Όσοι ήσασταν ενήλικες το 1989 πιθανότατα αυτή την ώρα να ψάχνατε το εκλογικό σας βιβλιάριο. Για τους νεότερους, το εν λόγω ήταν κάτι σαν βιβλιαράκι που στην πρώτη σελίδα υπήρχε η φωτογραφία του κατόχου (ασπρόμαυρη, φυσικά), και οι υπόλοιπες σελίδες λευκές, που σφραγίζονταν κάθε φορά που πήγαινε ο… αγνός ψηφοφόρος να ψηφίσει. Αφότου ο φάκελος κατέληγε στην κάλπη, ο αρμόδιος σφράγιζε το βιβλιάριο και ο πωλητής έφευγε ικανοποιημένος αλλά και περήφανος που ψήφισε. Και ναι μεν υπήρχε αποχή, αλλά απειροελάχιστη σε σχέση με σήμερα.
Σήμερα γυρίζουμε στις 5 Νοεμβρίου 1989, όπου για δεύτερη φορά μέσα σε λιγότερο από 5 μήνες ο κόσμος κλήθηκε να εκλέξει κυβέρνηση. Το γιατί και το τι προηγήθηκε ακολουθεί παρακάτω.
Το Χέρφιλντ, το νεύμα και ο Κοσκωτάς
Μια χρονιά πριν, το 1988, η Ελλάδα είχε συγκεντρώσει πάνω της τα βλέμματα του πλανήτη. Αρχικά, αν και ήταν περίπου 2 ετών, λόγω της σχέσης του Ανδρέα Παπανδρέου με τη Δήμητρα Λιάνη που έφτασε να γίνει μέχρι και ερώτηση σε ιταλικό τηλεπαιχνίδι. Αυτό ήταν το ρομαντικό και ανθρώπινο σκέλος.
Το άλλο ήταν το σκάνδαλο Κοσκωτά. Ένας αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας, ο Γιώργος Κοσκωτάς, μέσα σε λιγότερο από μια 5ετία έγινε ιδιοκτήτης πολλών ΜΜΕ, της Τράπεζας Κρήτης και του Ολυμπιακού. Όταν όμως οι υπόλοιποι μιντιακοί επιχειρηματίες αποφάσισαν να περάσουν στην αντεπίθεση, βρέθηκαν πολλά (παρά πολλά) κενά στην «άνοδό» του· ξέσπασε μέγιστο οικονομικό σκάνδαλο στο οποίο κατηγορήθηκαν ότι ενεπλάκησαν στελέχη της τότε κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Ο τελευταίος χαρακτήρισε τις κατηγορίες εναντίον του ως συνωμοσία των «σκοτεινών αντιδραστικών δυνάμεων» και των «ξένων κύκλων» για να αποσταθεροποιήσουν την Ελλάδα.
Επρόκειτο για μια περίοδο μεγάλης πολιτικής έντασης. Την ίδια χρονιά ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγήθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και υποβλήθηκε σε σοβαρή εγχείρηση καρδιάς από τον διάσημο Αιγύπτιο καρδιοχειρουργό Μαχντί Γιακούμπ.
Η εγχείρηση πέτυχε και η επιστροφή του τότε πρωθυπουργού στην Ελλάδα το Σάββατο 22 Οκτωβρίου 1988 χαρακτηρίστηκε από το νεύμα που έκανε στη Δήμητρα Λιάνη που βρισκόταν μαζί του στο αεροσκάφος, να τον ακολουθήσει.
Αλλά είπαμε, αυτό ήταν η ρομαντική πλευρά. Η πρακτική ήταν το σκάνδαλο Κοσκωτά που ήδη είχε ένα «θύμα», ένα πρωτοκλασάτο στέλεχος της κυβέρνησης, τον Μένιο Κουτσόγιωργα.
Λόγω μιας τροπολογίας –γνωστής και ως Κουτσονόμος– που πέρασε στην βουλή υπέρ του Γιώργου Κοσκωτά δεν του επετράπη από το ΠΑΣΟΚ να κατέλθει ως υποψήφιος στις επερχόμενες εκλογές του 1989. Και όχι μόνο, καθώς πλήθαιναν οι φωνές που απαιτούσαν και τη διαγραφή του από το κόμμα.
«Βρόμικο ’89», μέρος Α’
Οι εκλογές ήταν προγραμματισμένες να γίνουν το 1989, το όποιο ξεκίνησε με την πλήρη απαξίωση της πολιτικής ζωής του τόπου, από τους πολίτες. Μάλιστα είχαμε φτάσει στο σημείο να κυκλοφορούν κασέτες με ηχογραφημένες συνομιλίες –κυρίως στελεχών του κυβερνώντος κόμματος– σχετικά με την υπόθεση του Γιώργου Κοσκωτά. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι κασέτες πωλούνταν ακόμα και σε πάγκους στην Ομόνοια.
Σήμερα αυτό θα ήταν ένα ρετρό σενάριο σειράς σε συνδρομητική πλατφόρμα, τότε όμως η εγχώρια πραγματικότητα έμοιαζε (και ήταν) πολύ άγρια.
Η αγριότητα είχε μεταφερθεί και στο εκλογικό σώμα, αφού υπήρξαν άπειρες συγκρούσεις πολιτών αντίθετης πολιτικής ιδεολογίας, ενώ στις 8 Μαΐου 1989 ο τότε βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Πέτσος έγινε στόχος δολοφονικής βομβιστικής επίθεσης από την τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη», στη Φιλοθέη. Τραυματίστηκε ελαφρά, καθώς η έκρηξη έγινε με διαφορά λίγων δευτερολέπτων από τη στιγμή που το αυτοκίνητό του πέρασε από το σημείο.
Σύμφωνα με την προκήρυξη της οργάνωσης, επιλέχθηκε γιατί θεωρήθηκε ως ένας από τους πολιτικούς που ήταν ένοχοι για το σκάνδαλο Κοσκωτά
Και φτάνουμε στην αναμέτρηση της 18ης Ιουνίου 1989. Ιστορικά είχαμε την ένωση του ΚΚΕ με το ΚΚΕ εσωτερικού υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη και το όνομα «Συνασπισμός». Όταν όμως άνοιξαν οι κάλπες προέκυψε η μεγάλη έκπληξη. H Νέα Δημοκρατία με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ψηφίστηκε από 2.887.488 άτομα, έναντι των 2.551.518 του ΠΑΣΟΚ. Αυτό μεταφράστηκε σε ποσοστό 44,28% και 145 έδρες. Όμως ο νόμος που είχε περάσει λίγους μήνες νωρίτερα προέβλεπε ότι το κόμμα που θα κέρδιζε θα έπρεπε να είχε και 151 έδρες. Αλλιώς, ξανά εκλογές.
Δεξιά και αριστερά ενώθηκαν για το σχηματισμό βραχύβιας κυβέρνησης ΝΔ-Συνασπισμού, με κύριο σκοπό την «κάθαρση» από τα πολιτικά σκάνδαλα.
Η απόφαση των δύο κομμάτων να κινήσουν διαδικασίες ποινικοποίησης της πολιτικής ζωής χαρακτηρίστηκε από πολλούς (κυρίως προερχόμενους από τους κόλπους του ΠΑΣΟΚ) ως «βρόμικο ’89». Αυτό επέφερε μεγάλη όξυνση στην πολιτική πραγματικότητα της εποχής.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ιδρυτής της Νέας Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής φέρεται να δήλωσε ότι «οι πρωθυπουργοί δεν πηγαίνουν στη φυλακή, πηγαίνουν στο σπίτι τους».
Πρωθυπουργός ορίστηκε ο Τζαννής Τζαννετάκης και στις 18 Ιουλίου 1989 (μία εβδομάδα μετά την ορκωμοσία) η Βουλή αποφάσισε τη σύσταση ειδικής προανακριτικής επιτροπής προκειμένου να διαπιστωθεί η ενοχή ή μη των Ανδρέα Παπανδρέου, Μένιου Κουτσόγιωργα, Δημήτρη Τσοβόλα, Γιώργου Πέτσου και Παναγιώτη Ρουμελιώτη.
Με βάση το πόρισμα αυτής της επιτροπής, στις 27 Σεπτεμβρίου 1989 (μία μέρα μετά τη δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη) η Βουλή αποφάσισε μετά από μυστική ψηφοφορία την παραπομπή και των 5 πολιτικών στο Ειδικό Δικαστήριο.
Σε αυτό το σημείο η κυβέρνηση θεωρήθηκε ότι είχε ολοκληρώσει το έργο της. Παραιτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου και διορίστηκε υπηρεσιακή για τη διενέργεια νέων εκλογών.
Μέσα δεν πάμε καλά
Τρίτη 26 Σεπτεμβρίου 1989. Η «17 Νοέμβρη» δολοφόνησε τον Παύλο Μπακογιάννη στην είσοδο της πολυκατοικίας στην Ομήρου 35 στην Αθήνα, όπου στεγαζόταν το γραφείο του. Οι δράστες τον περίμεναν στις σκάλες που οδηγούσαν στο υπόγειο. Όταν εμφανίστηκε τον πυροβόλησαν πέντε φορές και τράπηκαν σε φυγή με το κλεμμένο αυτοκίνητο που το παράτησαν στην οδό Λέοντα Σγουρού 11.
Ο σοφέρ άκουσε τους πυροβολισμούς, είδε τον Μπακογιάννη αιμόφυρτο στο πάτωμα και τον μετέφερε στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», όπου και κατέληξε.
Η δολοφονία συγκλόνισε την πολιτική επικαιρότητα εκείνων των ημερών, η οποία μονοπωλούνταν από έναρξη της διαδικασίας για την παραπομπή των πολιτικών του σκανδάλου Κοσκωτά. Μάλιστα, την ημέρα που ο Παύλος Μπακογιάννης άφησε την τελευταία του πνοή από την Ευρωπαϊκή Ένωση εγκρίθηκε η χρηματοδότηση του προγράμματος για την Ευρυτανία, μια πρόταση που ο ίδιος είχε καταρτίσει.
Έτσι, στο δρόμο προς τις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου τη δημόσια σφαίρα σκίαζαν η δολοφονία Μπακογιάννη και ένα αίσθημα ανασφάλειας. Θεωρητικά οι περισσότεροι έλεγαν «Πάμε να τελειώνουμε».
Όμως σε αυτή τη χώρα κανείς δεν έπληξε ποτέ. Έτσι η κάλπη έδειξε ότι το ΠΑΣΟΚ, με τον ηγέτη του κατηγορούμενο και άρρωστο, αύξησε την δύναμή του, ενώ η ΝΔ παρόλο που επίσης αύξησε τη δύναμή της πάλι δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει κυβερνητική πλειοψηφία. Χαμένος των εκλογών υπήρξε ο Συνασπισμός, ο οποίος είδε το ποσοστό του να πέφτει και τη στρατηγική του να αποδοκιμάζεται από πολλούς οπαδούς του.
Κοινώς πάμε ξανά, αυτή την φορά και με το ΠΑΣΟΚ να γίνεται μέλος της οικουμενικής, με πρωθυπουργό τον Ξενοφώντα Ζολώτα. Λίγες μέρες αργότερα πάντως έπεσε το τείχος του Βερολίνου. Έτσι για την ιστορική συνέπεια.
Σπύρος Δευτεραίος