Τα κοινά χαρακτηριστικά των Γενοκτονιών που υπέστησαν Έλληνες και Αρμένιοι από τους Οθωμανούς και οι διπλωματικές περιπέτειες και παλινωδίες που σχετίζονται με το Ποντιακό Ζήτημα. Η τεράστια συμβολή του διακεκριμένου Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στην αποκατάσταση των προσφύγων και στην ίδρυση πανεπιστημίου στη Σμύρνη λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή και οι διαχρονικές προσπάθειες των ελληνικών κυβερνήσεων για περισσότερες από εφτά δεκαετίες να επιβάλλουν τη λήθη σε ό,τι σχετίζεται με τα τραγικά γεγονότα που υπέστησαν οι Έλληνες της καθ’ ημάς Ανατολής. Ένα σκιαγράφημα του σφαγέα των Ποντίων Τοπάλ Οσμάν αλλά και η εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική ομογένεια ανά τον κόσμο σήμερα. Αυτά θα είναι τα θέματα που θα πραγματευθούν οι εισηγητές κατά τη διάρκεια του επιστημονικού συνεδρίου που διοργανώνει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων (ΠΟΠΣ).
Το συνέδριο με τίτλο «Η πορεία των προσφύγων από το 1922 έως σήμερα», θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 7 Μαΐου, στις 12:00, στην αίθουσα του συνεδριακού κέντρου «Νικόλαος Γερμανός» της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης.
Διοργανώνεται στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Χορεία – Ήχοι αιώνων της καθ’ ημάς Ανατολής – Μια ρίζα, τρεις πολιτισμοί (Πόντος, Μικρά Ασία, Θράκη)» που πραγματοποιεί η ΠΟΠΣ και τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού.
«Με το επιστημονικό συνέδριο, όπως και με τις υπόλοιπες εκδηλώσεις που διοργανώσαμε, τιμούμε την ιστορία του προσφυγικού ελληνισμού. Με αίσθηση χρέους και βαθιά συγκίνηση, στρέφουμε το βλέμμα μας στα δραματικά εκείνα γεγονότα που προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό την ατομική και τη συλλογική ταυτότητα και ιστορία μας. Ο βίαιος εκπατρισμός από τη γενέθλια γη υπήρξε μια πρακτική που δεν θα πρέπει να αντιμετωπίσει ποτέ ξανά η ανθρωπότητα», τόνισε στο pontosnews.gr η πρόεδρος της ΠΟΠΣ Χριστίνα Σαχινίδου.
Το pontosnews.gr ζήτησε από τους ομιλητές να μας δώσουν μια ιδέα για τα βασικά σημεία των εισηγήσεών τους. Ακολουθούν όλα όσα μοιράστηκαν μαζί μας.
«Περίπλοκη και ρευστή διαδικασία μαζικής καταστροφής η Γενοκτονία»
Συσσώρευση και σύμπτωση διαφόρων γενοκτονικών τρόπων –«γενοκτονία διά μαζικής φόνευσης», «γενοκτονία δι’ εκτοπισμού», «γενοκτονία δια φθοράς», «γενοκτονία δι’ αφομοιώσεως, διασποράς, μεταφοράς από τη μια ομάδα στην άλλη»–, βλέπουμε στην περίπτωση των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με όσα θα αναφέρει στο επιστημονικό συνέδριο ο εντεταλμένος διδάσκων του ΕΚΠΑ και μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Μελέτης Γενοκτονίας δρ Βασίλειος Μεϊχανετσίδης. Όπως θα υπογραμμίσει, «η καταστροφή των ελληνικών πληθυσμών δι’ αναγκαστικού εκτοπισμού και άλλων έμμεσων μεθόδων θα συνιστούσε επίσης θηριωδία εκτοπισμού» και αποτέλεσε μια «περίπλοκη και ρευστή διαδικασία μαζικής καταστροφής… και με χρήση μιας σειράς μεθόδων, ώστε να επιτευχθεί εν τέλει η άμεση θανάτωση του πληθυσμού, όπως συνέβη με τους Ασσυρίους και τους Αρμένιους, είτε σταδιακός θάνατος και καταστροφή ολόκληρων πληθυσμών».
Κατά τον δρ Μεϊχανετσίδη, οι Τούρκοι δράστες εφάρμοσαν διάφορες μεθόδους ανδροκτονίας (μέσω amele taburları), γυναικοκτονίας και παιδοκτονίας (βαρβαρότητα, σεξουαλική βία και απαγωγές, εξισλαμισμός, μαζικές δολοφονίες παιδιών), καθώς και συστηματική καταστροφή των οικισμών (χωριά, πόλεις, γειτονιές) και της πολιτιστικής κληρονομιάς (εκκλησίες, σχολεία και άλλα ιδρύματα κ.τλ.).
Σε ό,τι αφορά τα κοινά στοιχεία που έχουν η Γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών της καθ’ ημάς Ανατολής και αυτήν των Αρμενίων, ο δρ Βασίλειος Μεϊχανετσίδης θα σημειώσει ότι αυτές διαπράχθηκαν ομοιοτρόπως, με τα τάγματα εργασίας/θανάτου, τους γενοκτονικούς εκτοπισμούς/πορείες θανάτου προς τα ενδότερα, τους εξισλαμισμούς, τις πυρπολήσεις, τις μαζικές σφαγές κ.τλ.
Αν και πραγματοποιήθηκαν πολλές σφαγές, ιδιαιτέρως ειδεχθείς, τα τάγματα εργασίας/θανάτου και οι γενοκτονικοί εκτοπισμοί/πορείες θανάτου παρουσιάζονται ως οι βασικοί τρόποι γενοκτονίας», θα αναφέρει ο εισηγητής, προσθέτοντας ότι «οι Νεότουρκοι χρησιμοποίησαν την ίδια δικαιολογία και πρόσχημα και στις δύο Γενοκτονίες, ώστε να στοχοποιήσουν θανάσιμα τα θύματα· Αρμένιοι και Έλληνες κατηγορήθηκαν συλλογικά για έλλειψη αφοσίωσης προς το οθωμανικό κράτος και υπονόμευσής του καθώς και για συνεργασία με τον εχθρό και έτσι στοχοποιήθηκαν».
Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο Γενοκτονιών, είπε, είναι ότι η καταστροφική δύναμη των Τούρκων εναντίον των Αρμενίων έφθασε στο κατακόρυφο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ εναντίον των Ελλήνων μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης, διαφορά υπάρχει και στο ότι η αρμενική Γενοκτονία εκτυλίχθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα λόγω των συνθηκών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ η ελληνική Γενοκτονία εκτυλίχθηκε σε βάθος δεκαετίας, επειδή οι γενικότερες συνθήκες διάπραξης της ήταν δυσχερέστερες για τους Οθωμανούς. Τέλος, το μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων στην ελληνική περίπτωση προέρχεται από τους εκτοπισμούς, οι οποίοι υπερέχουν των σφαγών, ενώ στην αρμενική περίπτωση προέρχεται από σφαγές.
«Το Ποντιακό Ζήτημα συνδέεται με τη μετανάστευση στη Ρωσία»
Στο πλαίσιο του ευρύτερου Μικρασιατικού Ζητήματος ή ακόμα καλύτερα του Ελληνικού Ζητήματος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που αποχωρούσε πλέον από την ιστορία, μελετάται το Ποντιακό Ζήτημα, σύμφωνα με όσα θα πει στην εκδήλωση ο ιστορικός και συγγραφέας Βλάσης Αγτζίδης.
«Επίσης αναπόφευκτα συνδέεται και με τη μετανάστευση στη Ρωσία, καθώς και με τη συμμετοχή των Ελλήνων στα ρωσικά κινήματα, όπως και με τις πολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία, οι οποίες επιδρούν άμεσα στην κατάσταση που διαμορφωνόταν στον Πόντο. Η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων τον Μάρτιο του 1918 λόγω της συνθήκης Μπρεστ-Λιτόφσκ μεταξύ μπολσεβίκων από τη μια και Γερμανοαυστριακών και Νεότουρκων από την άλλη προκάλεσε ένα μεγάλο προσφυγικό ρεύμα προς τον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία», ανέφερε.
Το σημείο τομής της διπλωματικής περιπέτειας του Ποντιακού Ζητήματος υπήρξε το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τότε λόγω των μεγάλων διπλωματικών δυσκολιών βρέθηκε εκτός της διπλωματικής ατζέντας της επίσημης Ελλάδας.
«Η φιλογερμανική στάση που κράτησε ο Κωνσταντίνος Α’ κατά την περίοδο 1915-1917 είχε αποδυναμώσει την ελληνική θέση, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να κερδίσει ένα μόνο μέρος των επιδιώξεών της. Την περιοχή Σμύρνης και την Ανατολική Θράκη. Ο Πόντος μετατέθηκε στο πλαίσιο της επίλυσης του Αρμενικού Ζητήματος», θα αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο επιστημονικό συνέδριο της ΠΟΠΣ ο Βλάσης Αγτζίδης.
Ο Τοπάλ Οσμάν και οι σφαγές αμάχων
Από την πλευρά του ο συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής του Ανεξάρτητου Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Άγκυρας, Σαΐτ Τσετίνογλου, θα σκιαγραφήσει την προσωπικότητα του σφαγέα των Ποντίων Τοπάλ Οσμάν και πώς αυτός, μετά από συστηματικές ενέργειες του τουρκικού κράτους, μετατράπηκε σε ίνδαλμα. Επίσης, θα αναφερθεί, μεταξύ άλλων, σε έγγραφο για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, το οποίο κρύβεται στο αρχείο Ατατούρκ και αναφέρει ότι σε μάχη οι περισσότεροι νεκροί από τους Έλληνες ήταν άμαχοι, αφού οι δυνάμεις ασφαλείας των Τούρκων έσφαξαν όσους βρέθηκαν στο δρόμο τους.
Eιδικότερα και σύμφωνα με τον Σαΐτ Τσετίνογλου, επιστολή του υπουργού Εσωτερικών Φετχί Μπέη, στις 7 Φεβρουαρίου 1922, που απέστειλε στο Γενικό Επιτελείο, σημειώνει ότι «παρόλο που αναφέρεται ότι τη μια φορά βρέθηκαν οκτακόσιοι (800) και την άλλη τετρακόσιοι (400) αντάρτες νεκροί στο ποτάμι Τζομπί (Cobi), δεν υπάρχει καμία αναφορά για την ποσότητα των όπλων που βρέθηκαν, της μη απώλειας των στρατιωτών μας και ότι δεν συνελήφθη κανένας αντάρτης ζωντανός. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των σκοτωμένων ήταν άοπλοι… Οι δυνάμεις ασφαλείας έσφαξαν τους πάντες που βρέθηκαν μπροστά τους στον Πόντο».
«Τεράστια η συμβολή του Καραθεοδωρή στο προσφυγικό ζήτημα»
Για την τεράστια συμβολή του διακεκριμένου Έλληνα καθηγητή μαθηματικών Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στην αποκατάσταση των προσφύγων αλλά και στη δημιουργία ελληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη θα αναφερθεί ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Θανάσης Χρήστου.
«Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν μία σπουδαία προσωπικότητα, ένας μαθηματικός διεθνούς ακτινοβολίας. Ήταν φίλος του Αϊνστάιν και έλυσε, μεταξύ άλλων, δύσκολα μαθηματικά που σχετίζονται με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, την οποία διατύπωσε ο Αϊνστάιν. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον χρησιμοποίησε για την ίδρυση ελληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Ο Καραθεοδωρή έβαλε τα οργανωτικά θεμέλια για την ίδρυση του πανεπιστημίου, το οποίο επρόκειτο να εγκαινιασθεί στις 10 Οκτωβρίου 1922, στο Λόφο του Πάγου. Τοποθέτησε καθηγητές και εποπτικά όργανα, έστησε σχολές και προσδιόρισε γνωστικά αντικείμενα, που ήταν πολύ καινοτόμα σε σχέση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών», λέει ο Θανάσης Χρήστου.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, εξηγεί, βοήθησε παντοιοτρόπως τον Χένρι Μοργκεντάου στο έργο του ως πρόεδρο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων στην Ελλάδα.
«Ο Μοργκεντάου ζήτησε από τον Καραθεοδωρή, να μεσολαβήσει, ώστε να επικοινωνήσει με τον Αϊνστάιν. Επίσης, μεταξύ του 1926 και του 1928 υπάρχουν τέσσερα υπομνήματα του Καραθεοδωρή προς τον Μοργκεντάου για την αποκατάσταση των προσφύγων. Ο Καραθεοδωρή επισκέφθηκε τους προσφυγικούς οικισμούς της Μακεδονίας και της Θράκης, ώστε να δει πώς προχωράει η αποκατάσταση. Ήταν ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα. Επίσης, μέχρι το 1928 ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή πίστευε ότι υπάρχει η δυνατότητα σε μέρος του ελληνισμού να αναβιώσει το όραμα της Μεγάλης Ιδέας», σημείωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
«Πώς οι πρόσφυγες δόμησαν τη μνήμη»
Στους τρόπους με τους οποίους οι πρόσφυγες δόμησαν τη μνήμη για τα τραγικά γεγονότα που υπέστησαν αλλά και για την ιστορική πατρίδα θα εστιαστεί κατά τη διάρκεια του επιστημονικού συνεδρίου της ΠΟΠΣ ο ιστορικός – ΜΑ στη Δημόσια Ιστορία Κώστας Σαμουρκασίδης. Ο ίδιος θα παρουσιάσει και το πώς το ελληνικό κράτος ουσιαστικά επέβαλε τη λήθη για τα γεγονότα της περιόδου 1914-1923 μέχρι τη δεκαετία του ‘80.
«Το 1994 ήρθε η ιστορική απόφαση της Βουλής για την αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, κατόπιν, βέβαια, πιέσεων του οργανωμένου ποντιακού χώρου. Έτσι τα τραγικά γεγονότα έγιναν και επίσημα μνήμη του ελληνικού κράτους. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η προσπάθεια του κράτους να επιβάλει τη λήθη, θα αναφερθώ συνοπτικά σε κάποια παραδείγματα. Μεταξύ άλλων θα μιλήσω για την ταινία του Νίκου Κούνδουρου “1922”, η οποία απαγορεύθηκε το 1978», σημειώνει ο Κώστας Σαμουρκασίδης.
«Οι οικονομικές και γεωπολιτικές κρίσεις επηρεάζουν την ομογένεια»
Με ερέθισμα το Προσφυγικό Ζήτημα του 1922-1924 ο ερευνητικός συνεργάτης του Greek Diaspora Project Seesox Αντώνης Καμάρας, θα εστιαστεί στο ότι οι οικονομικές και γεωπολιτικές κρίσεις σε Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζουν την ελληνική ομογένεια.
«Ο μείζονος ελληνισμός είναι σαν ένα ακορντεόν. Συστέλλεται και διαστέλλεται ανάλογα με τα γεγονότα που συμβαίνουν στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Αυτό είναι λογικό για ένα έθνος που έχει την τάση να διασπείρεται. Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε την οικονομική κρίση στη χώρα μας το 2010, που επηρέασε σημαντικά το μείζονο ελληνισμό αλλά και την υφιστάμενη μεγάλη ρήξη των σχέσεων Ρωσίας-Δύσης, η οποία επηρεάζει το ρόλο των Ελλήνων στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, που είναι γεφυροποιοί μεταξύ Ρωσίας και Ελλάδας», ανέφερε ο Αντώνης Καμάρας.
Ο ίδιος είπε ακόμα ότι το Brexit επηρέασε την παρουσία αλλά και την εξέλιξη των Ελλήνων στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ ο πόλεμος στο Σουδάν είχε ως αποτέλεσμα να επιστρέψει στη χώρα μας η εκεί ελληνική κοινότητα, η οποία δημιουργήθηκε κατά τον εποικισμό της Αφρικής από τις μεγάλες δυνάμεις.
Ρωμανός Κοντογιαννίδης
- Το pontosnews.gr είναι χορηγός επικοινωνίας του επιστημονικού συνεδρίου.
