Μια διαφορετική πτυχή της Μικρασιατικής Καταστροφής, που αφορά την προσωρινή εγκατάσταση προσφύγων σε θρησκευτικά μνημεία, θα παρουσιάσει το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στη Ροτόντα από τις 9 Σεπτεμβρίου έως το τέλος Δεκεμβρίου.
Η έκθεση «Θεσσαλονίκη 1922: Μνημεία και Πρόσφυγες» διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.
Στο επίκεντρο είναι αφενός η χρήση των θρησκευτικών μνημείων ως προσωρινή στέγη, αφετέρου η μεταφορά και διάσωση πολλών κειμηλίων, κυρίως φορητών εικόνων, από την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία.
Η έκθεση αναπτύσσεται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη μέσα από πλούσιο εικονογραφικό υλικό, ταχυδρομικά δελτάρια και αποκόμματα εφημερίδων, αποτυπώνεται η εικόνα της πόλης κατά την κρίσιμη δεκαετία 1912-1922. Τότε στα μνημεία βρήκαν διαδοχικά προσωρινή στέγη πρόσφυγες από τις βαλκανικές χώρες (1912-1917), οι πυρόπληκτοι του 1917, και οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής (1919-1922).
Στο δεύτερο μέρος της ίδιας ενότητας θα παρουσιαστεί η Μικρασιατική Εκστρατεία και ειδικότερα η απομάκρυνση των πληθυσμών από την Ανατολική Θράκη, καθώς και το ταξίδι της προσφυγιάς προς τη Θεσσαλονίκη. Η ενότητα ολοκληρώνεται με την εγκατάσταση.
Πολλοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Άνω Πόλη χτίζοντας παράγκες σε επαφή με τα βυζαντινά οχυρωματικά τείχη, ενώ αρκετοί βρήκαν καταφύγιο σε ναούς στο κέντρο (με επίκεντρο τον ναό της Παναγίας Αχειροποιήτου), σε σχολεία, τεμένη και εμπορικές στοές.
Ήδη από το 1915, όταν χιλιάδες Γάλλοι και Βρετανοί στρατιώτες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, η Αχειροποίητος –ο μόνος εκ των βυζαντινών ναών της πόλης που δεν είχε έως τότε καθαγιαστεί, καθώς το εσωτερικό του επρόκειτο να στεγάσει το Κεντρικόν Βυζαντινόν Μουσείον– είχε μετατραπεί σε προσφυγικό καταυλισμό.
Παράλληλα, πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Καλαμαριά, στην Τούμπα και στην Αγία Φωτεινή, άλλοι κατευθύνθηκαν στα περίχωρα σε στρατόπεδα ή ίδρυσαν συνοικισμούς (Κορδελιό, Μενεμένη, Ξηροκρήνη, Νέα Ευκαρπία, Νέα Κρήνη, Νέα Μηχανιώνα, Νέα Μαγνησία, Συκιές, Νεάπολη, Σαράντα Εκκλησιές).
Στη δεύτερη ενότητα της έκθεσης στη Ροτόντα θα παρουσιαστούν κειμήλια που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες, τα οποία είτε παρέδωσαν σε ναούς είτε τα κράτησαν ως αντικείμενα μνήμης, καθώς και εικόνες και παλαίτυπα από ιδιωτικές συλλογές.