Την πιο «ανήθικη» πράξη της διπλωματίας, το ξερίζωμα και την αποκοπή, από τον ομφάλιο λώρο τους χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία πραγματεύεται το βιβλίο του προέδρου του Συλλόγου Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί» Θεόφιλου Καστανίδη, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ινφογνώμων.
Παρά το γεγονός ότι έχει περάσει πάνω από ένας αιώνας από την «ανταλλαγή πληθυσμών» όπως χαρακτηρίστηκε, οι άνθρωποι αυτοί παραμένουν έως και σήμερα αδικημένοι από την Ιστορία, δίχως να έχουν συμφωνήσει στις αποφάσεις που τους αφορούσαν.
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο εκδοτικός οίκος, «κάθε σελίδα που περιγράφει την ιστορία τους είναι ένα μνημόσυνο των θυμάτων, με την ταυτόχρονη καταδίκη των θυτών και των συνενόχων τους.
»Οι Τούρκοι αρνούνται πεισματικά την ενοχή τους στην αρμενική, την ασσυριακή και την ελληνική Γενοκτονία, καθώς τα γεγονότα τούς μαρτυρούν και τούς διαψεύδουν, αφού έως και σήμερα η οθωμανική αυτοκρατορική αντίληψη παρακινεί σε εγρήγορση τους λαούς γύρω της, καθώς και κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.το
»Τα τελευταία χρόνια, η αναθεωρητική στάση της απέναντι σε συμφωνίες, υπογραφές, με κορυφαίο το status quo της Λοζάνης, αναδεικνύει τις ιμπεριαλιστικές της διαθέσεις, οι οποίες ανέτρεψαν την τάξη πραγμάτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτές ήταν η βασική αιτία του αφανισμού των τριών μεγάλων και αρχαιότατων λαών: των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων. Λαοί, οι οποίοι επί αιώνες διατήρησαν τις εστίες τους στη Μικρά Ασία.
»Η εξέλιξη της Γενοκτονίας κατέληξε στην καθημαγμένη Ελλάδα, περνώντας το τελευταίο της στάδιο μέσα από ένα αφιλόξενο περιβάλλον, γεμάτο καχυποψία, αντιπαλότητα και… απολυμαντήρια. Έτσι ξεκινά η διάθεση του ιστορικού οδοιπορικού στο Μακρονήσι».
Στο βιβλίο αναφέρθηκε και ο πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών Χρήστος Γαλανίδης, ο οποίος έγραψε:
«Χαρακτηριστικός και εύστοχος ο τίτλος Το Μακρονήσι των προσφύγων λύνει τη σιωπή του, 1922-1923 του βιβλίου του Θεόφιλου Καστανίδη, τον οποίον επέλεξε για να αφηγηθεί μια μαύρη σελίδα στην ιστορία του Ελληνισμού. Την περιπέτεια χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, και μερικών εκατοντάδων Ασσυρίων Χριστιανών, που μετά από περιπετειώδη περιπλάνηση στις θάλασσες, το πέρασμά τους από τους στρατώνες Σελιμιγέ της Κωνσταντινούπολης, κατέληξαν στην καραντίνα του λοιμοκαθαρτηρίου της Μακρονήσου, μαστιζόμενοι από τις επιδημικές ασθένειες του εξανθηματικού τύφου, της ευλογιάς, της ελονοσίας και του τυφοειδούς πυρετού.
»Μέσα από το ογκώδες πόνημά του, 100 χρόνια μετά τα γεγονότα, ο συγγραφέας αφού μελέτησε συστηματικά τις υπάρχουσες πηγές που αναφέρονται στα δραματικά γεγονότα της εποχής εκείνης, το αρχειακό υλικό της οργάνωσης εθελοντριών ιατρών “American Women’s Hospitals” A.W.H., το βιβλίο με τίτλο “Certain Samaritans” (Κάποιες Σαμαρίτισες) της ιατρού Esther P. Lovejoy, ως και τις μαρτυρίες προσφύγων πρώτης γενιάς, από συνεντεύξεις τους που δημοσιεύτηκαν στους τόμους Γ΄, Δ’, Ε’ με τίτλο «Η Έξοδος» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, μας δίνει στοιχεία για το νησί της Μακρονήσου από την αρχαιότητα έως τα τέλη του 12ου αιώνα, της περιόδου του μεσαίωνα έως και την πρόσφατη ιστορία του.
»Αναφέρεται ονομαστικά στα καράβια που έγιναν ‘πλωτά φέρετρα’ για χιλιάδες πρόσφυγες. Επαναφέρει το συναίσθημα και την ελπίδα που ψιθύριζαν με την συνοδεία της λύρας, για να πάρουν κουράγιο στις απάνθρωπες συνθήκες που βίωναν.
»Σε ιδιαίτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη πορεία των προσφύγων προς την Ελλάδα. Στη βίαιη έξοδο των Χριστιανών από τις εστίες τους και τον αφανισμό ενός πολιτισμού αιώνων, την υποδοχή των προσφύγων στην Ελλάδα, όπου κατέληξαν σε ένα κράτος χωρίς ουσιαστικές υποδομές για να αντιμετωπίσει ένα γεγονός τέτοιου μεγέθους και με τους ντόπιους κατοίκους να τους συμπεριφέρονται με επιφυλακτικότητα και πολλές φορές με εχθρικές διαθέσεις.
»Ο Θεόφιλος Καστανίδης μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του αναδεικνύει τις ύψιστες αρετές της φιλανθρωπίας, της αλληλεγγύης και του ανθρωπισμού, που αποτέλεσαν βάλσαμο στον πόνο των προσφύγων. Κάθε σελίδα που περιγράφει την ιστορία της εποχής εκείνης, αποτελεί μνημόσυνο των θυμάτων και ταυτόχρονα καταδίκη των θυτών και των συνενόχων τους. Πριν να καταλήξει στην ακριβή ανακάλυψη μετά από 100 χρόνια του σημείου εγκατάστασης του λοιμοκαθαρτηρίου Μακρονήσου, αφιερώνει ιδιαίτερο κεφάλαιο ως συμπλήρωμα της αρωγής των Αμερικανίδων Κυριών, στον ανθρωπισμό και την φιλανθρωπία που ήταν στάση ζωής προς τους πρόσφυγες για κάποιες προσωπικότητες της εποχής εκείνης».