Κρόκος αυγού και μέλι για τα μάτια, ψητή φέτα μήλου για τα βουλωμένα αυτιά, χέννα και σπόροι μουστάρδας για τον πονοκέφαλο και τον πυρετό, σταφιδοπολτός για τις μελανιές και πηλός για την κνίδωση και τα τσιμπήματα εντόμων ήταν ορισμένες από τις θεραπείες που εφάρμοζαν οι κάτοικοι της Γεσάριας (σημερινό Καϊσερί στην Τουρκία και ιστορικά η Καισαρεία), πάνω στις οποίες είναι βασισμένα φάρμακα της σύγχρονης εποχής.
Υπήρχαν όμως και πιο ριζοσπαστικές μέθοδοι –όπως λάδι στο οποίο είχε πνιγεί σκορπιός για τα τσιμπήματα του ίδιου ζώου, αίμα κουταβιών για τη φυματίωση και κρέας καμήλας ή βατράχου για τις αιμορροΐδες–, τη χρήση των οποίων δεν μπορεί να εξηγήσει η σύγχρονη Ιατρική.
Η πόλη της Γεσάριας βρισκόταν στους βόρειους πρόποδες του όρους Αργαίος (Erciyes Daghi), ενός εξαφανισμένου ηφαιστείου στο κεντρικό τμήμα της Καππαδοκίας, και στα τέλη του 19ου αιώνα αριθμούσε 15.000 Αρμένιους κατοίκους.
Ανάλογες θεραπείες και ιατρικές πρακτικές είχαν αναπτύξει και σε άλλες πόλεις της περιοχής, όπως στην Ταλάς, όπου οι άνθρωποι έρχονταν να προσκυνήσουν στις εκκλησίες και τις μονές εκλιπαρώντας για οικονομική ευημερία ή έναν καλό γάμο, ή αναζητώντας θαυματουργές θεραπείες για τις ασθένειές τους.
Ξυπόλητες μητέρες έφταναν στις πύλες των μοναστηριών για να αναζητήσουν θεραπείες για τα άρρωστα παιδιά τους.
Από τις πρώτες μέρες του πολιτισμού, η Καππαδοκία βρισκόταν στο σταυροδρόμι ανατολικών και δυτικών πολιτισμών. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνθρωποι της περιοχής είχαν συσσωρεύσει προγονικές γνώσεις από αμνημονεύτων χρόνων, τις οποίες χρησιμοποιούσαν σε διάφορες πτυχές της ζωής – συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής και της υγειονομικής περίθαλψης.
Αρχή από τη διατροφή
Μάλιστα, αποσπάσματα από το βιβλίο του Αρσάκ Αλμπογιατζιάν για τη Γεσάρια (τόμος Β, που δημοσιεύτηκε το 1937), αναφέρονται στις πολλές και ιδιαίτερες γνώσεις των κατοίκων της περιοχής, αλλά και στο ρόλο που έπαιζε η διατροφή τους στην καλή υγεία που διατηρούσαν.
Στο βιβλίο του παραθέτει το ακόλουθο απόσπασμα από το έργο του Άρη Καλφαγιάν, Chomakhlu (Gotchnak Press, Νέα Υόρκη 1930): «Οι πρόγονοί μας είχαν μια εξαιρετικά αυστηρή και λιτή διατροφή και όμως ήταν δυνατοί και ευλογημένοι με μακροζωία».
Αυτή η ανθεκτικότητα αποδόθηκε στην αυστηρή τήρηση των θρησκευτικών νηστειών και στην τάση των ανθρώπων να καταναλώνουν μια απλή δίαιτα σε τακτική βάση, αποτελούμενη από γάλα, γιαούρτι, ταναμπούρ (σούπα γιαουρτιού) με σίκαλη, ή σπασμένο σιτάρι και αυγά.
Το κρέας δεν αποτελούσε σημαντικό μέρος της διατροφής τους και το σέρβιραν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις. Παράλληλα με το αλεύρι σίτου, οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν και αλεύρι σίκαλης, το οποίο η σύγχρονη Ιατρική συνιστά σε όσους πάσχουν από διαβήτη.
Επειδή όμως η ζωή ήταν γεμάτη απρόοπτα, όπως και σήμερα, ήταν απαραίτητες οι πρακτικές φαρμακευτικές συνταγές και θεραπείες που χρησιμοποιούσαν για τις διάφορες παθήσεις, έχοντας αφομοιώσει γνώσεις του παρελθόντος για τα «όπλα» που τους προσέφερε η φύση. Και όπως τις κατέγραψε ο Αρσάκ Αλμπογιατζιάν, φαίνεται ότι ήξεραν πώς να διαχειριστούν το κάθε περιστατικό.
Οφθαλμικές παθήσεις
Οι κάτοικοι της Γεσάριας που υπέφεραν από πόνο στα μάτια, τα έπλεναν με ένα έγχυμα από φύλλα μολόχας.
Το ανθρώπινο μάτι μπορεί να παράγει μια υγρή έκκριση, μερικές φορές πυώδη, η οποία μπορεί να προκληθεί από παρατεταμένη έκθεση στη σκόνη ή το άμεσο ηλιακό φως, από ερεθισμό που προκύπτει από το κοινό κρυολόγημα ή από κερατίτιδα. Αυτή η έκκριση καλύπτει τα βλέφαρα με μια κολλώδη ουσία. Για να ξεπλύνουν αυτή την έκκριση, οι κάτοικοι της Γεσάριας χρησιμοποιούσαν το «έλαιο των αυγών», ή τον κρόκο αυγού.
Για τη θεραπεία του πόνου στα μάτια χρησιμοποιούσαν επίσης κομπρέσες βουτηγμένες σε μέλι.
Πόνος στο αυτί
Όταν τους πονούσε το αυτί, βουτούσαν τον πυρήνα ενός κρεμμυδιού σε ένα ειδικό λάδι, που ονομαζόταν μπεκίρ, το οποίο είχε αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Έπειτα τοποθετούσαν τον πυρήνα του κρεμμυδιού μέσα στο αυτί τους.
Αν και η σύσταση του λαδιού δεν μπορεί να αναγνωριστεί στις μέρες μας, πιθανολογείται ότι χρησίμευε για τη διάλυση των ελαιοδιαλυτών συστατικών του πυρήνα του κρεμμυδιού, προκειμένου να διευκολυνθεί η εισαγωγή αυτών των ουσιών στο αυτί.
Για τη θεραπεία της κώφωσης γέμιζαν μια φέτα μήλου με ένα κόμμι/ρητίνη από λιβάνι και ισπανικό άρκευθο, και την έψηναν σε φούρνο τονίρ. Αυτή η ψημένη φέτα μήλου «άνοιγε τα αυτιά» των κωφών, καθώς παρήγαγε έναν ατμό με αντιβιοτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Θεωρείται ότι ο ατμός αυτός μαλάκωνε το συσσωρευμένο κερί στα κανάλια του αυτιού, θεραπεύοντας την κώφωση που προκαλείται από απόφραξη.
Οι κάτοικοι του Εβερέγκ χρησιμοποιούσαν ένα διαφορετικό είδος ταμπόν για να ανοίξουν τα κανάλια του αυτιού, αποτελούμενο από σάπια πίσσα και άγριο πράσο.
Πόνος στα δόντια και στοματικά έλκη
Για τη θεραπεία του πόνου των δοντιών και των ελκών του στόματος χρησιμοποιούσαν το έλαιο των αποξηραμένων μπουμπουκιών του γαρίφαλου, ενώ έκαναν γαργάρες στο στόμα τους με ένα μίγμα από γαρυφαλέλαια και αράκ, ένα αλκοολούχο ποτό αρωματισμένο με γλυκάνισο.
Άλλες θεραπείες περιλάμβαναν τριμμένο κόκκινο πιπέρι, αράκ αναμεμιγμένο με πολτό πιπεριού, καθώς κι ένα μίγμα από αλεσμένο πιπέρι και αλεύρι, που το χρησιμοποιούσαν ως κατάπλασμα, και το τοποθετούσαν στο μάγουλο πιο κοντά στο δόντι που πονούσε.
Η νικοτίνη έχει επίσης βραχυπρόθεσμες αναλγητικές ιδιότητες και οι κάτοικοι της Γεσάριας έβαζαν καπνό τσιγάρου πάνω από το πονεμένο δόντι.
Για να στεγνώσουν οι υγρές φουσκάλες στο στόμα και για να μην ερεθιστούν, χρησιμοποιούσαν μια στυπτική ένωση που αποτελούνταν από κηκίδες δρυός, στυπτηρίας και νικοτίνης.
Πονοκέφαλοι
Πολλοί πολιτισμοί έχουν χρησιμοποιήσει τη χέννα (Lawsonia alba) ως βαφή. Ωστόσο, οι κάτοικοι της Γεσάριας έφτιαχναν μια πάστα από τα φύλλα της και την έβαζαν στο κεφάλι τους όταν υπέφεραν από πονοκεφάλους.
Μια άλλη θεραπεία για τους πονοκεφάλους ήταν να τρίψουν αράκ στο μέτωπο του αρρώστου. Το αράκ περιέχει αιθέρια έλαια αλκοόλης και γλυκάνισου, τα οποία δροσίζουν τον οργανισμό καθώς εξατμίζονται, βοηθώντας έτσι στον ασθενή να «ξεχάσει τον πόνο». Χρησιμοποιούσαν επίσης κομπρέσες για να καταπραΰνουν τον πόνο, ασκώντας πίεση σε ορισμένα νεύρα και με τις οποίες έδεναν επίσης στο μέτωπό τους αλατισμένα κρεμμύδια και πατάτες.
Σημαντικό ρόλο έπαιζαν και οι σπόροι της λευκής μουστάρδας, τους οποίους έκαναν ζεστό πολτό και βουτούσαν τα πόδια τους, θεωρώντας ότι θεραπεύουν τους πονοκεφάλους.
Εφάρμοζαν επίσης πάστα μουστάρδας στην πλάτη τους για να προκαλέσουν εφίδρωση και να καταπολεμήσουν το κοινό κρυολόγημα.
Θεραπείες για το βήχα
Για να καταπολεμήσουν το βήχα, εφάρμοζαν στο στέρνο επιθέματα βουτηγμένα σε διάλυμα μελιού και πιπεριών, ή κομπρέσες από βαμβάκι εμποτισμένες με ατμό από θυμίαμα.
Παράλληλα, κατανάλωναν μαλακτικά και αντισηπτικά σκευάσματα, όπως βρασμένη ελώδη μολόχα, σύκα βρασμένα σε γάλα και ένα πιπίλισμα από καραμελωμένη ζάχαρη, ευρέως γνωστή ως nabat sheker.
Βερίκοκο και πηλός για την κνίδωση
Όσοι υπέφεραν από κνίδωση, έπρεπε να πίνουν πολτό βερίκοκου και υγρό εκχύλισμα αρμενικού πηλού. Το συγκεκριμένο φρούτο περιέχει βιταμίνες Α και C, καθώς και άλλα συστατικά που έχουν αντιβιοτικές ιδιότητες. Επίσης, τον 1ο αιώνα μ.Χ., ο Διοσκουρίδης, στο έργο του De Materia Medica, αναφέρει τις φαρμακευτικές ιδιότητες του αρμενικού πηλού.
Σύμφωνα με τη σύγχρονη φαρμακολογία, το εκχύλισμά του μπορεί να θεραπεύσει πεπτικές διαταραχές, τις επιδράσεις των δηλητηρίων και τις επιπτώσεις από τσιμπήματα ζώων και εντόμων. Αυτό το ίδιο εκχύλισμα ήταν πιθανώς μια αποτελεσματική θεραπεία και για την τροφική δηλητηρίαση, για την οποία όμως οι Αρμένιοι της Γεσαρίας κατέφευγαν και στην κατανάλωση tan, ένα είδος αραιού γιαουρτιού.*
Τσίμπημα σκορπιού
Τα τσιμπήματα σκορπιού γενικά δεν απαιτούν ιατρική περίθαλψη εάν το θύμα δεν εμφανίσει σοβαρά συμπτώματα όπως δυσκολία στην αναπνοή, σπασμούς, αλλεργικές αντιδράσεις, αύξηση της αρτηριακής πίεσης ή πόνο.
Οι Γεσαριανοί αντιμετώπιζαν τα τσιμπήματα αυτά τρίβοντας την πάσχουσα περιοχή με ελαιόλαδο, έχοντας προηγουμένως πνίξει μέσα του έναν σκορπιό.
Το ελαιόλαδο έχει αντιβακτηριακές, παυσίπονες και ελαφρές αντιαλλεργικές ιδιότητες. Ωστόσο, τα οφέλη του πνιγμού ενός ζωντανού σκορπιού στο ελαιόλαδο δεν έχουν εξηγηθεί επιστημονικά.
Αίμα ζώων για φυματίωση και πληγές
Η φυματίωση προκαλείται από το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis, το οποίο προστατεύεται από μια κηρώδη επικάλυψη και είναι αρκετά ανθεκτικό. Οι κάτοικοι της Γεσάριας έπιναν το αίμα και έτρωγαν το κρέας κουταβιών για να αντιμετωπίσουν τη συγκεκριμένη πάθηση.
Για τη θεραπεία πληγών από ξίφος ή μαχαίρι, έπαιρναν νεογέννητα ποντίκια, τα βουτούσαν σε ελαιόλαδο και εφάρμοζαν το εκχύλισμα στις πληγές. Το σώμα των νεαρών τρωκτικών πιθανότατα παράγει ενώσεις που έχουν ιδιότητες επούλωσης ιστών.
Διαταραχές του πεπτικού συστήματος
Όποιοι υπέφεραν από διάρροια, λάμβαναν οδηγίες να πίνουν χυμό τζίντζερ και πάστα ρυζιού. Το άμυλο ρυζιού, αφού μαγειρευτεί, μετατρέπεται σε ζελέ και απορροφά τα εντερικά υγρά. Το τζίντζερ, από την άλλη, έχει αντισπασμωδικές ιδιότητες.
Για την ανακούφιση της δυσκοιλιότητας και των αιμορροΐδων, οι ασθενείς εξέθεταν την πλάτη τους σε ατμό από βραστό νερό και ξίδι, ή ατμό από βρασμένα φύλλα μολόχας. Γνωρίζουμε ότι τα φυτά της οικογένειας Malvaceae έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και περιέχουν συστατικά που μαλακώνουν τις μεμβράνες.
Υπήρχαν όμως και άλλες δύο θεραπείες για τις αιμορροΐδες, οι οποίες δεν μπορούν να εξηγηθούν από τη σύγχρονη Ιατρική: Οι ασθενείς έτρωγαν κρέας καμήλας ή τηγανητό κρέας βατράχου.
Πυρετοί
Για τον πυρετό, η αρχή της θεραπείας ήταν ένα μπάνιο σε κρύο νερό και στη συνέχεια οι ασθενείς έπρεπε να πιουν ένα μίγμα από χυμό λεμονιού και τσόφλια αυγών, το οποίο είχε αποθηκευτεί όλη τη νύχτα έξω, στο κρύο.
Το λεμόνι περιέχει αντιφλεγμονώδη φλαβονοειδή, ενώ το κέλυφος των αυγών περιέχει γλυκοζαμινογλυκάνες, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αιτίες του πυρετού.
Στο Εβερέγκ, μια άλλη θεραπεία για τον πυρετό ήταν ένα μίγμα από σκόρδο και ξίδι. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ξίδι έχει ιδιότητες παρόμοιες με την ασπιρίνη, και η δράση του θα μπορούσε να επαυξηθεί από τα αντιπυρετικά συστατικά του σκόρδου.
Θεραπείες δια πάσαν νόσον
Στη Γεσάρια υπήρχαν δύο κύριοι τύποι μασάζ. Το πρώτο γινόταν με αλάτι και αράκ, προκειμένου να προκληθεί εφίδρωση, και στη συνέχεια, όπως και σήμερα, εφαρμοζόταν πίεση με τα χέρια σε διάφορα σημεία.
Στον δεύτερο τύπο, οι ασθενείς έπρεπε να ξαπλώσουν πρηνηδόν και στη συνέχεια ένα παιδί περπατούσε πάνω στην πλάτη τους.
Υπήρχαν όμως και κινητικές θεραπείες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν για την πρόληψη ή τη θεραπεία ορισμένων παθήσεων. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις ρινορραγίας, οι άνθρωποι έπρεπε να κρατούν το κεφάλι τους ψηλά ή να έχουν σηκωμένα τα χέρια πάνω από το κεφάλι τους.
Για καλύτερη διούρηση, έδιναν στους ασθενείς να πιούν ένα έγχυμα από μαϊντανό και μετάξι καλαμποκιού. Η σύγχρονη ιατρική γνώση τεκμηριώνει τη χρήση μαϊντανού σε τέτοιες περιπτώσεις, ενώ το μετάξι καλαμποκιού χρησιμοποιείται επίσης ως θεραπεία για πέτρες στα νεφρά και λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
Στα περιστατικά τσιμπήματος φιδιού, έδεναν σφιχτά την περιοχή του δαγκώματος για να αποτραπεί η εξάπλωση του δηλητηρίου. Ρουφούσαν το δηλητήριο από το τραύμα και στη συνέχεια το κάλυπταν, ενώ για να συνεφέρουν τον ασθενή, του δάγκωναν τα δάχτυλα.
Για τη θεραπεία λοιμώξεων της επιδερμίδας των νυχιών, οι ασθενείς έπρεπε να τοποθετήσουν τα μολυσμένα δάχτυλά τους στο ορθό ενός φρύνου. Είναι άγνωστο εάν η μεμβράνη στο ορθό ενός φρύνου περιέχει χημικές ουσίες με αντιβιοτικές ιδιότητες.
Μια άλλη θεραπεία ήταν το δέσιμο λιναριού (Linus usitatissimum) γύρω από την πληγή, με τη βοήθεια μιας υφασμάτινης κομπρέσας ή επεξεργασία της πληγής με ζάχαρη.
Για την επούλωση των πληγών, οι ασθενείς έδεναν μπάμιες (Hibiscus esculentus) ή χαλβά με σουσάμι και ταχίνι γύρω από τα έλκη τους. Όταν έσκαγαν το έλκος, για να στραγγίξουν το πύον, οι ασθενείς κάλυπταν την περιοχή με ένα επίδεσμο από κερί μέλισσας ανακατεμένο με ελαιόλαδο ή με ένα κατάπλασμα από μολόχα βάλτου. Για την αντιμετώπιση των οιδημάτων, έδεναν στην πάσχουσα περιοχή ψωμί βρασμένο σε κρασί.
Αν είχαν κολλήσει αγκάθια στο σώμα, άλειφαν στην πάσχουσα περιοχή ένα εκχύλισμα από ψητό κρεμμύδι και ένα ειδικό είδος λαδιού, για το οποίο όμως δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία.
Γνωστή στους κατοίκους της Γεσάριας ήταν και η υδροθεραπεία, η οποία χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία παθήσεων όπως η αρθρίτιδα, καθώς υπήρχαν πολλές θερμές πηγές στην περιοχή.
Πετσέτες εμποτισμένες σε ζεστό μεταλλικό νερό εφαρμόζονταν για τη θεραπεία των πόνων, ενώ το κρύο νερό χρησιμοποιούταν μόνο για να αναζωογονήσει όσους είχαν χάσει τις αισθήσεις τους. Τέλος, για τη ναυτία οι ασθενείς έπιναν ένα έγχυμα λεμονιού και μέντας.
Αιμοληψίες και μελανιές
Οι κάτοικοι της Γεσάριας είχαν το έθιμο να αφαιρούν μια μικρή ποσότητα αίματος από τα νεογέννητα πριν σαραντίσουν, προκειμένου να τα «απαλλάξουν» από το «βρόμικο» αίμα.
Κάθε άνοιξη όμως αφαιρούσαν αίμα και από τις γυναίκες. Αυτή η επέμβαση γινόταν στα λουτρά, όπου οι γυναίκες τοποθετούσαν βδέλλες σε διάφορα σημεία του σώματός τους για να διευκολύνουν την αιμορραγία.
Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες εμφανίζονταν μελανιές από ξυλοδαρμούς στη φυλακή ή τη χρήση μπαστουνιών, κάλυπταν την πληγείσα περιοχή με ένα κατάπλασμα σταφιδοπολτού. Τα σταφύλια και οι σταφίδες περιέχουν φλαβονοειδή και τανίνες, οι οποίες έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και ενισχύουν τα τοιχώματα των φλεβών στο δέρμα.
Ρύθμιση οστών
Οι οστεοθέτες επανέφεραν τα εξαρθρωμένα οστά στην αρχική τους θέση. Στη συνέχεια, τύλιγαν την πάσχουσα περιοχή με δέρμα από κεφάλι προβάτου, αφού πρώτα την έτριβαν με ένα μίγμα αράκ και θυμιάματος.
Οι περιοχές που είχαν εξαρθρωθεί υποβάλλονταν επίσης σε επεξεργασία με καταπλάσματα από σαπούνι και ασπράδια αυγών, ή από πίσσα, μαύρο πιπέρι και άλλα μπαχαρικά.
Τα τελευταία πιθανώς προκαλούσαν υπεραιμία στις πληγείσες περιοχές, επιταχύνοντας έτσι το μεταβολισμό των οστών και συμβάλλοντας στην επούλωση των καταγμάτων.
Η επιστημονική εξήγηση ορισμένων από αυτές τις θεραπείες ή η χρήση των ίδιων συστατικών σε σύγχρονα σκευάσματα, δείχνει ότι η παραδοσιακή ιατρική της Γεσάριας αποτέλεσε πολύτιμη γνώση για την εξέλιξη των υγειονομικών υπηρεσιών στον σύγχρονο κόσμο.
