Κωνσταντινούπολη, 1821. Οι ανθελληνικοί διωγμοί και η τουρκική τρομοκρατία ως αντίποινα στην Ελληνική Επανάσταση οδηγούν την οικογένεια του υφασματέμπορα Ζαχαρίου στη Ρωσία. Εκεί πλέον γίνονται Ζαχάρωφ, και ως τέτοιοι επιστρέφουν αργότερα στην Κωνσταντινούπολη.
Μούγλα, 6 Οκτωβρίου 1849. Η οικογένεια Ζαχάρωφ υποδέχεται το νέο μέλος της. Είναι ο Βασίλειος, εκείνος που η ιστορία θα γράψει ότι προσπάθησε να την φέρει στα μέτρα του και να την βάλει σε δρόμους που εξυπηρετούν τα συμφέροντά του.
Από τις πιο αινιγματικές προσωπικότητες του 19ου και του 20ού αιώνα, ανδρώθηκε στα Ταταύλα και μεγάλωσε με στερήσεις αφού η δουλειά του πατέρα του είχε πάρει την κάτω βόλτα, κι έτσι αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να ψάξει για δουλειά.
Αρχικά εργάστηκε ως πυροσβέστης και ακολούθως έκανε τον δραγουμάνο (διερμηνέα και ξεναγό) στους ξένους που επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη, επωφελούμενος από τα λίγα αγγλικά και γαλλικά που γνώριζε. Η εργασία αυτή του έδωσε την ευκαιρία να τελειοποιήσει τις γνώσεις τους στις ξένες γλώσσες, πράγμα το οποίο συντέλεσε στη μετέπειτα σταδιοδρομία του.
Ο Ζαχάρωφ ενέπνευσε τον Όρσον Ουέλς για τον «Πολίτη Κέιν».
Πολλές λεπτομέρειες από ζωή του Βασίλειου Ζαχάρωφ παραμένουν κάτω από ένα πέπλο μυστηρίου· ο ίδιος προτιμούσε να διατηρεί το μύθο του κυρίως σε ό,τι αφορά την προσωπική του ζωή. Η ενασχόλησή του με το εμπόριο όπλων τού έδωσε το προσωνύμιο «έμπορος του θανάτου». Το όνομά του προκαλούσε δέος, και η άνεση με την οποία κινούνταν μεταξύ διαφθοράς, προπαγάνδας, ευεργεσιών και χρηματισμού, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ δίκτυο πληροφοριών που ο ίδιος είχε στήσει, τον κατέστησε «το μυστήριο της Ευρώπης».
Είναι πολλές οι ιστορικές μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο «φαινόμενο Ζαχάρωφ», το αίνιγμα που έπαιξε ρόλο σε όλες τις πολεμικές συγκρούσεις που προετοίμασαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο καθηγητής Δημήτρης Κιτσίκης, για παράδειγμα, επέλεξε ως θέμα της διδακτορικής του διατριβής τον καθοριστικό ρόλο του Ζαχάρωφ στην απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το 1919.
Διαβαθμισμένα έγγραφα που δόθηκαν από το Foreign Office αποκαλύπτουν ότι εργάστηκε ως πράκτορας της Βρετανίας προκειμένου να οδηγήσει την Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ.
Πράγματι, ο Βασίλειος Ζαχάρωφ είναι «παρών» στις πολεμικές συρράξεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ισπανία ή την Ιαπωνία και τη Ρωσία, και από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ως τον πόλεμο των Μπόερς, τον Α’ Παγκόσμιο και την έκρηξη της πυριτιδαποθήκης των Βαλκανίων.
Τον 1924 απασχόλησε για τελευταία φορά την παγκόσμια κοινή γνώμη, όταν σε ηλικία 75 ετών νυμφεύτηκε τη γυναίκα που είχε αγαπήσει προ 30 περίπου ετών, την Ισπανίδα δούκισσα Μαρία δελ Πιλάρ δε Βιγιαφράνκα, η οποία στο μεταξύ είχε χηρεύσει. Η συζυγική του ευτυχία δεν κράτησε πολύ, καθώς η δούκισσα πέθανε το 1926. Έκτοτε, ο Ζαχάροφ αποσύρθηκε από τις επιχειρήσεις κι έζησε αποτραβηγμένος από τον κόσμο μέχρι το θάνατό του, στις 27 Νοεμβρίου 1936 στο Μόντε Κάρλο.
Το Ινστιτούτο Παστέρ στην Αθήνα ιδρύθηκε με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Βασίλειου Ζαχάρωφ. Αυτή ήταν μία από τις ευεργεσίες του προς την Ελλάδα.
Μεταξύ άλλων, δώρησε στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» ποσότητα ραδίου για τη θεραπεία άπορων ασθενών, συνεισέφερε σημαντικά ποσά για την αποκατάσταση των προσφύγων και βοήθησε πολλούς Έλληνες να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Παρίσι. Σημαντικές ήταν και οι δωρεές του σε ελληνικά ιδρύματα της Κωνσταντινούπολης.
Αν και σκοτεινή μορφή, η Γαλλία τού απένειμε το παράσημο του ανώτερου ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιμής, και η Μεγάλη Βρετανία τον έχρισε ιππότη του Μεγαλόσταυρου του Μπαθ. Ο σερ Μπαζίλ, όπως ήταν επίσης γνωστός, έχοντας τέσσερις υπηκοότητες (οθωμανική, ελληνική, αγγλική, γαλλική) είχε ελευθερία κινήσεων, συνομιλούσε με τον Κλεμανσό, τον Λόιντ Τζορτζ και τον Βενιζέλο, ενώ τη σταδιοδρομία του στη βιομηχανία των όπλων την οφείλει στον Στέφανο Σκουλούδη.
«Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αγιοποιήσει αυτόν τον άρχοντα του σκότους. Από τη στιγμή ωστόσο που τον έχρισα πρωταγωνιστή μυθιστορήματός μου, όφειλα περισσότερο να τον κατανοήσω και λιγότερο να τον κρίνω. Ένα είναι σίγουρο: Η προσωπικότητα του Ζαχάρωφ αναιρεί εκ θεμελίων το διαχωρισμό του καλού από το κακό. Όσο όμως για τη σχέση του με την Ελλάδα, έχω να σας πω –κι αυτό δεν με εκπλήσσει καθόλου– ότι ήταν περισσότερο πατριώτης από πολλούς μεγάλους άντρες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας», έχει πει στο pontosnews.gr ο Δημήτρης Στεφανάκης, συγγραφέας του βιβλίου Φιλμ Νουάρ που πραγματεύεται τη μυθιστορηματική ζωή του Ζαχάρωφ.
Ο «βασιλιάς της πολεμικής βιομηχανίας» παρασημοφορήθηκε 298 φορές για την ειρηνιστική του δράση. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρούνταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο.
Μέσα στις σελίδες τού Φιλμ Νουάρ ξεδιπλώνεται και η τακτική πωλήσεων που ακολουθούσε, γνωστή και ως «σύστημα Ζαχάρωφ»: Χρησιμοποιώντας τη διαφθορά, την προπαγάνδα και πληροφορίες από κυβερνητικούς και διπλωματικούς κύκλους, πούλησε στην Ελλάδα υποβρύχιο Nordenfelt. Στη συνέχεια παρουσίασε την αγορά αυτή στην Τουρκία ως απειλή, με αποτέλεσμα να πουλήσει και σε εκείνην δύο υποβρύχια. Παράλληλα, πούλησε άλλα δύο στη Ρωσία δημιουργώντας την εντύπωση θαλάσσιου υπερεξοπλισμού νότια του Εύξεινου Πόντου. Ταυτόχρονα, όμως, εξόπλισε το θωρηκτό «Αβέρωφ» και χρηματοδότησε τη Μικρασιατική Εκστρατεία. «Αν μη τι άλλο, και τα δύο αποδεικνύουν έναν συγκινητικά ανεξήγητο πατριωτισμό», σχολιάζει ο Δημήτρης Στεφανάκης.