Η Σοφία Παπάζογλου διαθέτει μια από τις ωραιότερες γυναικείες φωνές του ελληνικού πενταγράμμου, και αυτός ο λόγος δεν είναι κλισέ αλλά πέρα για πέρα αληθινός, όπως απόλυτα αληθινή είναι και η ίδια ως προσωπικότητα.
Αληθινή, ανθρώπινη, προσιτή, ιδεαλίστρια, με ξεκάθαρες απόψεις για την τέχνη που υπηρετεί.
Η ταυτότητά της γράφει «τόπος γέννησης: Βρυξέλλες», είναι λοιπόν και τυπικά «Ευρωπόντια» αφού γεννήθηκε από γονείς μετανάστες, από πατέρα Πόντιο και μητέρα Ροδίτισσα, που δυστυχώς έφυγε πρόωρα από τη ζωή, ενώ η Σοφία ήταν στα πρώτα μετεφηβικά της χρόνια.
Μεγάλωσε με τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη και της Πόλυς Πάνου στη γειτονιά του Αγίου Φανουρίου στην Κάτω Τούμπα Θεσσαλονίκης. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία του ΑΠΘ, αλλά ευτυχώς για την εγχώρια μουσική παραγωγή, από πολύ νωρίς την κέρδισε το καλό-ποιοτικό ελληνικό τραγούδι.
Ξεκίνησε την καριέρα της με το δίσκο Στεναγμός Ανατολίτης του Νίκου Μαμαγκάκη, και από τότε μέχρι σήμερα μας έχει χαρίσει μέσω των πολύ σημαντικών συνεργασιών της έναν θησαυρό τραγουδιών ερμηνευμένων με τη μοναδική φωνή της. Η Σοφία Παπάζογλου μας μίλησε μετά την επιτυχημένη χριστουγεννιάτικη συναυλία της στη Σμύρνη, και μοιράστηκε μαζί μας τα σχέδιά της για το μέλλον.
Πριν από λίγο καιρό, σε εκπομπή της δημόσιας τηλεόρασης είπες πως το τραγούδι που έγραψε για εσένα ο Μανώλης Ρασούλης και μελοποίησε ο Χρήστος Νικολόπουλος, με τίτλο «Εγωγραφία», είναι η προσωπική σου γεωγραφία. Θέλεις να μας μιλήσεις για τις ρίζες σου;
Η προσωπική μου γεωγραφία έχει ως εξής: Γεννήθηκα στις Βρυξέλλες από πατέρα ποντιακής καταγωγής και μητέρα Ροδίτισσα, και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη. Από το 1995 που ξεκίνησα να τραγουδάω κατοικώ στην Αθήνα, και έχω γυρίσει όλο τον κόσμο και όλη την Ελλάδα τραγουδώντας!
Πάμε τώρα στο προκείμενο. Με τον Μανώλη Ρασούλη είχαμε μια ιδιαίτερα αγαπημένη σχέση. Στα ταξίδια μας για τις συναυλίες συζητούσαμε και του είχα αναφέρει την καταγωγή μου και όσα πέρασαν οι παππούδες που ήρθαν απ’ τον Πόντο. Κι επειδή σαν χαρακτήρας είμαι ντόμπρος μου είχε αδυναμία, οπότε όταν του ζήτησα να μου γράψει στίχους ανέτρεξε σε όσα του είχα εξιστορήσει και με αφορμή αυτά έγραψε την «Εγωγραφία» κάνοντας αναγραμματισμό της λέξης γεωγραφία.
Μου έδωσε και άλλους δύο στίχους του. Όταν συνεργάστηκα με τον Χρήστο Νικολόπουλο, του ζήτησα να βάλει μουσικές. Αυτά όλα βέβαια προ 15ετίας.
Πριν από δύο χρόνια ο Χρήστος [Νικολόπουλος] με κάλεσε να ηχογραφήσουμε αυτά τα τραγούδια. Και νά που ήρθε η στιγμή να κυκλοφορήσουν. Και νά σου η «Εγωγραφία» μου να κυκλοφορεί διαδικτυακά.
Ο παππούς μου ο Πόντιος, που είχε καταγωγή απ’ την Ορντού (Κοτύωρα) αλλά γεννήθηκε στο Ατάπαζαρ, έχει μια πολύ βαριά και πικρή ιστορία. Αλλά ποιος δεν είχε τα χρόνια εκείνα της προσφυγιάς και του διωγμού; Παρ’ όλα αυτά τραγουδούσε και μιλούσε τούρκικα. Και κάποια στιγμή όταν πήγε με τρένο να επισκεφτεί τα δυο του παιδιά που ήταν μετανάστες στο Βέλγιο, μου διηγήθηκε το εξής:
«Απέναντί μου σε όλη τη διαδρομή καθόταν ένας κύριος και με κοίταζε παράξενα… τον κοίταζα κι εγώ κι έλεγα τι συμβαίνει, γιατί με κοιτάει έτσι;».
Κάποια στιγμή εκείνος ο άντρας τού μίλησε στα τούρκικα. Τότε του απάντησε ο παππούς μου:
«Τούρκος είσαι και δεν το λες τόσην ώρα;» και έπιασαν συζήτηση ώσπου να φτάσουν στις Βρυξέλλες. Ήταν μεγάλο τότε το ταξίδι με τρένο! Μου έκανε λοιπόν εντύπωση πως παρόλο που είχε χάσει τους δικούς του, ξεριζώθηκε, ήταν ορφανός από μωρό, τον μεγάλωσαν θείοι και θείες και τράβηξε μεγάλες ταλαιπωρίες, δεν κράταγε μίσος. Προφανώς γιατί ήξερε πως δεν φταίνε οι λαοί αλλά οι ηγεσίες. Με είχε συγκινήσει τότε που ήμουν 17 χρονών να βλέπω τον παππού μου να είναι τόσο ανοιχτός, δίκαιος και χωρίς κακίες. Μου έδωσε ένα καλό παράδειγμα και πρότυπο.
«Θάλασσα με τα κύματα» και «Εκάηκε το Τσάμπασιν» τραγούδησε η Σοφία Παπάζογλου στο 8ο Φεστιβάλ Ποντιακών Χορών της ΠΟΕ το 2012 (μεταβείτε στο 12:40)
Στα φοιτητικά σου χρόνια υπήρξες δραστήριο μέλος του Συλλόγου Ποντίων Φοιτητών Θεσσαλονίκης. Τι θυμάσαι από εκείνη την περίοδο και πόσο επηρέασε την ψυχοσύνθεσή σου για την μετέπειτα πορεία σου;
Θυμάμαι πάρα πολλά και ωραία, παρόλο που η είσοδός μου στο Πανεπιστήμιο και στο σύλλογο συνέπεσε με ένα τραγικό για μένα γεγονός, το χαμό της μάνας μου το 1991.
Στο Σύλλογο Ποντίων Φοιτητών έμαθα ουσιαστικά να μιλάω ποντιακά και να τα τραγουδάω. Ήταν μια δημιουργική παρέα, ήμασταν φοιτητές, βγαίναμε, γλεντούσαμε, ψάχναμε την ιστορία των προγόνων μας, την ιστορία του Πόντου και της καταστροφής. Όλη η παρέα είχε υψηλό επίπεδο, παιδεία και αγάπη για την παράδοση. Κι επειδή, όπως προείπα, είμαι μισή Πόντια και με μεγάλωσαν οι παππούδες από Ρόδο, εκεί μου δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψω τους θησαυρούς της άλλης μου καταγωγής, της ποντιακής.
Με «τράβηξε» πολύ η ρίζα μου αυτή. Επίσης γνώρισα πολλούς σπουδαίους καλλιτέχνες της ποντιακής μουσικής όπως τον Χρύσανθο και τον Κουγιουμτζίδη, που τους θυμόμουν από μικρούλα γιατί είχε έναν δίσκο βινυλίου με τους δυο τους ο πατέρας μου.
Βρισκόμασταν σε μουχαπέτια με τους καλύτερους του είδους. Κωστάκη Πετρίδη, Κώστα Σιαμίδη, Αχιλλέα Βασιλειάδη κ.ά. Την τριβή με την ποντιακή γλώσσα και μουσική την αφομοίωσα δημιουργικά και με βοήθησε ιδιαιτέρως στην πορεία μου στο τραγούδι. Έχω φιλίες αξέχαστες που βαστάνε ως σήμερα με τα παιδιά του συλλόγου. Εν κατακλείδι, η θητεία μου στο Σύλλογο Ποντίων Φοιτητών ήταν για μένα ένα ακόμη σχολείο.
Τραγουδάς με τρόπο που προσιδιάζει σε αφροαμερικανίδα τραγουδίστρια από τη Νέα Ορλεάνη το «Cry me a river», την επόμενη στιγμή μπορείς να ερμηνεύσεις το «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Τσιτσάνη σαν παλιά ρεμπέτισσα, και αμέσως μετά να «καταθέσεις από την ψυχή σου» έναν μακρύν καϊτέν με τρόπο συγκλονιστικό, όπως δεν μπορεί να τον αποδώσει καμιά άλλη γυναικεία ποντιακή φωνή. Τελικά, Σοφία, η καλή μουσική έχει σύνορα; Και τι είναι αυτό που την χαρακτηρίζει;
Φυσικά και δεν έχει σύνορα η καλή μουσική. Οι μουσικές του κόσμου που έχουν βαθιά παράδοση είναι άνθη αμάραντα. Δεν συγκρίνονται με τίποτα. Είναι τόσο βαθιά η ρίζα τους και έχει τόσα παρακλάδια που δεν ξεριζώνονται με καμία κυβέρνηση. Πάντα ακουμπάνε σε κάποιο σημείο στην ψυχή του καθένα μας. Και συγκινούν. Και ανακουφίζουν. Και συντροφεύουν. Η γκόσπελ μουσική, η φλαμένκο, η δική μας δημοτική, οι αμανέδες των Τούρκων, η αράβικη μουσική αποτελούν τη βάση και έμπνευση για τη νεότερη δημιουργία.
Οι λαϊκές μουσικές δεν είναι τυχαίες. Εκφράζουν τους τόπους που τις γέννησαν και τους κατοίκους αυτών των τόπων.
Όσον αφορά εμένα, αγαπούσα και αγαπώ πολλά είδη μουσικής και τα μελέτησα όλα όσα αγάπησα. Και συνεχίζω ακάθεκτη. Γιατί η ψυχή μου πάλλεται με τις μουσικές, το αυτί μου εξασκείται, η φωνή μου «λύνεται» και ο ορίζοντας του μυαλού μου διευρύνεται. Και έχοντας την ικανότητα να διακρίνω πώς τραγουδιέται ένα τζαζ τραγούδι και πώς ένα χιτζάζ, καταπιάστηκα με όλα!
Αν και ξέρω πως ο κόσμος και η μουσική βιομηχανία έχει ανάγκη να σε κατατάξει σε συγκεκριμένο είδος, δεν ακολούθησα αυτήν τη λογική. Κι ας ήξερα ότι θα μου κοστίσει αυτή η επιλογή μου στο εμπορικό κομμάτι της δουλειάς. Χρειάζεται στρατηγική και διπλωματία, και έχω έλλειψη και των δύο!
Έτσι κι αλλιώς το νόμισμα έχει δύο όψεις. Κάτι κερδίζουμε – κάτι χάνουμε, αρκεί μόνο να είμαστε εντάξει με τον εαυτό μας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν μετάνιωσα για λάθη που έκανα στην πορεία μου. Αλλά έγιναν. Η ζωή και η τέχνη πάντα προχωράνε και ο χρόνος είναι ο μέγας κριτής.
Πιστεύεις πως η εποχή μας υστερεί σε σύγκριση με παλαιότερες όσον αφορά την καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και τις φωνές;
Η παγκοσμιοποίηση και τα social media μαζί με την ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η τεχνολογία την εποχή του κορονοϊού έχουν προκαλέσει μια ανισορροπία στον ψυχισμό μας και μια έλλειψη καθαρής κρίσης σε όλο τον κόσμο. Όλα έγιναν εικόνα. Όλα γίνονται γρήγορα με αποτέλεσμα να διασπάται η συγκέντρωσή μας.
Μας έχει απορροφήσει το διαδίκτυο. Και μας έχει απορροφήσει ο εαυτός μας και η εικόνα μας περισσότερο από όσο θα ’πρεπε. O tempora o mores, έλεγαν οι Λατίνοι. Όμως κοστίζει κοινωνικά όλο αυτό. Και βέβαια επηρεάζει και το τραγούδι, που πάντα αντικατοπτρίζει την εποχή του.
Σε μια φλατ εποχή λοιπόν και το τραγούδι είναι φλατ, και η δημιουργία και οι δημιουργοί και όλα. Όλα γίνονται μόνο με χρήμα και για το χρήμα. Βέβαια, εμπόριο είναι. Αλλά χωρίς να υπάρχει η δισκογραφική εταιρεία να κάνει ένα ξεσκαρτάρισμα, και με την ευκολία ο καθένας να ανεβάζει στο διαδίκτυο βίντεο και τραγούδια, συμβαίνει το εξής: Κουτσοί-στραβοί όλοι στον Άγιο Παντελεήμονα.
Έπαιξαν μεγάλο ρόλο και τα talent show που μόνο για ταλέντα δεν ψάχνουν.
Απαξίωση και κατάπτωση της δημιουργίας και του τραγουδιού λοιπόν. Λείπουν και οι μεγάλες προσωπικότητες στο χώρο της τέχνης, που χάραζαν δρόμο. Λέω πως πρόκειται για τέλος εποχής. Όμως επειδή ακούω και γνωρίζω πολύ ταλαντούχους ανθρώπους στο χώρο μου, θέλω να πιστεύω πως κάποια στιγμή θα αντιστρέψουν αυτό το κλίμα της φτήνιας και του παραλόγου που επικρατεί στα ελληνικά μουσικά δρώμενα. Για να μη μείνουν μόνο το σκυλάδικο και η τραπ σαν άκουσμα στα αυτιά των νεότερων γενεών!
https://www.youtube.com/watch?v=kIstEF35TVY
Υπάρχει κάποιος δημιουργός που δεν έχεις συνεργαστεί ακόμα και θα ήθελες να ερμηνεύσεις τραγούδια του ή να γράψει για τη φωνή σου καινούργια;
Ήθελα πάντα να συνεργαστώ δισκογραφικά με τον Αντώνη Απέργη, κι αυτό φέτος πραγματοποιήθηκε. Θα κυκλοφορήσουν σύντομα τέσσερα τραγούδια του με τη φωνή μου. Ο Αντώνης είναι σπουδαίος και μοναδικός! Θα ήθελα όμως να συνεργαστώ και με νέους δημιουργούς ορεξάτους, με διάθεση και ταλέντο. Πιστεύω στη νέα γενιά, πιστεύω πως η δημιουργία δεν πρέπει να σταματά. Ειδικά στη χώρα μας που έχουμε μια πηγή μουσικής αστείρευτη να μας δώσει ώθηση και έμπνευση.
Όμως θέλω κάποια στιγμή και μια συνεργασία με τον Παντελή Θαλασσινό, που κάποτε εξαιτίας μου δεν ξεκίνησε, παρότι μού το είχε προτείνει τότε στα ξεκινήματά μου. Να μου γράψει τραγούδια εννοώ. Ελπίζω να τα καταφέρω!
Έχεις μια κόρη –το καμάρι σου– που «έπεσε κάτω από τη μηλιά», με γονείς που έχουν ενεργό ρόλο στο μουσικό καλλιτεχνικό στερέωμα, και έχει (από ό,τι μαθαίνουμε) και η ίδια καλλιτεχνικό ταλέντο. Δυστυχώς η μουσική που ακούνε πολλά από τα νέα παιδιά σήμερα είναι προβληματική. Όχι μόνο κακόγουστη, αλλά αναπαράγει αρνητικά πρότυπα: θρέφει το σεξισμό, το ρατσισμό, την κακοποιητική συμπεριφορά στις γυναίκες που υποτιμούνται συστηματικά, και προωθεί την οπλοχρησία. Ανησυχείς για το μέλλον; Για το πώς θα διαμορφωθεί το ακροατήριο; Τι θα έλεγες στην κόρη σου εάν ήθελε να ακολουθήσει τα βήματά σου; Το ταλέντο τελικά φτάνει;
Ανησυχώ για το μέλλον, όχι μόνο ως γονιός αλλά και ως πολίτης αυτού του κόσμου. Με όλα αυτά που ακούμε και συμβαίνουν γύρω μας, και μας προκαλούν άγχος και φόβο. Σε τι κοινωνία θα μεγαλώσουν τα παιδιά μας; Όλα έχουν καταρρεύσει και αποδομηθεί. Και κυρίως ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός ήταν και είναι ο στόχος. Χωρίς αυτόν είμαστε άγρια ζώα έτοιμα να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλον. Το βλέπουμε γύρω μας καθημερινά.
Από τη συναυλία στη Σμύρνη, στις 27 Δεκεμβρίου 2022
Γι’ αυτό το έχω πει και θα το ξαναπώ: Να γίνουν όλα τα σχολεία μουσικά και καλλιτεχνικά. Να διδάσκονται τα παιδιά μουσική, θέατρο, ζωγραφική, τέχνες. Να ανοίγει ο ορίζοντάς τους. Να καλλιεργείται η φαντασία τους. Να γλυκαίνει η ψυχή τους. Και όχι να διδάσκονται στεγνά τα μαθήματα και να κυριαρχεί ανταγωνιστικό κλίμα. Δεν είμαστε μηχανές. Έχουμε και ψυχή!
Η κόρη μου ακολουθεί τα βήματα των γονιών της κάπως… υποχρεωτικά! Αγαπάει τη μουσική και το τραγούδι, και προς τα κει το πάει. Φέτος πέρασε στο Μουσικό Γυμνάσιο Παλλήνης και λατρεύει το σχολείο της – όπως και τα περισσότερα παιδιά που φοιτούν στα μουσικά γυμνάσια-λύκεια της χώρας μας.
Εκεί τα ταλέντα διακρίνονται και ενισχύονται. Το περιβάλλον είναι καλλιτεχνικό και δίνει έμπνευση σε μικρούς και μεγάλους. Έτσι καλλιεργείται και ένα καλύτερο ακροατήριο. Είναι όαση για τα παιδιά αυτά τα σχολεία.
Όσον αφορά το ταλέντο: Όχι, δεν φτάνει. Στις μέρες μας σχεδόν δεν χρειάζεται! Οι δημόσιες σχέσεις και η εικόνα έχουν τον πρώτο λόγο. Γι’ αυτό φτάσαμε στο επίπεδο υπό το μηδέν. Αλλά έχω μια κρυφή αισιοδοξία –όπως προείπα– ότι κάποια στιγμή ο κόσμος δεν θα αντέξει όλη αυτήν την πλαστική ασχήμια και θα τα αλλάξει όλα η νεολαία προς το καλύτερο.
Ποια είναι τα σχέδιά σου για το προσεχές διάστημα;
Τον περασμένο Δεκέμβρη ολοκληρώθηκε μια σειρά τραγουδιών και βίντεο με αναφορά σε τρεις θρυλικές τραγουδίστριες του σμυρναίικου – ρεμπέτικου – λαϊκού τραγουδιού με τίτλο «Ρόζα, Στέλλα και Μαρίκα: Οι δικές μας ξένες». Η ιδέα μου για τις τρεις αυτές φωνές ξεκίνησε πριν από περίπου επτά χρόνια με συναυλίες στο εξωτερικό, με αφορμή την προσφυγική τους καταγωγή. Δύο εβραίες και μια Αρμένισσα εν Ελλάδι, σε εποχές πολύ ζόρικες αλλά δημιουργικές για τη μουσική και το τραγούδι, μας άφησαν σπουδαία κληρονομιά με τα τραγούδια και τις ερμηνείες τους.
Ήταν από μέρους μου ένας φόρος τιμής στις τρεις σπουδαίες αυτές τραγουδίστριες που υπήρξαν πρότυπο και δασκάλες.
Ηχογράφησα 12 τραγούδια που υπάρχουν σε όλες τις διαδικτυακές πλατφόρμες, τα βίντεο είναι ανεβασμένα στο κανάλι μου στο youtube και έχω σαν όνειρο να παρουσιάσω επίσημα αυτή την παράσταση.
Παράλληλα θα κυκλοφορήσουν καινούργια τραγούδια σε μουσική του Χρήστου Τσιαμούλη από την εταιρεία « Όγδοο», μες στον Φλεβάρη.
Έκλεισε κι ένας κύκλος παραστάσεων για μένα με μια μεγάλη συναυλία μου στη Σμύρνη, στις 27 Δεκεμβρίου.
Θα επανέλθω δριμύτερη επί σκηνής σύντομα! Ως τότε, αγρανάπαυση και restart!
Αλεξία Ιωαννίδου
MSc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων
