Έρως – Πολιτισμός και βαρβαρότητα

«Έχει η ιστορία σχέση με τον έρωτα;», αναρωτιέται ο καθηγητής Γιάννης Τζιφόπουλος στα προλεγόμενα του βιβλίου του W. Robert Connor Θουκυδίδης που από το 1984 και εξής παραμένει βιβλίο αναφοράς για το έργο του Αθηναίου ιστορικού. Ο Θουκυδίδης φαίνεται να υποστηρίζει μέσω της αφήγησής του ότι η πολιτική δύναμη και ισχύς για κυριαρχία είναι, απλώς, ένας ανθρώπινος καμβάς πάνω στον οποίο τα αρχέγονα πάθη, ατομικά και συλλογικά και τα ένστικτα της ανθρώπινης φύσης, γράφουν ιστορία.

Το ανησυχητικό είναι πως τις ιστορικές αντιθέσεις τις λύνει ο πόλεμος.

Εάν ο Ηρόδοτος περιγράφει τη σύγκρουση Ελλήνων και βαρβάρων ως αναπόφευκτη, επειδή πρόκειται για δύο διαμετρικά αντίθετες κοσμοαντιλήψεις χωρίς περιθώρια συνύπαρξης, τη συνύπαρξη την επέβαλε αναγκαστικά ο Αλέξανδρος με τον γνωστό τρόπο. Με άλλα λόγια, οι πόλεμοι έχουν και πολιτισμική διάσταση.

Την τόνισε με μεγάλη σαφήνεια ο Πούτιν στις 27 Οκτωβρίου στο Club Valdai, μια ρωσική δεξαμενή σκέψης με έδρα τη Μόσχα, όπου συχνά διαμορφώνεται η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Ο Πούτιν είπε ενδιαφέροντα πράγματα τα οποία, θα μπορούσαν, αναλόγως των εξελίξεων, να θεωρηθούν τομή στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, τον πόλεμο της Ουκρανίας και τις σχέσεις με τη Δύση.

Θεώρησε τον πόλεμο της Ουκρανίας ως μέρος μιας συνολικής αντιπαράθεσης με τη Δύση, η οποία, κατά τον Ρώσο πρόεδρο, διέρχεται πολιτισμική κρίση και θέλει να την επιβάλλει και στη χώρα του. Η Ρωσία αντιστέκεται. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μέρος αυτής της αντίστασης. Είναι το μέρος, όχι το όλον. Το όλον, είναι η πολιτισμική αντίθεση με τη Δύση. Ο άλλος κόσμος.

Και εδώ βρίσκεται το πρόβλημα. Οι διαφορετικοί κόσμοι ξεπερνούν τις αντιθέσεις τους με πολέμους. Θα συνεχίσουν τον πόλεμο στην Ουκρανία ή θα αναζητήσουν διπλωματική λύση; Προς το παρόν και οι δύο πλευρές βρίσκονται σε αδιέξοδο. Δεν μπορούν να κάνουν πίσω. Ο Ζελένσκι διότι θα απωλέσει έδαφος και, μάλιστα, σημαντικό. Ο Πούτιν διότι θα αυτοκτονήσει. Και όχι, μόνο, πολιτικά.

Το παράδοξο είναι πως σε έναν τέτοιο πόλεμο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δεν αρκέστηκε στην απλή υποστήριξη της «σωστής πλευράς της ιστορίας».

Εμπλέκεται ολοένα και περισσότερο. Και είναι άδηλον αν θα εμπλέξει, και πόσο, τη χώρα.

Μετά την επίσκεψη στο Κίεβο του υπουργού εξωτερικών Νίκο Δένδια, ακολούθησε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας συνοδευόμενη από τον υπουργό Άμυνας. Είναι απορίας άξιον ποιος ο ρόλος της Προέδρου σε μια τέτοια επίσκεψη όταν δεν έχει καμιά ουσιαστική αρμοδιότητα. Αλλά και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης επισκέφθηκε τις τελευταίες ημέρες τις βαλτικές χώρες σε ένα πολυήμερο ταξίδι που προκάλεσε και αυτό ερωτηματικά.

Τι πήγε να κάνει ο Μητσοτάκης στις χώρες αυτές; Υπήρξαν δύο ερμηνείες.

Η πρώτη είναι η οικονομική. Οι βαλτικές χώρες έχουν υψηλό επίπεδο ανεπτυγμένης τεχνολογίας σε διάφορους τομείς που ενδιαφέρουν την Ελλάδα. Δεν αποκλείεται ο πρωθυπουργός, σε μια προσπάθεια τεχνολογικής αναβάθμισης της χώρας, να πραγματοποίησε μια σχετικά πολυήμερη επίσκεψη. Σημαντικότερος, όμως, είναι ο δεύτερος λόγος που ορισμένοι θεωρούν ως αιτία της επίσκεψης του πρωθυπουργού. Ο δεύτερος αυτός λόγος φέρει τον κ. Μητσοτάκη να εκτελεί, ουσιαστικά, αποστολή για λογαριασμό των ΗΠΑ.

Η υλοποίηση σιγά σιγά της νέας διαχωριστικής γραμμής της Rimland από τον Βερίγγειο Πορθμό ως το Σουέζ, όπως φαίνεται στο χάρτη του Μεσογειακού Κέντρου Στρατηγικών Σπουδών της Γαλλίας (FMES). Η γραμμή αυτή περνά από τις βαλτικές χώρες και, ουσιαστικά, αποκόπτει ένα μέρος της Τουρκίας, την ευρωπαϊκή της πλευρά και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Είναι υπερβολή να πιστέψουμε πως μπορεί μια τέτοια πολιτική να αποτελεί αμερικανικό σχέδιο; Όχι, αν σκεφθεί κανείς το χάρτη του Αμερικανού συνταγματάρχη Ραλφ Πέτερς, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, που ουσιαστικά διαμέλιζε τη χώρα.

Δεν υποστηρίζουμε, φυσικά, ευφάνταστα σενάρια. Πρέπει να έχουμε πολλές ενδείξεις για να καταλήξουμε σε τέτοιες εκτιμήσεις. Αλλά, οι Αμερικανοί φαίνεται να συνειδητοποιούν σιγά σιγά πως η Τουρκία είναι τελειωμένη υπόθεση για τη Δύση. Και, πράγματι, όπως υποστηρίζουμε εδώ και καιρό, είναι. Η Τουρκία θέλει να αποκτήσει βαθμούς αυτονομίας από τη Δύση που θα της επιτρέψουν να ακροβατεί μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Αλλά αυτό ως ένα βαθμό μπορεί να γίνει αποδεκτό.

Η Τουρκία προκαλεί τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ την ανέχονται αλλά υπάρχει και όριο στην αμερικανική ανοχή.

Η τουρκική πολιτική στη Λιβύη, η υπερβολική προσέγγιση του Πούτιν από τον Ερντογάν και το αίτημα του τούρκου προέδρου για κατασκευή και δεύτερου πυρηνικού εργοστασίου στην Τουρκία από ρωσική εταιρεία, (το πρώτο στο Άκουγιου, το δεύτερο στη Σινώπη) και φήμες (ανεπιβεβαίωτες προς το παρόν) πως η Ρωσία μετατρέπει το Άκουγιου σε ναυτική βάση της), αρχίζουν και προβληματίζουν τα κέντρα διαμόρφωσης πολιτικής στην Ουάσιγκτον.

Υπάρχουν τρία πεδία στα οποία οι ελληνοτουρκικές ισορροπίες μπορεί να επαναπροσδιορισθούν.

Το ένα είναι οι ΗΠΑ με τις επερχόμενες εκλογές. Η απώλεια της πλειοψηφία των Δημοκρατικών στη Βουλή θεωρείται από τις δημοσκοπήσεις δεδομένη αλλά υπάρχει κίνδυνος και για τη Γερουσία. Η μάχη θα δοθεί στην Πενσυλβάνια όπου σήμερα γερουσιαστής είναι ο δημοκρατικός Τζον Φέτερμαν που υπερίσχυσε στις προηγούμενες εκλογές του Τουρκοαμερικανού απατεώνα, όπως χαρακτηρίζεται, Μεχμέτ Οζ. Ο Φέτερμαν υπέστη εγκεφαλικό τον περασμένο Μάιο γεγονός που έδωσε την δυνατότητα στον Οζ να καλύψει τη διαφορά. Ο Οζ είναι φίλος του Ερντογάν και μια νίκη του στις εκλογές πολύ πιθανό να ανατρέψει υπέρ των Ρεπουμπλικανών την ισορροπία στη Γερουσία.

Περισσότερο, όμως, από μια αλλαγή στο Κογκρέσο θα ανησυχήσουν στην Ουκρανία όπου δεν θα εγκαταλειφθεί, βεβαίως, η υποστήριξη των Ουκρανών αλλά η ενίσχυσή τους σε στρατιωτικό εξοπλισμό θα περνά από τον νομοθετικό έλεγχο.

Το άλλο μέτωπο στο οποίο θα επαναπροσδιοριστούν οι ελληνοτουρκικές ισορροπίες είναι οι σχέσεις με το Ισραήλ. Η απερχόμενη κυβέρνηση του κ. Λαπίντ δρομολόγησε τη βελτίωση των ισραηλοτουρκικών σχέσεων με τη διαβεβαίωση ότι οι σχέσεις με την Ελλάδα δεν θα χάσουν τον στρατηγικό τους χαρακτήρα. Αυτό θα δοκιμαστεί όταν στον νέο πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου τεθούν τα ζητήματα που έθεσε στον απερχόμενο υπουργό Άμυνας Μπένι Γκαντζ ο Τούρκος ομόλογός του. Του ζήτησε συνεργασία στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, δηλαδή, τεχνογνωσία και υποστήριξη της Τουρκίας από το ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ. Και τα δύο είναι στρατηγικού χαρακτήρα ζητήματα για τις ισορροπίες στο τρίγωνο Ισραήλ, Ελλάδα, Τουρκία.

Στην Αθήνα περιμένουν από τον κ. Νετανιάχου να τηρήσει την πολιτική του προκατόχου του αλλά με αποχρώσεις στην ένταση και το περιεχόμενο. Θα το δούμε στην πράξη.

Σε μια σειρά ζητημάτων που απασχολούν την Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο, το Ισραήλ δεν το συμφέρει η ενίσχυση της τουρκικής παραμέτρου. Και όχι για να μην αποκλίνει από την συνεργασία με την Ελλάδα. Μια περαιτέρω ενίσχυση της Τουρκίας στην περιοχή δεν θα είναι αρεστή στο Ισραήλ.

Εκεί που, επίσης, κάτι φαίνεται να αλλάζει είναι το μέτωπο της Λιβύης. Η Αθήνα ανακάλεσε τον πρέσβη Νίκο Κοτροκόη που επρόκειτο να αναλάβει την ελληνική πρεσβεία στη Λιβύη και η ανεπίσημη διαρροή του υπουργείου Εξωτερικών υποστηρίζει ότι με την ανάκληση η ελληνική κυβέρνηση δεν θέλει να αναγνωρίσει την κυβέρνηση της Τρίπολης. Θα επρόκειτο ωσάν η Ελλάδα να αναγνώριζε την κυβέρνηση που υπέγραψε τα δύο τουρκολιβυκά μνημόνια.

Έμπειροι διπλωμάτες υποστηρίζουν πως η Ελλάδα πρέπει να ορίσει πρέσβη στην Τρίπολη διότι αν καθυστερήσουμε και άλλο θα χάσουμε εντελώς το παιχνίδι. Το επιχείρημά τους είναι: «Πρόκειται για την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση και όλοι οι πρέσβεις της ΕΕ έχουν επιδώσει σ αυτήν διαπιστευτήρια».

Δεν είναι αυτός ο λόγος της ανάκλησης του πρέσβη –λένε διπλωματικοί κύκλοι– αλλά ότι, «χολωθήκαμε που δεν δέχτηκαν να δώσουν υπερπήδηση, ούτε άφησαν τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια να επισκεφθεί τη Βεγγάζη».

Κατά τους ίδιους πάντα συνομιλητές μας, «ο κ. Κοτροκόης, έχει πάρει ήδη agreement. Δηλαδή την αποδοχή της Τρίπολης ότι τον δέχεται ως πρέσβη. Άρα έχουμε κανονικές διπλωματικές σχέσεις με την Τρίπολη και καλώς έγιναν όλα».

Από τη στιγμή που πεπειραμένοι διπλωμάτες εκτιμούν ότι πρέπει να τοποθετηθεί πρέσβης στην Τρίπολη και επισείουν τους κινδύνους από τη μακρά απουσία ελληνικής διπλωματικής αντιπροσωπείας, μήπως η ηγεσία του υπουργείου Εξωτερικών πρέπει να σκεφθεί ξανά το θέμα; Στη Λιβύη αυτήν τη στιγμή γίνεται χαμός. Υπάρχουν πολλές τάσεις και πολλές επιρροές.