Πάσα Αγγέλινα: Η ατσάλινη Ελληνίδα της Σοβιετικής Ένωσης

Μέσα στο θόρυβο γύρω από την παγκόσμια κρίση, τον πόλεμο στην Ουκρανία, τα σκάνδαλα στο Ευρωκοινοβούλιο, στα ΜΜΕ περνάει κάπως αθόρυβα η είδηση για μια ιστορική επέτειο.

Στις 30 Δεκεμβρίου 2022 συμπληρώνονται 100 έτη από την ίδρυση της ΕΣΣΔ (1922-2022).

Στις 26 Δεκεμβρίου συμπληρώθηκαν 31 έτη από την κατάρρευσή της.

Επί 69 χρόνια, στο ένα έκτο της Γης. πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα υπήρχε μια κλειστή κοινωνία, στην οποία μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ενσωματώθηκαν οι κοινωνίες των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης. Πώς ζούσαν οι σοβιετικοί πολίτες, που πίστεψαν στις εξαγγελίες του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), τι προσδοκούσαν, σε τι βασίζονταν οι υπερβάσεις τους στην προσπάθεια της υπερβολικής στήριξης του σοβιετικού καθεστώτος; Οι απαντήσεις σε αυτές τις καίριες ερωτήσεις έχουν άμεση σχέση με τις προσωπικές ιστορίες των απλών καθημερινών ανθρώπων. Μια από τις ιστορίες αυτές σχετίζεται με την Παρασκευή (Πρασκόβια, Πάσα) Αγγέλινα, «ατσάλινη» Ελληνίδα από την περιοχή της Μαριούπολης (την περίοδο 1948-1989 πόλη Ζντάνοφ, Ουκρανία).

Το σοβιετικό καθεστώς δεν αποκάλυπτε ποτέ την εθνική καταγωγή αυτής της ηρωίδας της χώρας.

Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ πολλές λεπτομέρειες από τη ζωή της είδαν το φως της δημοσιότητας.

Πάσα (Παρασκευή) Αγγέλινα

Πάσα (Παρασκευή) Αγγέλινα. Αυτό το όνομα ήταν ένα από τα πιο γνωστά ονόματα της Σοβιετικής Ένωσης τη δεκαετία 1930. Ο απόηχος της έντονης δραστηριότητας της Ελληνίδας από τη Μαριούπολη δεν καταλάγιασε τις επόμενες δυο δεκαετίες της ζωής της και έφθασε μέχρι τις μέρες μας. Οι σημερινοί κάτοικοι των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ αναφέρουν το όνομα της ατσάλινης εργαζόμενης γυναίκας της σταλινικής περιόδου για να εκφράσουν την αφοσίωση του ανθρώπου στην εργασία με υπερβάλλοντα ζήλο.

Η Πάσα Αγγέλινα βραβεύτηκε δυο φορές με τον τίτλο του «Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας».

Εκτός από τα δυο αστέρια της ηρωίδας το ανδρικό σακάκι της κοσμούσαν τρία παράσημα του Λένιν, ένα παράσημο Εργατικής Κόκκινης Σημαίας, ένα σήμα του Κρατικού (τότε Σταλινικού) βραβείου και το σήμα του βουλευτή του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ των πέντε θητειών. Ήταν σύνεδρος των τεσσάρων συνεδρίων του ΚΚΣΕ και των συνεδρίων του ΚΚ Ουκρανίας.

Η Παρασκευή Αγγέλινα γεννήθηκε στο ελληνικό χωριό Σταρομπέσεβο της περιοχής Μαριούπολης, στις 30 Δεκεμβρίου 1912, (12 Ιανουαρίου 1913 με την αλλαγή του ημερολογίου από το Ιουλιανό σε Γρηγοριανό στην ΕΣΣΔ από τους μπολσεβίκους). Οι γονείς της ήταν φτωχοί άνθρωποι. Ο πατέρας της Νικίτα Βασίλιεβιτς (Νικήτας του Βασιλείου) έπρεπε να συντηρεί την οικογένεια με 10 παιδιά και συνέχεια άλλαζε τον τόπο διαμονής του ψάχνοντας για εργασία. Μια από τις δουλειές του ήταν στα ορυχεία του Ντονμπάς.

Ομάδα γυναικών χειριστών τρακτέρ

Το 1926 η οικογένεια του Νικήτα Αγγέλιν γύρισε στο Σταρομπέσεβο. Ο Νικήτας έπιασε δουλειά στην αγροτική συντεχνία, που αργότερα εξελίχτηκε σε κολχόζ. Τότε οι συγχωριανοί του Αγγέλιν για πρώτη φορά με θαυμασμό αντίκρισαν τα τρακτέρ της αμερικανικής μάρκας Φόρντσον (Fordson). Οι εργασίες στα κολχόζ μέχρι τότε ήταν χειρωνακτικές.

Το 1929, στην ηλικία των 16 χρονών, η κόρη του Νικήτα Αγγέλιν Παρασκευή (Πάσα) γράφτηκε στη σχολή των χειριστών τρακτέρ.

Το επάγγελμα αυτό ήταν σύγχρονο για την εποχή εκείνη, όμως δεν ταίριαζε καθόλου στη γυναίκα. Μετά τη σχολή η νεαρή Ελληνίδα ξεκίνησε να εργάζεται στο Σταθμό Αυτοκινήτων και Τρακτέρ του Σταρομπέσεβο. Η Παρασκευή σκεφτόταν και την ισότητα ανάμεσα στις γυναίκες και τους άνδρες, και τη δύσκολη κατάσταση μετά τη θανατηφόρα πείνα, που έπληξε την Ουκρανία και άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ στην αρχή της δεκαετίας του 1930. Το σοβιετικό καθεστώς για να παραλάβει μηχανήματα από τις ΗΠΑ, τα ξεπλήρωσε με τη σοδιά σιταριού, ρίχνοντας τη χώρα στην πείνα. Τη μεγαλύτερη βλάβη είχαν υποστεί οι αγροτικές περιοχές. Η Πάσα Αγγέλινα, η απλή κοπέλα από μια φτωχή αγροτική οικογένεια δεν σκεφτόταν ούτε τις ευθύνες του σταλινικού καθεστώτος, ούτε εύκολους τρόπους επιβίωσης. Στις συνθήκες, που δημιουργήθηκαν τότε στη Σοβιετική Ένωση ήταν αδύνατη οποιαδήποτε αντίσταση στις Αρχές.

Το 1933, μια κρίσιμη χρονιά για την οικονομική κατάσταση στην Σοβιετική Ένωση, η Πάσα Αγγέλινα δημιούργησε την πρώτη γυναικεία ομάδα χειριστών τρακτέρ. Το 1934 αυτή η ομάδα εξυπηρετούσε επτά κολχόζ της περιοχής Σταρομπέσεβο. Την αφοσιωμένη στη σοσιαλιστική εργασία γυναίκα κάλεσαν, το 1935, στη Β’ Πανσοβιετική συνάντηση των πρωτοπόρων του αγροτικού τομέα της οικονομίας της ΕΣΣΔ, στη Μόσχα.

Το 1937 η Πάσα Αγγέλινα έγινε μέλος του ΚΚΣΕ. Την περίοδο Δεκέμβριος 1937 – Ιούνιος 1938 χιλιάδες Έλληνες της περιοχής Μαριούπολης έγιναν θύματα της Ελληνικής Επιχείρησης του Ν.Κ.Β.Ντ. Οι φυλακίσεις και οι εκτελέσεις έπεφταν βροχή. Όμως ο κόσμος χωρίς καμία δυνατότητα άλλης επιλογής συνέχιζε τη φρόνιμη ζωή του.

Κάποιοι χάνονταν στα σταλινικά Γκουλάγκ χωρίς καμία ενοχή, κάποιοι υμνούσαν τον Στάλιν και συνέχιζαν τη ζωή τους σαν να μη συνέβαινε τίποτα.

Το κάλεσμα της Αγγέλινα

Το 1938 η Πάσα Αγγέλινα κάλεσε τις γυναίκες της Σοβιετικής Ένωσης να γίνουν χειριστές τρακτέρ «100 χιλιάδες φίλες – στο τρακτέρ!». Στο κάλεσμα της Αγγέλινα ανταποκρίθηκαν 200 χιλιάδες γυναίκες. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1941, εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες άλλαξαν τα τρακτέρ τους στα κολχόζ για τα τεθωρακισμένα οχήματα του πολέμου με τη ναζιστική Γερμανία.

Οι γυναίκες, που ακολούθησαν την Πάσα Αγγέλινα, κυρίευσαν στα χωράφια της χώρας και τάιζαν με αγροτικά προϊόντα το μέτωπο και την ενδοχώρα.

Το νέο για την έναρξη του πολέμου βρήκε την Πάσα Αγγέλινα στη Μόσχα να σπουδάζει στην Αγροτική Ακαδημία του Τιμιριάζεφ. Μια από τις πηγές αναφέρει, πως η Πάσα Αγγέλινα ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην ακαδημία το 1940.

Η Πάσα Αγγέλινα γύρισε στο χωριό της, όμως αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από το μέτωπο του πολέμου και μέχρι τη λήξη του εργαζόταν ως χειριστής τρακτέρ μαζί με την ομάδα της στην περιοχή Τουρκεστάν του δυτικού Καζακστάν. Οι Έλληνες της Μαριούπολης δεν υπάγονταν στην βίαιη εξορία στην Ασία, όπως οι Έλληνες του Πόντου, που είχαν ελληνική υπηκοότητα. Η Πάσα Αγγέλινα ήταν επικεφαλής της ομάδας χειριστών τρακτέρ στον Σταθμό αυτοκινήτων και τρακτέρ «Μπουντιόνοφσκι». Μετά τον πόλεμο γύρισε στο Σταρομπέσεβο και συνέχισε να διοικεί τις γυναίκες χειριστές τρακτέρ, αφιερώνοντας σε αυτό 25 χρόνια της ζωής της. «Πάντα νιώθω ευτυχισμένη, όταν πιάνω το τιμόνι του τρακτέρ», έλεγε η Πάσα Αγγέλινα.

Οι υπερβάσεις και ο πρόωρος θάνατος

Το 1946 η Πάσα Αγγέλινα τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο για τις νεοτερισμούς στον αγροτικό τομέα και για τις νέες τεχνολογίες και μεθοδολογία στην επεξεργασία της γης. Το 1947 έγινε «Ήρωας της σοσιαλιστικής εργασίας». Το 1958 το προεδρείο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ με το διάταγμα του από τις 21 Φεβρουαρίου τίμησε την Πάσα Αγγέλινα με το δεύτερο τίτλο του «Ήρωα της σοσιαλιστικής εργασίας» και το μετάλλιο «Σφυροδρέπανο» .

Οι υπερβάσεις και σκληρή εργασία στο ίδιο επίπεδο με τους άνδρες κόστισαν πολύ ακριβά στην Ηρωίδα της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 21 Ιανουαρίου 1959, η σαρανταεξάχρονη Παρασκευή απεβίωσε από κίρρωση του ήπατος. Στα γραφεία της ομάδας χειριστών τρακτέρ, την οποία οργάνωσε η Πάσα Αγγέλινα στο κολχόζ «Οι εντολές του Ιλίτς (Λένιν)», δημιουργήθηκε δωμάτιο-μουσείο με τα πράγματα της, την εργατική στολή της και τα έπιπλά της. Σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από το χωριό Σταρομπέσεβο διατηρήθηκε ως εξωτερικό παράρτημα του μουσείου ο σταθμός για τα τρακτέρ της ομάδας της Πάσα Αγγέλινα.

Η Σοβιετική Ένωση ιδρύθηκε και κατέρρευσε, δημιουργώντας και καταστρέφοντας μια νέα γενιά ανθρώπων, που μπήκαν στην ιστορία με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο.

Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός