Κωνσταντίνος Φωτιάδης: Συνθήκη της Λοζάνης, το μεγαλύτερο ανθρωποπάζαρο του 20ού αιώνα

Στοιχεία τα οποία δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό και αποτυπώνουν τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι Έλληνες του Πόντου στην προσπάθειά τους να ξαναστήσουν τις ζωές τους ως πρόσφυγες στη μητέρα-πατρίδα παρέθεσε στην επίσημη ομιλία έναρξης του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου για τη Μικρασιατική Καταστροφή, με θέμα «Η επόμενη μέρα από την Καταστροφή», που γίνεται στην Καλαμαριά, ο ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας Νέου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κωνσταντίνος Φωτιάδης.

Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά το 1923 η σχέση θανάτων προς γεννήσεις ήταν 3 προς 1 γι΄ αυτό και σε πολλές περιοχές υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη για νεκροταφεία παρά για σπίτια που θα φιλοξενούσαν τους πρόσφυγες.

Δίνοντας ένα παράδειγμα για το κλίμα που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες από τους γηγενείς ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης επικαλέστηκε τον διδάκτορα του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέα Άλκη Ρήγο σύμφωνα με τον οποίο η λέξη «Σμυρνιά» από προσδιοριστική της γυναικείας καταγωγής έγινε στο νεοελληνικό λεξιλόγιο συνώνυμη της πόρνης.

Περιγράφοντας στη συνέχεια την εντυπωσιακή πορεία των προσφύγων που κατάφεραν να γλιτώσουν από την ελονοσία και τις άλλες ασθένειες που κυριολεκτικά θέριζαν τους προσφυγικούς καταυλισμούς σημείωσε ότι στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης το 1927 από το σύνολο των 336 Ελλήνων εκθετών οι 193 ήταν πρόσφυγες εγκατεστημένοι στην Μακεδονία.

Όπως είπε ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης «Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας μετά την τρισχιλιετή πολλαπλά δημιουργική παρουσία του σε όλους τους τομείς, κλείνει τον κύκλο του με τη μικρασιατική καταστροφή του ’22 και την αποδοχή της Συνθήκη της Λοζάνης που αξιολογήθηκε από πολλούς ως το μεγαλύτερο ανθρωποπάζαρο του 20ού αιώνα. Υπογράφεται για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, όχι με βάση την εθνικότητα ή την εθνική συνείδηση, τον λαϊκό πολιτισμό, αλλά μόνο με τη θρησκευτική πίστη, αφήνοντας έτσι ανοιχτές πληγές σε εκατοντάδες ψυχές εκείθεν και εντεύθεν του Αιγαίου και συγκεκριμένα τους ποντιόφωνους μουσουλμάνους με ρωμαίικη συνείδηση, τους κρυπτοχριστιανούς του Πόντου, τους ελληνόφωνους εξισλαμισμένους Βαλαάδες στη δυτική Μακεδονία και τους Τουρκοκρήτες που αγνοήθηκαν με το να μην τους επιτρέψουν το δικαίωμα της επιλογής».

Ο ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας Νέου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας επισήμανε, μεταξύ, άλλων ότι οι πρόσφυγες αντιμετώπισαν τραγικές καταστάσεις, ενώ το ελληνικό κράτος, εξαντλημένο πια, ήταν υποχρεωμένο να στεγάσει και να περιθάλψει 1.300.000 πρόσφυγες. Η υποδοχή στη νέα πατρίδα ήταν προβληματική, τεράστιος αριθμός προσφύγων αρρώστησε ή απεβίωσε, ενώ το μοίρασμα της αγροτικής γης ήταν ένας από τους κύριους λόγους της εχθρικής αντιπαράθεσης προσφύγων και γηγενών κατοίκων. Η δημιουργία ξεχωριστών συνοικισμών και η δημιουργία εντάσεων δυσχέραιναν την ενσωμάτωση. Ουσιαστική ευθύνη για την χρονοκαθυστέρηση της ενσωμάτωσης με τους γηγενείς μπορεί κανείς να επιρρίψει, όπως είπε, και στην αλλοπρόσαλλη πολιτική των πρώτων κυβερνήσεων, που δεν έκλειναν το ζήτημα της οριστικής ανταλλαγής, αφήνοντας στους πρόσφυγες παράθυρο ελπίδας για την επιστροφή τους στις πατρίδες τους. «Την καθοριστική απάντηση και ανακούφιση στους διχασμένους πρόσφυγες έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τονίζοντας ότι η παραμονή και ενσωμάτωσή τους είναι πολλαπλά σπουδαία και εθνικό κεφάλαιο» πρόσθεσε.

Κλείνοντας την ομιλία του ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης αναφέρθηκε στις προσπάθειες που κατέβαλλε για τη δημιουργία μουσείου και ερευνητικού κέντρου γενοκτονίας και πολιτισμού. Παρά την προσφορά σημαντικού όγκου ντοκουμέντων που θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν σε ένα ποντιακό μουσείο ο καθηγητής σημείωσε ότι χτύπησε όλες τις πόρτες και έλαβε έωλες υποσχέσεις. «Πέστε μου πρέπει να νιώθω πρόσφυγας ή όχι;» αναρωτήθηκε κλείνοντας την ομιλία του ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης αποσπώντας το θερμό χειροκρότημα των παρισταμένων.

Χαιρετισμοί κατά την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου

Χαιρετίζοντας την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου, ο δήμαρχος Καλαμαριάς Γιάννης Δαρδαμανέλης αναφέρθηκε στις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες, στον τρόπο με τον οποίο στάθηκαν στα πόδια τους και στο πώς κατάφεραν να μετατρέψουν την Καλαμαριά σε μια πόλη που ευημερεί.

Ο υφυπουργός Εσωτερικών (Τομέας Μακεδονίας Θράκης) Σταύρος Καλαφάτης υπογράμμισε ότι «δεν ξεχνάμε και δεν διαγράφουμε τις πικρές σελίδες της ιστορίας», τόνισε ότι «δεν λύγιζαν οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και του Πόντου που έφτασαν στην Θεσσαλονίκη και την Καλαμαριά και απέδωσαν εντυπωσιακούς καρπούς σε όλους τους παραγωγικούς τομείς» και πρόσθεσε ότι «στις δύσκολες μέρες που περνά ο κόσμος, οι τραγωδίες αυτές δεν μπορούν παρά να εμπνέουν εθνική ενότητα και εγρήγορση».

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας, Θεόδωρος Μητράκας, σχολίασε ότι η Καλαμαριά είναι μια προσφυγούπολη που αγκάλιασε όλους τους απόγονους των ανθρώπων που επιβίωσαν από τον ξεριζωμό και την προσφυγιά και σημείωσε ότι σε μια χρονιά έντασης με τη γείτονα χώρα οι μνήμες είναι σημαντικές, όπως σημαντικό είναι και το γεγονός ότι είμαστε ενωμένοι απέναντι σε κοινούς σκοπούς και κοινούς αγώνες.

Ο Γενικός Πρόξενος της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Πολυκάρπου επισήμανε ότι «αν δεν έχουμε το απαύγασμα από αυτή την καταστροφή δεν μπορούμε να πορευτούμε στο μέλλον» και ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού Ανανίας Τσιραμπίδης ανέφερε ότι στο συνέδριο θα παρουσιαστούν μαρτυρίες και στοιχεία, αρκετά από αυτά για πρώτη φορά. Τις εργασίες του συνεδρίου ευλόγησε ο αρχιμανδρίτης π. Διονύσιος, εκπροσωπώντας τον Μητροπολίτη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς Ιουστίνο.

Την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου καθώς και ολόκληρη την ομιλία του Κωνσταντίνου Φωτιάδη μπορείτε να δείτε εδώ.

• Διαβάστε εδώ το αναλυτικό πρόγραμμα του συνεδρίου.
• Το pontosnews.gr είναι χορηγός επικοινωνίας του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «Η επόμενη μέρα μετά την καταστροφή».