετά, ο Γιώργος Βαρυθυμιάδης και ο πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί» Θεόφιλος Καστανίδης βρέθηκαν σε εκδήλωση στο Αγρίνιο, όπου μπήκαν οι βάσεις για να ξεκινήσει η διαδικασία τοποθέτησης του μνημείου.

«Επρόκειτο από την αρχή για ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, αφού εμπλεκόταν και το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ σημαντική βοήθεια μας πρόσφεραν οι δήμοι Λαυρεωτικής και Κέας. Πήγαμε όλοι μαζί στο νησί και οι εκπρόσωποι του υπουργείου μάς είπαν ότι πρέπει να συζητήσουμε για δύο θέσεις για την τοποθέτηση του μνημείου, μία δίπλα στη θάλασσα και η άλλη ψηλά.

»Τους ξεκαθάρισα ότι η θέση του είναι δίπλα στη θάλασσα. Να “καίει σαν καντήλι” και να το βλέπει όποιος περνάει από εκεί, ώστε να του δημιουργείται και το ερέθισμα να το επισκεφθεί.

»Έτσι επιλέχθηκε η θέση δίπλα στη θάλασσα. Θέλω να ευχαριστήσω όλους τους χορηγούς και κυρίως τον Δημήτρη Μελισσανίδη, ο οποίος αγόρασε το μάρμαρο στη μνήμη του πατέρα του, Ζώρα. Του είχα πει ότι το μνημείο θα αποτελέσει τιμή για τους προγόνους μας και γι’ αυτό πρέπει να γίνει από Πόντιους. Το μνημείο θα θυμίζει τι έγινε στο νησί και τι πέρασαν οι πρόγονοί μας πριν από 100 χρόνια», λέει στο pontosnews.gr ο Γιώργος Βαρυθυμιάδης.

Προσθέτει ότι δύσκολο εγχείρημα αποτελεί και η μεταφορά στο νησί των συμμετεχόντων στην εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων, λόγω των καιρικών συνθηκών. Μάλιστα, εξαιτίας του δυνατού αέρα δύο φορές ακυρώθηκε στο παρελθόν η συγκεκριμένη εκδήλωση. Φέτος, όμως, οι καιρικές συνθήκες φαίνεται ότι θα είναι καλές. Οι συμμετέχοντες θα μεταφερθούν στη Μακρόνησο με ταχύπλοα και θα αποβιβαστούν σε απόσταση περίπου 100 μέτρων από το μνημείο.

«Δυστυχώς το 1949, μετά τον Εμφύλιο, ξήλωσαν και τους τάφους των προγόνων μας στη Μακρόνησο, επειδή ήθελαν το νησί να πάρει άλλη μορφή. Έτσι, δεν μπορέσαμε να βρούμε τίποτα…», υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΠΟΕ.

«Τιμούμε τους προγόνους μας και όσους τους συμπαραστάθηκαν»

Τιμή στους πρόσφυγες που έφτασαν στη Μακρόνησο αποτελεί το μνημείο, καθώς και σε όσους τους συμπαραστάθηκαν μετά τον ξεριζωμό –και κυρίως στις Αμερικανίδες γιατρούς που βοήθησαν πολύ όσους είχαν ανάγκη–, σύμφωνα με τον Θεόφιλο Καστανίδη.

«Με το θέμα του λοιμοκαθαρτηρίου και του νεκροταφείου στη Μακρόνησο, καθώς και με την εύρεση στοιχείων σχετικά με αυτά, ασχολούμαι τα τελευταία 15-20 χρόνια. Για το θέμα έχω ιδιαίτερη ευαισθησία, αφού από εκεί πέρασε και ο παππούς μου το 1922-1923. Δυστυχώς, για το λοιμοκαθαρτήριο στη Μακρόνησο δεν υπήρχε καμία επίσημη αναφορά εκτός από κάποια διάσπαρτα άρθρα που δεν ξεπερνούσαν τη μία σελίδα. Το πρώτο ζήτημα που αντιμετώπισα, ήταν σε ποιο σημείο του νησιού βρισκόταν το λοιμοκαθαρτήριο», λέει ο Θεόφιλος Καστανίδης.

Αναφέρει ακόμα ότι είχε μία φωτογραφία του λοιμοκαθαρτηρίου του National Geographic από το 1925, στην οποία φαίνεται απέναντι και το Λαύριο.

«Πάλι, όμως, δεν ήταν ο εύκολος ο εντοπισμός του λοιμοκαθαρτηρίου, αφού πολλά σημεία στο νησί μοιάζουν μεταξύ τους. Τελικά ξεχώρισα μια κορυφογραμμή, μυτερή και με βράχια, που διέφερε από τις άλλες. Άρχισα να ψάχνω στο google map, ώστε να την εντοπίσω. Την βρήκα στο νότιο τμήμα του νησιού, αλλά δεν ήξερα πού ακριβώς ήταν.

»Στην προσπάθειά μου βρήκα μεγάλη συμπαράσταση από το σύλλογό μου, και μαζί με εκπροσώπους της ΠΟΕ και των Ασσυρίων πήγαμε στο νησί. Μετά από ψάξιμο, με τη χρήση φωτογραφιών αλλά και στοιχείων από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, την βρήκαμε στο νότιο μέρος του νησιού. Στη συνέχεια εντοπίσαμε το σημείο αποβίβασης των προσφύγων, την περιοχή του λοιμοκαθαρτηρίου σε άλλο όρμο και το νεκροταφείο σε έναν τρίτο όρμο», αναφέρει ο Θεόφιλος Καστανίδης.

Ακολούθησαν σχετικά έγγραφα προς το υπουργείο Πολιτισμού, ώστε να μπορούν να γίνουν κάποιες ανασκαφές και η προσπάθεια αναζήτησης χρημάτων για το μνημείο.

«Εδώ και δύο χρόνια προσπαθούμε να γίνουν τα αποκαλυπτήρια αλλά ο καιρός μάς τα χαλάει. Όταν σκέφτομαι τον καιρό, πηγαίνει το μυαλό μου στο τι τράβηξαν οι πρόγονοί μας στο νησί. Για να ξεπεράσουμε κάθε εμπόδιο, ήταν πολύ σημαντική η αρωγή που είχα από την ΠΟΕ και τους Ασσύριους. Μεγάλη οικονομική βοήθεια για να γίνει το μνημείο, προσέφεραν μέλη του συλλόγου μας και κυρίως ο μέγας χορηγός, ο Δημήτρης Μελισσανίδης», λέει ο πρόεδρος του Συλλόγου «Αργοναύται-Κομνηνοί».

Να σημειωθεί ότι ο Θεόφιλος Καστανίδης έχει γράψει το βιβλίο 1922-1923 Το Μακρονήσι λύνει τη σιωπή του, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ινφογνώμων. Σε αυτό περιλαμβάνονται πολλά στοιχεία από την έρευνα του Θεόφιλου Καστανίδη, μαρτυρίες απογόνων των προσφύγων της Μακρονήσου και ανέκδοτες φωτογραφίες που είχε εγγονός μίας από τις Αμερικανίδες γιατρούς.

Καθοριστικό το μνημείο για τους Ασσυρίους

Ως καθοριστικό χαρακτηρίζει το μνημείο για τους Ασσύριους που έφτασαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και άφησαν την τελευταία τους πνοή στη Μακρόνησο ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ασσυρίων, Κυριάκος Μπατσάρας.

«Η πρώτη φάση της Γενοκτονίας των Ασσυρίων στη Μεσοποταμία από τους Τούρκους ξεκίνησε το 1884 και η τελευταία το 1915. Οι πρόγονοί μας πέρασαν από Περσία και Ρωσία, και το 1922 αντάμωσαν με τα αδέλφια μας τους Πόντιους στο λιμάνι του Νοβοροσίσκ. Τελευταίος σταθμός τους η Μακρόνησος. Εμείς, οι απόγονοι, με πρώτο τον Θεόφιλο Καστανίδη που είναι συγγραφέας, ξεκινήσαμε αγώνα για να μνημονεύσουμε αυτούς τους ανθρώπους», τονίζει ο Κ. Μπατσάρας.

Τέλος, ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ασσυρίων αναφέρεται και στην πριν από λίγα χρόνια δέσμευση του δημάρχου Λαυρεωτικής για κατασκευή αντίστοιχου μνημείου και στο Λαύριο. Μάλιστα, είχε επιλεγεί και το σημείο σε πλατεία της περιοχής.

«Μακάρι με το μνημείο στη Μακρόνησο να τεθούν βάσεις για να γίνει αντίστοιχο μνημείο και στο Λαύριο, αφού η περιοχή είναι εύκολα προσβάσιμη. Στη Μακρόνησο, όταν έχει ανέμους, το πέρασμα είναι δύσκολο κι ας είναι κοντά στο Λαύριο. Θέλω να ξέρουν οι Πόντιοι ότι οι Ασσύριοι δεν ξεχνάμε την αγάπη που μας έχουν δώσει. Μας έχουν αγκαλιάσει εδώ και πολλά χρόνια», τονίζει ο Κ. Μπατσάρας.

Ρωμανός Κοντογιαννίδης