Προσφυγικά της Νίκαιας: Το ΕΜΠ στη «μάχη» για να σωθούν, 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή

Η Κοκκινιά του Πειραιά που έγινε η Νίκαια των προσφύγων. Μαζί με τον Βύρωνα, την Καισαριανή και τη Νέα Ιωνία ήταν από τους πρώτους αστικούς συνοικισμούς της Ελλάδας, ένα κεφάλαιο σε ένα από τα κορυφαία γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, την ενσωμάτωση των προσφύγων στον εθνικό κορμό.

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, και με πόρους και από το Πράσινο Ταμείο, ο δήμος Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη επιχειρεί να βάλει στο επίκεντρο το ιστορικό κέντρο της πόλης και «να προσφέρει μια διαδρομή αφήγησης της κληρονομιάς του τόπου αναδεικνύοντας τα κοινωνικά του χαρακτηριστικά μέσα από συγκεκριμένες δράσεις» όπως έχει πει ο δήμαρχος Γιώργος Ιωακειμίδης.

Το βασικό ερώτημα μοιάζει να είναι το πώς μπορεί να προστατευθεί η προσφυγική οικιστική ταυτότητα και με ποιον τρόπο. Τα προσφυγικά στη Νίκαια υπολογίζονται περί τα 1.200, είτε με τη μορφή των μονοκατοικιών είτε με εκείνη των πολυκατοικιών. Έτσι, το οικιστικό απόθεμα είναι μεγαλύτερο από εκείνο που υπάρχει σε άλλες συνοικίες προσφύγων στην Αττική, όπως η Νέα Ιωνία, η Νέα Φιλαδέλφεια και η Καισαριανή.

Το 2008, σχεδόν 40 χρόνια μετά την πρώτη της διαμονή στα «γερμανικά»¹ της Νίκαιας, η εμβληματική ανθρωπολόγος Ρενέ Χίρσον-Φιλιππάκη προχώρησε σε μια εκ νέου αποτύπωση της περιοχής που με δραματικό τρόπο έδειχνε το μέγεθος της κοινωνικής, πολιτισμικής και οικιστικής μεταβολής. Από τα αρχικά σπίτια του 1928, είχε απομείνει το 31%.

Όπως ανακοινώθηκε πριν από λίγες ημέρες, σε συνεργασία με το δήμο το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ ξεκινά σύντομα το ερευνητικό πρόγραμμα για την αρχιτεκτονική προσφυγική κληρονομιά της Νίκαιας.

Αντικείμενο του έργου είναι ο εντοπισμός και η ποσοτική και ποιοτική καταγραφή των προσφυγικών κατοικιών σε επιλεγμένες ενότητες στην Νίκαια και στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη.

Εκτός της καταγραφής και αποτύπωσης, στόχος είναι η διαμόρφωση πιλοτικών σεναρίων για τη διάσωσή τους και η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας.

—
1. Τα «γερμανικά ήταν τα προκατασκευασμένα σπίτια που τοποθετήθηκαν στην ομώνυμη γειτονιά της Νίκαιας· πήραν το όνομά τους από το πρωτοποριακό πρόγραμμα που είχε εφαρμοστεί στο Μεσοπόλεμο στη Γερμανία.