Όσα χρόνια και αν πέρασαν, η 29η Μαΐου παραμένει μια αποφράδα ημέρα. Πεντακόσια εβδομήντα ένα χρόνια μετά την Άλωση η μνήμη παραμένει ζωντανή. Το Βυζάντιο αποτελεί μέρος της ελληνικής τριλογίας: Αρχαία Εποχή, Βυζάντιο, Νεότερη Ελλάς.
Το Βυζάντιο υπήρξε η ανατολική εκδοχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οι όροι Ρωμιός και Ρωμανία προκύπτουν από αυτή τη σχέση.
Από την αρχή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν χωρισμένη στις ελληνόφωνες κεντροανατολικές περιοχές και στις λατινόφωνες δυτικές. Αυτός ο διαχωρισμός, ο οποίος περικλείει και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ισχύει ως σήμερα.
Οι επαναστάτες του 1821 και οι δημιουργοί του πρώτου πολιτειακού ελληνικού μορφώματος στράφηκαν προς την αρχαία εποχή για να αντλήσουν τα ιδεολογικά στοιχεία της κρατικής τους συγκρότησης, αλλά το επίμαχο ζήτημά τους ήταν η απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης. Διακόσια χρόνια μετά το όνειρο δεν έγινε πραγματικότητα, όμως στη διαχρονία των εθνών αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Μόνο ο σύγχρονος αθηναϊκός ξιπασμός θεωρεί ουτοπία αυτό που είπε ο Κολοκοτρώνης στον Κεχαγιά μπεη όταν του πρότεινε να παραδοθεί: «Ο βασιλιάς μας δεν παραδόθηκε, σκοτώθηκε στη μάχη».
Δεν είναι όνειρο, ούτε ουτοπία, είναι ένα διαρκές ζητούμενο ενός λαού με καταλυτική παρουσία 5.000 χρόνων σε αυτήν την περιοχή. Χαμένες μάχες είναι αυτές που δεν δίνονται. Όταν περάσει η περίοδος του σύγχρονου ελληνικού εκφυλισμού, το αίτημα της επιστροφής θα ξαναγίνει ενεργό.
Η περίοδος της Άλωσης έχει πολλά ανησυχητικά χαρακτηριστικά με τη σημερινή αποδόμηση.
Η Κωνσταντινούπολη μετατράπηκε σε πόλη-κράτος, η ιθύνουσα τάξη της έρρεπε προς την εκφυλιστική χλιδή εγκαταλείποντας την περιφέρεια που την συντηρούσε και την προστάτευε. Όπως ακριβώς σήμερα η Αθήνα.
Η ελληνική πρωτεύουσα έχει συγκεντρώσει τα πάντα. Δεν υπάρχει ελληνική περιφέρεια. Η Αθήνα την απομυζά καθημερινά και ουσιαστικά με την πολιτική της καλεί το σύνολο του πληθυσμού να συρρεύσει στο λεκανοπέδιο. Είναι η επαρχιακή λογική που θέλει πολυάριθμη την πρωτεύουσα. Δεν μπορεί να παράγει τίποτε και θέλει να της δώσουν σημασία από το πλήθος που θα συγκεντρώσει. Αλλά και όλο τον πληθυσμό να συγκεντρώσει, πάλι στο παγκόσμιο περιθώριο θα βρίσκεται.
Δεν οδηγούν τις πόλεις στην ακμή τους οι πολλοί, αλλά η ποιότητα των κατοίκων και τα οράματα της ιθύνουσας τάξης. Η ιθύνουσα τάξη της Αθήνας έμεινε στην εποχή του κοτζαμπασισμού. Ως τα ποδοσφαιρικά στάδια μπορεί να φθάσει ο πολιτισμός της. Και ως τα όρια της Περιφέρειας Πρωτευούσης ο πολιτικός και οικονομικός ορίζοντάς της.
Ουσιαστικά, η Ελλάδα βρίσκεται υπό αθηναϊκή αποικιακή κατοχή, όπως τα καλά αρχαία χρόνια. Αλλά τότε η Αθήνα είχε κάτι να προσφέρει. Σήμερα προσφέρει απλώς το ποδοσφαιρικό μίσος και την υποκουλτούρα των ξενυχτάδικων και πρωινάδικων.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος όταν είδε ότι η Ρώμη άρχισε να παρακμάζει άλλαξε πρωτεύουσα και έδωσε στην Αυτοκρατορία άλλα 1.000 χρόνια ζωής. Και αν οι δυτικές ορδές δεν ισοπέδωναν την Πόλη το 1204, η Ιστορία θα εξελίσσονταν διαφορετικά.
Η Κωνσταντινούπολη έφθασε στο απόγειο της ακμής της τον 7ο μ.Χ. αιώνα με τον Ηράκλειο· η υποχώρηση της Αυτοκρατορίας ξεκίνησε όταν ο Ρωμανός Διογένης έχασε τη Μάχη του Ματζικέρτ (1071 μ.Χ.) και τα τουρκικά φύλα εγκαταστάθηκαν στα οροπέδια της Ανατολίας.
Η μετατροπή της Κωνσταντινούπολης από πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας σε πόλη-κράτος, η διαφθορά, ο έκφυλος πλουτισμός, η εγκατάλειψη της περιφέρειας, η διάλυση του συστήματος των Ακριτών, η παραμέληση του στρατού, η αγνόηση του αγροτικού πληθυσμού, ο εκφυλισμός της πνευματικής τάξης και των φεουδαρχών που έφθασαν μέχρι του σημείου της αλλαξοπιστίας, η βοήθεια που παρείχαν και από μέσα και απ’ έξω οι Έλληνες της Πόλης στους πολιορκητές της οδήγησαν στην Άλωση. Οι Οθωμανοί ολοκλήρωσαν τη τελευταία πράξη. Οι αιτίες της κατάρρευσης δημιουργήθηκαν από το ίδιο το Βυζάντιο. και κυρίως από την ιθύνουσα τάξη του στην Κωνσταντινούπολη.
Ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά και την ίδια συμπεριφορά έχει σήμερα η Αθήνα. Και η 29η Μαΐου αν έχει κάτι να προσφέρει είναι η συνειδητοποίηση ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις για μια νέα κατάρρευση.
Τέτοιες στιγμές διέρχονται όλες οι δυνάμεις. Αλλού εγκαταλείπονται και καταρρέουν, αλλού βρίσκονται προσωπικότητες που τις οδηγούν στην ανάκαμψη.
Η Ρωσία είναι μια τέτοια δύναμη που οδηγήθηκε στην κατάρρευση μετά την πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας. Λαός και ηγεσία όμως αντέδρασαν και σήμερα η Ρωσία έχει επανέλθει ως μεγάλη δύναμη.
Στη μικροκλίμακά της η Ελλάδα παραμένει αβοήθητη στα χέρια των εκτελεστών της. Και οι εκτελεστές της είναι στο εσωτερικό οι ίδιες δυνάμεις που έδρασαν και κατά την Άλωση, και απέξω πάλι η ίδια νεοοθωμανική δύναμη που την πολιορκούσε τότε.
Και τότε η οθωμανική παρουσία ήταν έντονη και δυναμική, με την προβολή του συνθήματος «Ισλάμ ή ξίφος» – και σήμερα, 571 χρόνια μετά, το ίδιο σύνθημα κυριαρχεί.
Μετά την Άλωση εκφράστηκαν διάφορα ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα, από τη συνύπαρξη με τους Οθωμανούς μέχρι τη διαρκή σύγκρουση μαζί τους (όταν εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση διαλύθηκε η οθωμανική διπλωματία, διότι βασιζόταν στους Έλληνες του Φαναρίου). Δημιουργήθηκαν σχολές για το αχρείαστο μιας επανάστασης και της συμβίωσης σε μια πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην οποία οι Έλληνες θα κατείχαν εξέχουσα θέση, μέχρι την πλήρη στροφή προς τη Δύση – ρεύματα που υπάρχουν ακόμη και σήμερα ως ένα βαθμό.
Αλλά στη σημερινή πνευματική καχεξία το μόνο που επικρατεί στην ελληνική πρωτεύουσα είναι η ψευδαίσθηση της δυνατότητας μιας ελληνοτουρκικής φιλίας για να αφήσει την οκνηρή και παρακμιακή πολιτική, οικονομική και πνευματική ηγεσία της Αθήνας στην ησυχία της.
Δεν μπορούν ίσως να κατανοήσουν πως στην περιοχή δεν μπορεί να συνυπάρξει ο οθωμανισμός με τον ελληνικό τρόπο. Τον ελληνικό, όχι τον σύγχρονο αθηναϊκό. Και ο γνήσιος ελληνικός τρόπος είναι οικουμενικός. Διότι τα βασικά του γνωρίσματα είναι πολιτισμικά – και γι’ αυτό οικουμενικά. Ο πολιτισμός υπερβαίνει τις εθνικιστικές ακρότητες διότι, όπως είπε ο Φρόιντ, πολιτισμός είναι η καταπίεση των ενστίκτων.
Η Αθήνα δυστυχώς σήμερα δεν μπορεί να παράγει τίποτε. Είναι βουτηγμένη στην παρακμή της και ζητά την ησυχία της στη νεοοθωμανική κατανόηση. Αλλά τέτοια κατανόηση δεν θα υπάρξει.
Η ιθύνουσα τάξη των Οθωμανών δεν ήταν στην αρχή σουνιτική. Ήταν αλεβίτικη. Υιοθέτησε όμως το σουνιτικό δόγμα λόγω της επιθετικότητάς του. Το ίδιο αξιοποιεί και σήμερα. Το τουρκικό έθνος είναι τεχνητό έθνος. Αλλά έχει υιοθετήσει την ιδεολογία του τουρκισμού – ιδεολογικός γεννήτορας υπήρξε ο Ζιγιά Γκιοκάλπ, κουρδικής καταγωγής.
Οι Τούρκοι δεν είχαν εθνική συνείδηση. Την αυτοκρατορία αποτελούσαν διάφορες εθνότητες που συνυπήρχαν στο πλαίσιο των μιλετίων, με κυρίαρχο όμως το μουσουλμανικό μιλέτι.
Όταν διαισθάνθηκαν την έναρξη της παρακμής τους έκαναν στροφή προς τη Δύση. Έκφραση αυτής της παρακμής υπήρξε το Τανζιμάτ (1839), που σημαίνει Αναδιοργάνωση. Επιχείρησαν να καθιερώσουν την ισότητα όλων των μιλετίων, αλλά αυτό ανησύχησε ορισμένους πυρήνες τους. Οι πυρήνες αυτοί με αφορμή το προαναφερθέν διάταγμα ήθελαν να μετατρέψουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία από πολυεθνική σε τουρκικό εθνικό κράτος. Στη σκέψη τους κυριαρχούσε ο συλλογισμός πως αν όλες αυτές οι εθνότητες που συγκροτούσαν την Αυτοκρατορία αποκτούσαν εθνική συνείδηση, δεν θα έμενε χώρος για τους Τούρκους. Άρα έπρεπε να δημιουργήσουν ένα οθωμανικό που στη συνέχεια (από τις εξελίξεις) ονομάστηκε τουρκικό έθνος.
Η σύγκρουση Δυτικιστών (που επεδίωκαν εθνικό κράτος) και Οθωμανιστών (που επέμεναν σε μια πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία) ήταν αναπόφευκτη.
Δημιούργησαν την «Ένωση και Πρόοδο» που οι διάφοροι πυρήνες της συγκρούστηκαν για αρκετά χρόνια, μέχρι που στο συνέδριο του 1911 στη Θεσσαλονίκη κατέληξαν στην απόφαση για ενιαίο εθνικό τουρκικό κράτος με εκκαθάριση των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας. Και έτσι άρχισαν οι διωγμοί που κορυφώθηκαν με γενοκτονίες.
Αφού είχαν εκκαθαρίσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς ως το 1922, ξεκίνησαν τη διαδικασία να διώξουν από τα τουρκικά εδάφη της Συμφωνίας της Λοζάνης ό,τι απέμεινε με τους όρους της. Ως το 1964 είχαν καθαρίσει και με αυτούς. Και το 1974 εισέβαλαν και κατέχουν το ⅓ της Κύπρου.
Το εντυπωσιακό είναι ότι μετά το 1922 η Τουρκία ως εθνικό κράτος ενδυναμώνεται συνεχώς, ενώ η Ελλάδα που το 1830 απέκτησε τη σύγχρονη μορφή εθνικού κράτους υποχωρεί μα ταχύτατους ρυθμούς προς την παρακμή.
Η Ρωσία σε ανάλογη περίπτωση ενεργοποίησε όλες τις δυνάμεις της προς τη σωτηρία της.
Χαρακτηριστικό ήταν το ντοκιμαντέρ Το Βυζαντινό Μάθημα, του τότε αρχιμανδρίτη και πνευματικού του Πούτιν Τύχωνα, με το οποίο ήθελε να υπογραμμίσει τον διαλυτικό ρόλο των φιλελεύθερων ολιγαρχών στην επιταχυνόμενη τότε ρωσική αποδόμηση, αλλά και τις –κατά Τύχωνα– ευθύνες των Ελλήνων στην Άλωση. Δεν παρέλειψε μάλιστα να εξάρει το ρόλο της Νέας Ρώμης (Ρωσίας) στην ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
Ο Τύχων ήταν τότε ηγούμενος της περίφημης Μονής Σρέντεσκι (Υπαπαντής) στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας και το ντοκιμαντέρ, όπως και τον ίδιο, τους φιλοξένησα στην εκπομπή «Ανιχνεύσεις» της ΕΡΤ3.
Εδώ η συνέντευξη:
Εδώ το ντοκιμαντέρ:
Η Μονή Σρέντεσκι ήταν κέντρο παραγωγής της σύγχρονης ρωσικής ιδεολογίας. Σήμερα ο Τύχων είναι μητροπολίτης Κριμαίας και προορίζεται για Πατριάρχης Ρωσίας.
Εν κατακλείδι, το «βυζαντινό μάθημα» είναι πώς για να σωθεί η Ελλάδα η Αθήνα θα πρέπει να εγκαταλείψει τις εμφανείς αιτίες παρακμής που οδήγησαν στην κατάρρευση του Βυζαντίου. Και οι αιτίες αυτές είναι ο συγκεντρωτισμός της, η αδιαφορία για την περιφέρεια, η εγκατάλειψη των πληθυσμών της περιφέρειας, ο ευνουχισμός του στρατεύματος, η κρατικοδίαιτη διανόηση, ο εκφυλισμός της ιθύνουσας τάξης.
Ίσως η μεγαλοφυΐα του Μεγάλου Κωνσταντίνου που μετέφερε την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο κάτι επίσης να λέει. Για να αποσυγκεντρωθεί η Αθήνα πρέπει να αλλάξει η πρωτεύουσα.
Αλλαγή πρωτεύουσας λοιπόν, για να σωθεί η Ελλάδα.
