Ως προστάτης των εγκύων γιορτάζεται ο Άγιος Ελευθέριος σε όλο τον ελλαδικό χώρο αλλά και στον Πόντο, καθώς το όνομά του συνδέθηκε παρετυμολογικά με την «ελευθερία», δηλαδή τη γέννα και την απαλλαγή από το «βάρος» της εγκυμοσύνης και τις ωδίνες του τοκετού.
«Ας σον Αε-Λευτέρ’ έρθα, ο Θεός να ελευθερών’ σε», έλεγαν στις εγκύους.
Όπως έγραφε ο σπουδαίος Έλληνας λαογράφος Ν.Γ. Πολίτης στην εκτενή μελέτη του «Ωκυτόκια» (περ. Λαογραφία, τομ. 6, 1917-18): «είναι γενική καθ’όλην την Ελλάδα η πίστις, ότι η χάρις του Αγίου τούτου παρέχει εύκολον τοκετόν, δια τούτο αι επίτοκοι επικαλούνται την βοήθειαν αυτού, και τελεσφόρος θεωρείται η επίθεσις του εικονισματίου του επί των ωδινουσών».
Σε άλλο σημείο της μελέτης του, ο Πολίτης αναφέρει και τον υποτιθέμενο Άγιο Αύκουλα, ως «ανύπαρκτο Άγιο, πλασθέντα εν Λιβισίω της Λυκίας εξ επικλήσεως τους Αγίου Ελευθερίου. Ευχή των Λιβισίων: “Άη μου Λιφτέρη μου, λιφτίρωσι την, Άη μου Αύκουλα ηυκόλυνί την“. Τα “Αύκουλα” (τα εύκολα, τα ευκολύνοντα τον τοκετόν) είναι το όνομα μοναστηρίου κειμένου προς Δ του Λιβισίου, έχοντας δε δύο παρεκκλήσια του Αγίου Ελευθερίου. Το έτερον τούτον υποτίθεται ότι είναι του Αγίου Αύκουλα».
Στη Λέσβο, πάλι, δεν είναι μόνο οι έγκυες που τάζουν άρτους στον Άγιο, αλλά και οι μαμές, για να τους «βγαίνουν καλά οι γέννες». Σε περίπτωση δύσκολου τοκετού, οι μέλλουσες μητέρες τάζουν το παιδί τους στον Άγιο και του δίνουν το όνομά του.
Επίσης, ο Άγιος Ελευθέριος, θεωρείται ευεργέτης και προστάτης των φυλακισμένων.
Ο βίος του Αγίου Ελευθερίου
Ήταν μόλις 15 ετών, όταν χειροτονήθηκε διάκονος από τον επίσκοπο Ρώμης Ανίκητο, 18 όταν έγινε ιερέας και 20 όταν χειροτονήθηκε επίσκοπος. Αν και καταγόταν από πλούσιους γονείς και είχε γεννηθεί στη Ρώμη (2ος αι. μ.Χ.), ανατράφηκε με τις επιταγές του Ευαγγελίου από τη μητέρα του Ανθία, που είχε γίνει χριστιανή από μαθητές του Αποστόλου Παύλου. Γρήγορα ξεχώρισε για την πίστη του και τη θεολογική του επάρκεια. Το φιλανθρωπικό έργο του οδήγησε λαό και κλήρο να τον αναδείξει σε επίσκοπο Ιλλυρικού, δηλαδή της σημερινής Αλβανίας.
Ο Άγιος μαρτύρησε όταν ο αυτοκράτορας της Ρώμης Ανδριανός τον υπέβαλε σε σειρά φρικτών βασανιστηρίων για να απαρνηθεί την πίστη του, χωρίς αποτέλεσμα.
Στο τέλος τον αποκεφάλισε ενώπιον της μητέρας του και πλήθους κόσμου. Η Ανθία έτρεξε να τον αγκαλιάσει για τελευταία φορά και οι δήμιοι αποκεφάλισαν και εκείνην. Γι’ αυτό και την ημέρας της εορτής του, στις 15 Δεκεμβρίου, η Εκκλησία τιμά επίσης τη μνήμη της μητέρας του, του Αγίου Κορέμονος (επάρχου της Ρώμης) αλλά και των δημίων που τον αποκεφάλισαν και αποκεφαλίστηκαν γιατί πίστεψαν στον Χριστό.
Τα λείψανα του Αγίου Ελευθερίου βρίσκονται στον ομώνυμο ναό στο Ριέτι της Ιταλίας. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 18 Απριλίου.