Επικεφαλής της Αποστολής Περιθάλψεως στον Πόντο, τον Καύκασο και τη νότια Ρωσία, στην οποία συμμετείχε και ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Ιωάννης Ζερβός* είχε πλήρη άποψη και εικόνα του δράματος που ζούσαν οι κάτοικοι του Πόντου την περίοδο της Γενοκτονίας. Είχε όμως και σαφή γνώση της αίγλης του ποντιακού ελληνισμού στο βάθος της ιστορίας, σε σημείο που να πιστεύει ακράδαντα ότι «αν η αρχή της Ελληνικής Αναγεννήσεως ήτο εις τα Καλάβρυτα και εις το Μεσολόγγι και ο μέσος αυτής σταθμός εις τον Ψηλορείτην, το τελείωμα όμως αυτής προώρισται ποτέ να είναι εις την ηρωικήν Αμισσόν και την παλίφατον Τραπεζούντα».
Στη διάλεξή του με τίτλο «Ο ελληνισμός του Πόντου» (από όπου και το παραπάνω απόσπασμα) που έδωσε στις 27 Σεπτεμβρίου του 1919 στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», ο Ζερβός είχε συμπυκνώσει σε 26 σελίδες όλη την ένδοξη και πονεμένη ιστορία του ποντιακού ελληνισμού από την Αρχαιότητα μέχρι τότε.
Σε άλλο σημείο, εστιάζοντας στην ποντιακή διάλεκτο, την παράδοση και τα έθιμα, λέει: «ο μεγάλος εκείνος Ελληνικός πληθυσμός, έχων ταυτότητα καταγωγής και παναρχαίαν αδιάκοπον ιστορίαν, ομιλεί ιδιάζον, εξόχως εκφραστικόν και αρχαΐζον γλωσσικόν ιδίωμα, διασώζει δε ωραίαν δημοτικήν ποίησιν, θαυμάσια συναξάρια και παραμύθια, ακραιφνώς Ελληνικάς παραδόσεις, αναγομένας από του Βυζαντινού Ελληνισμού μέχρι της απωτάτης αρχαιότητος, και διατηρεί ήθη και έθιμα καθαρώς ελληνικά, διακρινόμενος δια την ισχυράν εθνικήν του συνείδησιν και τον θερμότατον πατριωτισμόν του».
Η διάλεξη συνεχίζεται με τα στοιχεία της θηριωδίας –για τις μαζικές φυλακίσεις και εκτελέσεις, για τα βασανιστήρια στα οποία οι Τούρκοι υπέβαλλαν τους Ποντίους, για τις ατιμώσεις κτλ.–, για να φτάσει ο Ι. Ζερβός λίγο πριν από το τέλος, στην 25η από τις 26 σελίδες της ομιλίας του, να εξάρει «τον θρίαμβον της Ελληνικής ψυχής», όπως λέει:
Η τόση συμφορά αντί να κουράση και ν’ αποθαρρύνη τους Ποντίους Έλληνας και τους εν τη πατρώα εναπομείναντας και τους εν τη γείτονι χώρα πλανωμένους, εξ εναντίας τους ετόνωσε και τους ενεψύχωσε, τους εχαλύβδωσε και τους ωργάνωσε και τους ώθησε προς ενέργειαν, ώστε από την καταστροφήν να προκύψουν αι πολυπληθείς οργανώσεις των Ποντίων Ελλήνων και να γίνη το Παμποντιακόν συνέδριον, η εν Βατούμ Ελληνική συνέλευσις, να προέλθη δε εξ αυτής κυβέρνησις προσωρινή του Πόντου. […]
Ακολουθεί ολόκληρη η διάλεξη του Ι. Ζερβού όπως διασώζεται στη βιβλιοθήκη του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.