Το να είσαι απόγονος ενός ήρωα, μπορεί να ακούγεται ακόμη και συναρπαστικό, όμως για τους ανθρώπους που φέρουν ένα τέτοιο σπουδαίο όνομα, είναι ταυτόχρονα όπως μας διαβεβαίωσαν οι ίδιοι και ένα βάρος που πρέπει να σηκώσουν μαζί με την ιερή υποχρέωση της διάσωσης της ιστορίας και της ενημέρωσης των νέων. Συναντήσαμε τον πρόεδρο του Ομίλου Απογόνων Αγωνιστών του ’21 Κωνσταντίνο Πλαπούτα και τον απόγονο του Νικηταρά Στέφανο Νικήτα Σταματελόπουλο, στο φιλόξενο χώρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Είχε μόλις ολοκληρωθεί η εκδήλωση της Ιονίου Σχολής για την επέτειο της ελληνικής επανάστασης του 1821.
Τι σημαίνει για εσάς κ. Πλαπούτα να είστε απόγονος ενός ιστορικού αγωνιστή;
Είναι τεράστιο το βάρος. Αν δεν θέλεις να είσαι αχθοφόρος ενός μεγάλου ονόματος και αν το όνομά σου δεν το κομίζεις φέροντας γλαύκας και χωρίς να ανταποκριθείς στη γνώση της ιστορίας και στο τι μπορείς να κάνεις εσύ για αυτό, τουλάχιστον η ιστορία να παραμείνει αλώβητη και να γίνει γνωστή από τα νέα παιδιά. Αν το όνομα σου το φέρεις για να λες ότι λέγομαι «τάδε» και θεωρείς ότι είσαι κάτι επειδή έκαναν οι πρόγονοι σου, τότε δεν είσαι τίποτα.
Η επανάσταση αφορά όλη την Ελλάδα και όλους όσοι πολέμησαν για την απελευθέρωση της. Όχι μόνο τους γνωστούς ήρωες.
Τι οδήγησε στην ίδρυση του Ομίλου Απογόνων Αγωνιστών;
Ο Όμιλος ιδρύθηκε σε μια χρονική στιγμή, σε μια ημερομηνία, που θεωρώ δεν είναι καθόλου τυχαία. Το 1838 καθιερώθηκε επίσημα η γιορτή της 25ης Μαρτίου ως επίσημη εορτή. Ακριβώς 100 χρόνια μετά, το 1938, στις 26 Μαρτίου, ιδρύθηκε ο Όμιλος Απογόνων του 1821, με καθαρό στόχο να διατηρήσει και να κρατήσει ψηλά στη συνείδηση των Ελλήνων, τη γνώση και τον εθνικό μας αγώνα. Τον αγώνα των ηρώων αγωνιστών του 1821, ο οποίος μας οδήγησε στο να είμαστε ελεύθεροι. Να μην ξεχνάμε ότι κανένας, μα κανένας από τους απογόνους των αγωνιστών δεν έλειψε και στη μετέπειτα πορεία της Ελλάδος. Αυτοί δε, οι οποίοι ίδρυσαν τον Όμιλο, ήταν η τότε καρδιά της Ελλάδος.
Πρόσφατα ήρθε στην κατοχή μας το μενού του δείπνου που έκανε ο όμιλος των απογόνων, το 1940. Το πήραμε σε μια δημοπρασία. Εκεί αναφέρονται τα ονόματα των απογόνων που συμμετείχαν σ’ αυτό.
Οι δράσεις του Ομίλου είναι ποικίλες. Είναι καθαρά πολιτιστικές και εθνικές. Δεν συνδέονται με άλλου είδους δραστηριότητες. Αφορούν επιστημονικά συνέδρια, συλλογές κειμηλίων, εκδηλώσεις ομιλίες σε σχολεία και δράσεις σε όλη την Ελλάδα. Κάθε χρόνο μιλάμε σε σχολεία. Είναι μία από τις δραστηριότητες μας. Να μιλάμε στα παιδιά για την επανάσταση του 1821. Είναι σημαντικό κομμάτι των δράσεων του Ομίλου μας.
Δυστυχώς, βιώνουμε στη σημερινή εποχή την πλήρη αποδόμηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο τρόπος που ζήσαμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση. Παρόλο που ήταν η επιδημία, δεν έγινε όπως θα έπρεπε.
Πόσα μέλη έχει ο Όμιλος Απογόνων του ’21;
Ο Όμιλος αριθμεί 150 μέλη, τα οποία αφορούν περίπου 70 οικογένειες. Από αυτές δραστηριοποιούνται γύρω στις 50. Όλα τα μέλη μας είναι διαπιστωμένα απόγονοι και προσπαθούμε να κρατήσουμε ψηλά αυτό που μας μετέδωσαν οι πρόγονοι μας. Δεν είμαστε κάτι ιδιαίτερο όμως. Αν γινόταν σήμερα η Επανάσταση, δεν θα είμασταν εμείς. Άλλοι θα ήταν.
Υπάρχουν ωστόσο και πολλοί άλλοι αγωνιστές που όταν ζητήθηκε, έστειλαν τα «βιογραφικά» τους που πιστοποιούν τη συμμετοχή τους στον απελευθερωτικό αγώνα. Υπάρχουν τέτοια μέλη στον Όμιλο;
Ναι. Έχουμε και τέτοια μέλη. Και είμαστε ανοιχτοί πάντα στο να έρθουν και νέα μέλη στον Όμιλο. Όλα τα μέλη μας είναι πιστοποιημένα αγωνιστές της Επανάστασης.
Ωστόσο, θεωρούμε όλοι εμείς οι απόγονοι, ότι όλοι οι Έλληνες είναι απόγονοι των ηρώων.
Οι Έλληνες θεωρείτε πως έχουμε την αίσθηση της εθνικής ταυτότητας, της εθνικής συνείδησης και γνώση του ιστορικού μας παρελθόντος;
Σ’ αυτό πρέπει να σταθούμε πολύ σοβαρά. Υπάρχει μια διάσταση ανάμεσα στη λέξη στην έννοια πατρίδα και στη λέξη και την έννοια του κράτους. Ο Έλληνας έχει στο μυαλό του σε πολύ υψηλό επίπεδο την πατρίδα. Την υπεραγαπά. Δεν υπάρχει Έλληνας που να μιλάει ελληνικά και να μην αγαπάει την πατρίδα του. Ακόμα και να μην γνωρίζει κάποια πράγματα για αυτή. Παράλληλα έχει μια αντιπαλότητα για το κράτος, γιατί έχει τον εαυτό του συνυφασμένο με το κράτος. Με τις λειτουργίες του κράτους, για ευνόητους λόγους.
Ενδεχομένως να είναι και απομεινάρι της Τουρκοκρατίας. Γιατί στο επίπεδο και τον τρόπο που ζούσαν οι Έλληνες πριν την Επανάσταση, είχαν απέναντι τους το αντίπαλο δέος που λεγόταν Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέσα τους όμως ποτέ δε έχασαν την έννοια της πατρίδας. Το έθνος, την πατρίδα, τη γλώσσα τους, τη θρησκεία τους, τις παραδόσεις τους, τα ήθη και τα έθιμα τους.
Υπάρχουμε γιατί υπήρξαν. Από τον αγώνα των προγόνων μας παίρνουμε τη σπίθα και τη στάχτη.
Οι μαθητές της Ιονίου Σχολής σήμερα τίμησαν με σπουδαίο τρόπο τους αγωνιστές της επανάστασης του 1821.
Συγχαίρουμε την Ιόνιο Σχολή για τη δουλειά που γίνεται. Και για τα παιδιά που παρουσίασαν μια εξαιρετική δουλειά με αφορμή την επέτειο από την Επανάσταση του 1821. Αυτό που εισπράξαμε σήμερα ήταν πραγματικά μοναδικό.
Οι περισσότεροι νέοι σήμερα δεν είναι γνώστες της ιστορίας και σίγουρα δεν είναι αποκλειστικά δική τους ευθύνη αυτή.
Εμείς φταίμε. Τα παιδιά δε φταίνε ποτέ. Ποτέ. Δεν μπορείς ένα παιδί να το κατηγορήσεις για κάτι αν πρώτα δεν του έχεις δώσει τα εχέγγυα ή την ώθηση να μάθει κάποια πράγματα.
Άρα το πρόβλημα ξεκινάει από το σχολείο και αφορά και το περιεχόμενο της γνώσης που παρέχεται.
Ακριβώς. Δηλαδή βλέπουμε ότι στα σχολικά βιβλία υπάρχουν πολλά κενά από την ιστορία μας. Όπως το κεφάλαιο της Μακεδονικής δυναστείας. Και αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο.
Όταν ακούμε υπεύθυνους ανθρώπους, επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίου να λένε ότι ο Κολοκοτρώνης είναι αμφιλεγόμενη προσωπικότητα… Να σας πω κάτι, δέχομαι ότι όλοι πρέπει να μπουν στο πρίσμα της κριτικής. Δεν γίνεται να λέμε όμως τον Κολοκοτρώνη αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Πριν κάποιος βγάλει οποιοδήποτε συμπέρασμα οφείλει να μάθει. Να διαβάσει, να μάθει, να συγκρίνει και μετά να καταλήξει. Ακόμα και αυτό το εξωφρενικό. Η γνώμη άνευ γνώσης. Εγώ για παράδειγμα, δεν έχω ιστορική γνώμη, γιατί δεν έχω την απαιτούμενη γνώση. Έχω τη γνώση ενός μέσου Έλληνα. Δικαίωμα έχουν οι άνθρωποι που είναι επιστήμονες. Σήμερα όμως μπορεί κάποιος να γράψει ένα βιβλίο, να δηλώσει συγγραφέας και να μιλάει για ιστορικά θέματα. Αυτή είναι η πλήρης διαστρέβλωση, ο πλήρης σκοταδισμός.
Ο πρόγονός σας κατάγεται από μια περιοχή που ανέδειξε σπουδαίες προσωπικότητες.
Η δική μου περίπτωση είναι πραγματικά ιδιαίτερη. Γιατί γεννήθηκα, έζησα τα παιδικά μου χρόνια και μεγάλωσα στον ίδιο χώρο και στο ίδιο σπίτι. Στην Παλούμπα Αρκαδίας. Είναι πολύ ισχυρά τα βιώματά μου. Ζούσα καθημερινά και μυριζόμουνα την Επανάσταση. Κάτι που δεν έχουν βιώσει όλοι οι απόγονοι των ηρώων μας.
Έχουμε επιστολές και ανέκδοτα αρχεία. Η κάθε οικογένεια έχει το δικό της αρχείο από τους προγόνους της. Είναι θεματοφύλακας κάποιων πραγμάτων. Έχει τα δικά της όπλα, προσωπικές ιστορίες και προφορικές παραδόσεις.
Εσείς κ. Σταματελόπουλε είπατε πως είστε απευθείας απόγονος. Τι εννοείτε με αυτό;
Όταν λέμε απευθείας απόγονος εννοούμε ότι γενιά προς γενιά, προέρχεται από τον ήρωα. Μπορεί να έχει αλλάξει το επώνυμό του, όταν το έχει γυναίκα, εμείς έχουμε και το επώνυμο. Νικηταράς, που είναι τουρκοφάγος όπως έχει επικρατήσει, ήταν ο Νικήτας Σταματελόπουλος. Εμείς είμαστε Σταματελόπουλοι και το «Νικήτας» του ονόματος μου είναι από το Νικηταράς.
Ο πρόγονος σας Νικηταράς, ήταν μια από τις ηγετικές μορφές της Επανάστασης.
Είναι μεγάλη ευθύνη να είσαι απόγονος ενός ήρωα. Έχεις μεγάλο βάρος και για το τι κάνεις, για τον περίγυρο σου. Ο δικός μου πρόγονος, ο Νικηταράς ήταν γνωστό πόσο αφιλοκερδής ήταν. Όπως γνωστό είναι και το άδοξο τέλος του.
Το τότε επίσημο οθωμανικό κράτος τον καταδίκασε να πεθάνει τυφλός, πάμφτωχος και επαίτης. Επαιτούσε μόνο κάθε Παρασκευή στην Ευαγγελίστρια. Αυτός ο άνθρωπος όμως είχε τέτοια ψυχικά αποθέματα και αγάπη για την πατρίδα του, που όταν κάποιος πρεσβευτής του έριξε ένα πουγκί με χρήματα δεν το πήρε και του είπε: Κάτι σου έπεσε άρχοντα μου. Ο άλλος του είπε: Όχι, είναι για σένα στρατηγέ. Τότε του απάντησε: Εμένα με έχει τακτοποιήσει η πατρίδα. Ποιος; Αυτός ο κουρελιασμένος ήρωας. Φανταστείτε 72 χρονών άνθρωπος, αγωνίστηκε για να απελευθερώσει την πατρίδα, να φτάσει σε αυτή την κατάντια.
Ευτυχώς όμως ο Νικηταράς αποκαταστάθηκε από τους νεοέλληνες και λατρεύεται πλέον και σαν εθνικός ήρωας.
Αυτή η αφιλοκέρδεια του ήρωα, θεωρώ έχει περάσει και σε εμένα.
Υπάρχει κάποια πικρία για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν οι ήρωες του 1821; Ο Νικηταράς δεν ήταν ο μόνος που έτυχε τέτοιας αντιμετώπισης.
Έχει πει ο Εμμανουήλ Ροΐδης, το 1930: «Ουδεμία πράξη ανδρείας στην Ελλάδα δεν έχει μείνει ατιμώρητος». Πιστεύω πως αυτό κυρίως οφείλεται σε αντιπαλότητα των πολιτικών της εποχής. Πολλοί ήρωες πέθαναν στην ψάθα, πάμφτωχοι και ευχαριστημένοι που απελευθέρωσαν την Ελλάδα και κάποιοι άλλοι, πολιτικοί κυρίως, διεκδικούσαν περιουσίες από τότε που δεν υπήρχαν τίτλοι, –δεν θέλω να πω ονόματα–, που είναι στην κυριότητα των απογόνων τους τώρα. Κάποιοι μετά την απελευθέρωση, μοίρασαν την Ελλάδα και την κάνανε δική τους. Αυτοί ήταν που δεν θέλανε τους στρατιωτικούς, θέλανε αυτοί οι ίδιοι να άρχουν. Τους φυλακίζανε.
Ο Νικηταράς, φυλακίστηκε και βασανίστηκε, αλυσοδεμένος στην Αίγινα για να βλέπουν κιόλας.
Γιατί κάποιοι είπαν στον 16χρονο τότε Όθωνα ότι θα κάνει «στάση» γιατί είναι στο ρωσικό κόμμα.
Ο Κολοκοτρώνης είχε πει τότε στην Πνίκα, ότι πρέπει οι νέοι να μορφωθούν. Έλειπε η μόρφωση από τους ίδιους και επειδή κατανοούσε την αξία της ήθελε να την έχουν οι νέοι.
Τι κάνει ξεχωριστή την Επανάσταση του 1821 κατά τη γνώμη σας;
Η διαφορά της 25ης Μαρτίου από την 28η Οκτωβρίου είναι τα πρόσωπα. Όταν γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου λέμε πολέμησε ο Ελληνικός Στρατός. Όταν όμως μιλάμε για την 25η Μαρτίου αναφερόμαστε σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Για πυλώνες της Επανάστασης. Γνωστοί και άγνωστοι ήρωες. Δεν είναι τυχαίο γιατί αυτή η Επανάσταση πέτυχε. Πέτυχε γιατί αυτοί οι άνθρωποι είχαν ένα μείγμα αρετών και υπήρξαν την κατάλληλη στιγμή.
Ο δικός μου πρόγονος, ο Νικηταράς για παράδειγμα, πριν από τη μάχη στα Δερβενάκια έκανε τάμα ότι εάν κερδίσει θα βάλει μια εικόνα της Παναγίας στην εκκλησία στο Ναύπλιο και το έκανε.
Προσκυνούσε στην Τήνο όπως και ο Κολοκοτρώνης. Ήταν θρήσκοι. Επίσης ο Νικηταράς έλεγε: Σταθείτε ρε Περσιάνοι, να πολεμήσετε. Γιατί Περσιάνοι; Έβλεπε τους Τούρκους σαν συνέχεια των Περσών. Αυτό σημαίνει ότι γνώριζε την ιστορία. Ήταν ευφυής. Οι ήρωες συγκέντρωναν ένα μείγμα αρετών που οδήγησαν στην επιτυχία της επανάστασης.
Η επανάσταση ουσιαστικά ήρθε μετά από πολλές προσπάθειες της Ελλάδας να απελευθερωθεί και πέτυχε. Ήταν οι κατάλληλοι άνθρωποι που συνέβαλαν στην επιτυχία αυτή.
Είμαστε άξιοι αυτής της κληρονομιάς;
Το «άξιοι» είναι μεγάλη κουβέντα. Θέλω να πιστεύω πως είμαστε. Η ιστορία διδάσκεται αποσπασματικά, εξαρτάται από τον κάθε καθηγητή πώς θα τη διδάξει. Επαφίεται στον κάθε μαθητή να εντρυφήσει και να εμβαθύνει. Δεν θέλω να κάνω λόγο για συνωμοσίες. Σιγά σιγά στα πλαίσια της ταχύτητας που συμβαίνουν όλα στην εποχή μας, ξεπερνιούνται κάποια πράγματα που δεν θα έπρεπε.
Οι ήρωες δεν είναι ανάγκη να πολεμούν. Ήρωες μπορεί να είμαστε και σήμερα στη δουλειά μας, στη ζωή μας, σε πράγματα που κάνουμε στο όριο. Κάτι που το παλεύεις πολύ και το πετυχαίνεις.
Δεν καπηλευόμαστε τους προγόνους μας. Όλοι ήταν απόγονοι κάποιων. Εμάς έτυχε να ανδραγαθήσουν πιο πολύ. Ήταν στρατιώτες. Ανήκαν σε στρατό. Δεν ήταν άνθρωποι που απλά παράτησαν τα χωράφια τους και πήγαν να πολεμήσουν.
Αγαθή Χατζή
