Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 οι τρεις άσημοι έμποροι πέρασαν στην Ιστορία ως αυτοί που φέρονται να ίδρυσαν στην Οδησσό τη Φιλική Εταιρεία, τη σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν για την προετοιμασία της επανάστασης που θα οδηγούσε στην απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό.
Ένα από τα λιγότερο γνωστά πρόσωπα της Φιλικής Εταιρείας, και μια ιδιαίτερη περίπτωση, είναι η Κυριακή (Κυριακούλα) Ναύτη, η μοναδική γυναίκα που… κατάφερε να ορκιστεί.
Σύζυγος του γιατρού Μιχαήλ Ναύτη, ήταν κόρη φυγάδων μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα Σφακιά στο πλαίσιο των Ορλωφικών. Ο πατέρας της Γεώργιος Μιτάκης κατέφυγε στη Σμύρνη και άλλαξε το όνομά του σε Μαϊντιρλής.
Η Σμύρνη, τόπος κατοικίας του ζεύγους Ναύτη, σπουδαίο εμπορικό και οικονομικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ακμάζοντα ελληνικό πληθυσμό, βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Φιλικής Εταιρείας. Ο Μιχαήλ Ναύτης μυήθηκε το 1819 και σύντομα ανέπτυξε σημαντική δράση, φέρνοντας νέα μέλη, συγκεντρώνοντας πληροφορίες και κάνοντας εράνους.
Λόγω επαγγέλματος μπορούσε να κινείται ελεύθερα σε όλη την πόλη και στα περίχωρα, αλλά και να δέχεται επισκέψεις στο σπίτι του. Οι μυστικές συναντήσεις των Φιλικών της Σμύρνης γίνονταν κυρίως στην «κρυψώνα» που βρισκόταν στην είσοδο του τρίστρατου της Αγίας Φωτεινής, στο κτήριο όπου στεγαζόταν το ονομαστό ζαχαροπλαστείο του Θεόδωρου Στρατηγού.
Όμως αρκετές συναντήσεις λάμβαναν χώρα και στο σπίτι του Μιχαήλ Ναύτη. Η μυστικοπάθεια και η απαγόρευση να συναντά τους καλεσμένους του συζύγου της κίνησαν την περιέργεια της Κυριακούλας, η οποία τον Μάρτιο του 1820 αποφάσισε να παραβιάσει το μπαούλο στο οποίο εκείνος έκρυβε έγγραφα και χρήματα της Φιλικής Εταιρείας. Χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τι συνέβαινε, η πρώτη της σκέψη ήταν ότι ο σύζυγός της είχε γίνει μέλος κάποιας μασονικής στοάς.
Μεταξύ άλλων, η Κυριακούλα είχε ανακαλύψει και τον μυστικό όρκο των Φιλικών· ο Μιχαήλ πρώτα έγινε έξαλλος και μετά πανικοβλήθηκε. Την κλείδωσε στο σπίτι και έτρεξε να ειδοποιήσει τα υπόλοιπα μέλη της τοπικής εφορείας. Η πιο προφανής λύση ήταν η δολοφονία της, καθώς στη Φιλική Εταιρεία μυούνταν μόνο άνδρες.
«Την αγαπώ, είναι μητέρα των παιδιών μου, αλλά προέχει η πατρίδα και ας πάρει το μυστικό μαζί της» φέρεται να είπε ο Μιχαήλ Ναύτης. Τελικά όμως έγινε η εξαίρεση και η Κυριακούλα ορκίστηκε μέλος. Και όχι μόνο δεν αποκάλυψε το μυστικό, αλλά προσέφερε 3.000 γρόσια από την περιουσία της και τιμαλφή. Επίσης απέκτησε και αυτή ενεργό ρόλο, μεταφέροντας μηνύματα και συλλέγοντας πληροφορίες.
Λίγο πριν από την έναρξη της Επανάστασης κατέφυγαν με τον σύζυγό της στη Σύρο, φοβούμενοι αντίποινα. Εκείνη διέθεσε το υπόλοιπο της περιουσίας της για τον Αγώνα και παράλληλα ανέπτυξε κοινωνική δράση, οργανώνοντας μεταξύ άλλων εράνους, κυρίως για την εκπαίδευση των κοριτσιών. Εκείνος ίδρυσε νοσοκομείο στο νησί, το 1833.