Ο Παύλος Ασλανίδης συμμετέχει ενεργά στις εκδηλώσεις που είναι αφιερωμένες στη γεμάτη δόξες και τραγικά γεγονότα ιστορία του ποντιακού ελληνισμού. Ο πιο τραγικός για τους Έλληνες του Πόντου αποδείχτηκε ο 20ος αιώνας. Η Γενοκτονία στον Πόντο, η Έξοδος από τις πατρογονικές εστίες τους και οι σταλινικές διώξεις άφησαν βαθιά σημάδια στις ψυχές των Ποντίων. Ο Παύλος και πρόγονοι του πέρασαν από όλες τις φάσεις αυτής της ατελείωτης τραγωδίας. Για αυτό το λόγο η παρουσία του στις εκδηλώσεις δεν είναι απλή και τυπική. Η προετοιμασία για τις εκδηλώσεις μνήμης, όπως η 19η Μαΐου, ξεκινάει για τον Παύλο αρκετούς μήνες νωρίτερα. Στα χέρια του είναι πάντα ένα πανό με τα βασικά σημεία της ιστορίας του κάθε γεγονότος, που τιμάται στη διάρκεια της χρονιάς. Όποιος παίρνει μέρος στην εκδήλωση, είτε Έλληνας, είτε ξένος, συγκρατεί στη μνήμη του τα μηνύματα, που εκρέουν από τα πανό του Παύλου Ασλανίδη. Όλες οι προετοιμασίες του Παύλου για τις εκδηλώσεις δεν είναι τυχαίες και γίνονται με τη βοήθεια ιστορικού συμβούλου.
Οικογένεια Ασλανίδη
Ο Παύλος Ασλανίδης γεννήθηκε στην πόλη Κεντάου του Καζακστάν, σε οικογένεια Ελλήνων του Πόντου, εξορισμένη εκεί από την περιφέρεια του Κρασνοντάρ του ρωσικού Καυκάσου. Οι ιστορίες των γονιών και των παππούδων του, που έλεγαν για τη ζωή στον Πόντο και τον Καύκασο βοήθησαν τον Παύλο να κατανοήσει τη σύνδεση των γεγονότων από την περίοδο της Γενοκτονίας των Ελλήνων στην Οθωμανική αυτοκρατορία μέχρι τις σταλινικές διώξεις τις δεκαετίες 1930-1940.
Οι πρόγονοι του Παύλου Ασλανίδη άφησαν τον Πόντο στην αρχή του 20ου αιώνα για να γλυτώσουν από τη γενοκτονία εκ μέρους των Τούρκων και έφυγαν προς το Νότο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Το σόι του πατέρα του με τα επίθετα Ασλανίδης και Βασιλειάδης εγκαταστάθηκε στη στανίτσα – είδος χωριού των ακριτών Κοζάκων– Μπολορέτσενσκαγια (από το 1958, πόλη Μπελορέτσενσκ) της περιφέρειας Κράσνονταρ του Βόρειου Καυκάσου. Το σόι της μητέρας του με τα επίθετα Χολίδη και Λαζαρίδη εγκαταστάθηκε στο Βατούμ της Αντζαρίας.
Και στη Ρωσία τους προγόνους του Παύλου περίμεναν ατελείωτες τραγικές περιπέτειες, που είχαν άμεση σχέση με τον πατέρα του και με τον παππού του. Το όνομα του πατέρα του ήταν Ιωακείμ, όμως και μέσα και έξω από το σπίτι τον έλεγαν Νικόλαο. Στην πραγματικότητα οι γονείς του, ο Παύλος και η Χαρίκλεια αλλά και οι φίλοι τους, με αυτόν τον τρόπο υμνούσαν το όνομα του μεγαλύτερου αδελφού του, ο οποίος πέθανε νεογνό ακόμη από την πείνα, αρχές της δεκαετίας 1930. Τότε ο πληθυσμός ολόκληρων περιοχών χάθηκε λόγω της βίαιης κολεκτιβοποίησης και έλλειψης των γεωργικών προϊόντων.
Ο πατέρας του Παύλου, Ιωακείμ (Νικόλαος) γεννήθηκε και αυτός μια δύσκολη χρονιά, το 1937. Στις 15 Δεκεμβρίου ξεκίνησε η «Ελληνική επιχείρηση» του Ν.Κ.Β.Ντ. στη διάρκεια της οποίας φυλακίστηκαν και σε μεγάλο ποσοστό εκτελέστηκαν γύρω στις 35.000 αθώοι Έλληνες της ΕΣΣΔ.
Ο Παύλος Ασλανίδης από μικρός άκουγε τις ιστορίες σχετικές με τις σταλινικές διώξεις του 1937-1938. Ακόμα και στις μέρες μας ο Παύλος με μεγάλη συγκίνηση μιλάει για την τραγωδία, η οποία αφορά την οικογένειά του, τους Έλληνες και όλους τους λαούς της ΕΣΣΔ.
«Την περίοδο της Ελληνικής επιχείρησης τους Έλληνες τους έψαχναν παντού. Έψαχναν ακόμη και αυτούς, που ήταν εκτός λίστας προγραμματισμένων φυλακίσεων. Υπήρχαν περιπτώσεις, όταν ρωτούσαν τους περαστικούς στο δρόμο, αν κάποιος από αυτούς είναι ή δεν είναι Έλληνας. Ο στόχος του Ν.Κ.Β.Ντ ήταν να συλλάβουν όσο γίνεται περισσότερους συμπατριώτες μας. Ο παππούς μου Ασλανίδης Παύλος του Βασιλείου, γεννημένος το 1893, φυλακίστηκε στις 6 Ιανουαρίου 1938 και εκτελέστηκε στις 31 Ιανουαρίου 1938. Όπως έγινε γνωστό αργότερα, η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε κοντά στην πόλη Ροστόφ επί του Ντον. Ο πατέρας μου Ιωακείμ (Νικόλαος) όταν ενηλικιώθηκε έμαθε τις λεπτομέρειες του θανάτου του πατέρα του και προσκύνησε το μέρος της εκτέλεσής του. Γύρω στο 1986 ο Ιωακείμ (Νικόλαος) πήρε το πιστοποιητικό της αθώωσης (λόγω έλλειψης των στοιχείων κατηγορίας) του πατέρα του Παύλου Ασλανίδη και επισκέφτηκε το τραγικό χωριό στην περιφέρεια του Ροστόφ. Περπάτησε στις οδούς του χωριού. Συνάντησε τους ντόπιους γέρους», είπε ο Παύλος Ασλανίδης μιλώντας στο pontosnews.gr για τον πατέρα του και την τύχη του παππού του.
Απ’ ότι έμαθε ο Ιωακείμ Ασλανίδης τότε, έφεραν στο χωριό κοντά στο Ροστόφ τους Έλληνες και τους εκτέλεσαν. Την ονομασία του χωριού ο εγγονός του άτυχου Παύλου, που σήμερα φέρνει το όνομα του, δεν τη συγκράτησε. Η δίκη, όπως έλεγαν, έγινε με την πίσω ημερομηνία, και οι φάκελοι με τα δήθεν αποδεικτικά συστάθηκαν αργότερα. Ενώ ο Ιωακείμ ρωτούσε τους κατοίκους του χωριού στο Ροστόφ για την πιθανή ύπαρξη κάποιου ομαδικού τάφου των εκτελεσθέντων το 1938, ένας από αυτούς δάκρυσε και του εκμυστηρεύτηκε τη δική του ιστορία, που θα μπορούσε να έχει σχέση με το θάνατο και του πατέρα του.
Οι άτυχοι μάρτυρες των εγκλημάτων
Ο ηλικιωμένος κάτοικος του χωριού ρωσικής καταγωγής εξιστόρησε στον Ιωακείμ την προσωπική του τραγική ιστορία. Την περίοδο της περεστρόικα ο κόσμος ένιωθε μια σχετική ελευθερία και έλεγε όλα έξω από τα δόντια. Η άρνηση και η καταδίκη του σκληρού παρελθόντος, την περίοδο μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, από μεγάλο μέρος της σοβιετικής κοινωνίας αποτέλεσε μια από τις αιτίες της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης.
Το 1937 ο κάτοικος του χωριού, το όνομα του οποίου και αυτό διέφυγε της μνήμης του Παύλου Ασλανίδη, ήταν μικρό παιδί και πήγε με τον μεγαλύτερο αδελφό του να μαζέψει ξύλα στο διπλανό δάσος. Τα αγόρια βρήκαν μέσα στο δάσος ένα φορτηγό αυτοκίνητο σκεπασμένο με κάλυμμα. Ο μεγάλος αδελφός ανέβηκε πάνω στο φορτηγό για να δει με τι είναι φορτωμένο. Το παιδί τρόμαξε από αυτό που είδε μέσα στο φορτηγό και για κακή του τύχη κάποιος τον πρόσεξε και ακούστηκε μια ανδρική φωνή. Πηδώντας από το φορτηγό ο μεγάλος αδελφός πρόλαβε να πει στον μικρότερο, πως μέσα είναι νεκροί γυμνοί άνδρες, και κάποιοι από αυτούς κινούνται ακόμα. Τα παιδιά χωρίστηκαν και έτρεξαν να σωθούν. Ο μικρός αδελφός έφθασε σπίτι, ενώ ο μεγάλος δεν εμφανίστηκε ούτε την επόμενη μέρα. Οι συγγενείς προσπάθησαν να τον βρουν, όμως φοβήθηκαν να δηλώσουν την εξαφάνισή λόγω του περιστατικού στο δάσος. Θα κινδύνευε όλο το χωριό. Οι καιροί τότε ήταν παράξενοι.
Δεν υπάρχει οικογένεια στην πρώην ΕΣΣΔ, να μην έχει τουλάχιστον μια ιστορία σχετική με την περίοδο των σταλινικών διώξεων.
Η εξορία στο Καζακστάν
Σαν να μη έφθαναν η πείνα και οι διώξεις της δεκαετίας του 1930, ήρθαν τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια. Προς το τέλος της δεκαετίας 1940 οι Έλληνες της ΕΣΣΔ άρχισαν να νιώθουν μια σχετική ανακούφιση. Η καθημερινότητα ήταν διαφορετική σε σχέση με την περίοδο του Μεσοπολέμου. Δεν υπήρχαν πια ελληνικά σχολεία και όλα τα ελληνόγλωσσα ιδρύματα. Όμως η ειρηνική ζωή έφερνε νέες χαρές χωρίς την καθημερινή απειλή για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.
Όλα άλλαξαν για πολλοστή φορά στις 13 Ιουνίου 1949. Ο ελληνισμός όλης της παρευξείνιας περιοχής του Καυκάσου μεταφέρθηκε βίαια στο νότιο Καζακστάν.
Όλη η δεκαετία του 1940 ήταν γεμάτη εξορίες όπως των Ελλήνων, έτσι και άλλων λαών του πρώτου στον κόσμο σοσιαλιστικού κράτους. Το 1942 εξορίστηκαν στην Κιργιζία οι Έλληνες της πόλης Κερτς (αρχαίο Παντικάπαιον) της Κριμαίας. Την ίδια περίοδο εξορίστηκε στο Βόρειο Καζακστάν και τη Σιβηρία ένα μέρος των Ελλήνων της περιφέρειας Κράσνονταρ. Το 1944 στο Ουζμπεκιστάν εξορίστηκαν οι Έλληνες από την υπόλοιπη Κριμαία. Η 13η Ιουνίου ήταν η ημερομηνία της πιο μαζικής εξορίας (από την Αντζαρία, την Αμπχαζία και η δεύτερη φάση εξορίας από την περιφέρεια Κράσνονταρ). Συνολικά εξορίστηκαν πάνω από 60.000 Έλληνες από τον Καύκασο και την Κριμαία.
Οι Έλληνες της στανίτσας Μπελορέτσενσκαγια στην περιοχή Κουμπάν της περιφέρειας Κράσνονταρ εξορίστηκαν στην πόλη Αράλσκ του νότιου Καζακστάν στις 13 Ιουνίου του 1949. Ήταν άγονη περιοχή χωρίς πόσιμο νερό και με μεγάλες ελλείψεις στις υποδομές. Ο κόσμος αρρώσταινε και πέθαινε. Οι οικογένεια Ασλανίδη κατάφερε να σωθεί μόνο χάρη στη μεταφορά της στην πόλη Κεντάου με σχετικά καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και αρκετές θέσεις εργασίας. Ο Ιωακείμ (Νικόλαος) μεγάλωνε εκεί μαζί με τους συμπατριώτες του ως εξόριστος και χωρίς τον άδικα εκτελεσμένο πατέρα του.
Το 1961 ο Ιωακείμ (Νικόλαος) παντρεύτηκε τη Βαλεντίνα Χολίδη του 1941 γεννηθείς με καταγωγή από το ελληνικό χωριό Τσάκβα της περιοχής Βατούμ. Η οικογένεια της ήταν επίσης εξορισμένη στο Καζακστάν. Στην πόλη Κεντάου το ζευγάρι απέκτησε τρία παιδιά. Το 1962 γεννήθηκε ο πρώτος γιος τους Παύλος. Το 1966 γεννήθηκε η Όλγα και το 1972, η Ειρήνη.
Ο Παύλος Ασλανίδης τελείωσε το σχολείο στην πόλη Κεντάου. Μπήκε για σπουδές στο Τεχνικό Ινστιτούτο με ειδίκευση στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Υπηρέτησε στο σοβιετικό στρατό. Όμως και εκεί ένιωσε τη διάκριση λόγω εθνικότητας.
Η επιθυμία του να υπηρετήσει στις ειδικές δυνάμεις βρήκε εμπόδιο στην καταγωγή του και την ελληνική κατάληξη στο επώνυμο.
Όπως λέει ο ίδιος «με προειδοποίησαν κάποιοι φίλοι, πως θα εισπράξω αρνητική απάντηση. Έτσι και έγινε. Τελικά υπηρέτησα στη θέση του μάγειρα». Μετά το στρατό ο Παύλος συνέχισε τις σπουδές του και απέκτησε επάγγελμα ηλεκτρολόγου, το οποίο το ασκούσε όπως στο Καζακστάν, έτσι και στην Ελλάδα, μετά το 1992.
Τα ιστορικά πανό του Παύλου Ασλανίδη
Μέχρι το 2016 τον Παύλο Ασλανίδη στις ιστορικές του αναζητήσεις και τις προετοιμασίες για τις εκδηλώσεις βοηθούσε και ο πατέρας του Ιωακείμ (Νικόλαος). Αυτός με μεγάλο ζήλο παρότρυνε τους συμπατριώτες Πόντιους να επισκέπτονται τις εκδηλώσεις μνήμης και να είναι ενωμένοι και μονιασμένοι. Ο Ιωακείμ του Παύλου Ασλανίδη, που εκτελέστηκε άδικα το 1937, έγραφε άρθρα στις ρωσόφωνες εφημερίδες της Ελλάδας για να μεταδίδει στη νέα γενιά τη γνώση για τις τραγικές σελίδες της ιστορίας των Ελλήνων στην ΕΣΣΔ. Το 2016 ο Ιωακείμ (Νικόλαος) Ασλανίδης σκοτώθηκε στο τροχαίο δυστύχημα. Από τότε ο Παύλος με τους φίλους ομοϊδεάτες του συνεχίζει τον αγώνα μνήμης προσθέτοντας σε αυτό και το όνομα του αείμνηστου πατέρα του.
Στα πανό του Παύλου Ασλανίδη «ανέβηκαν» και οι Νεότουρκοι, και ο Μουσταφά Κεμάλ, και ο Λένιν, και ο υποστηρικτής του από τη Γερμανία Πάρβους, και ο Στάλιν.
Όταν ο τότε Έλληνας υπουργός παιδείας Νίκος Φίλης αρνήθηκε τον όρο «γενοκτονία» για την περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, ο Παύλος βγήκε στο συλλαλητήριο της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας με το αντίστοιχο πανό.
«Θεωρώ πως όλα τα γεγονότα του 20ού αιώνα, που είχαν άμεση σχέση με τους Έλληνες ή έγιναν στην ευρύτερη περιοχή, όπως ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος και η Οκτωβριανή Επανάσταση, συνδέονται μεταξύ τους. Τους εμπνευστές των εγκλημάτων εναντίων του ελληνισμού τους ενώνω σε μια αλυσίδα και βάζω στα πανό μου. Πολλοί θεωρούν τον Χίτλερ μαθητή του Κεμάλ. Οι σκέψεις μου δεν είναι αυθαίρετες», είπε ο Παύλος στη διάρκεια της συνέντευξης μας.
Το 2022 ο Παύλος Ασλανίδης βγήκε στην πλατεία Συντάγματος και με το πανό με όλες τις περιόδους της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, και με το καινούργιο του έργο την «Καμπάνα του Πόντου» σε σχήμα του καμπαναριού της εκκλησίας και με τους στοίχους από τα ποιήματα στην ποντιακή διάλεκτο. Αυτή τη φορά η ομάδα, που συνέβαλε στη δημιουργία της Καμπάνας, έχει πολλά ονόματα, τα οποία ο Παύλος ζήτησε να αναφερθούν οπωσδήποτε (Παύλος Ασλανίδης, Γεώργιος Κεσίδης, Αλέκος Σιδηρόπουλος, Χαράλαμπος Ζαυρίδης, Ευστάθιος Τριανταφυλλίδης, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, Παναγιώτης Σιδηρόπουλος, Ιωάννης Ντάσιος, Σωκράτης Μεταλίδης, Βασίλης Τσενκελίδης, Ειρήνη Γραμματικοπούλου, Εύη Παπαδημητρίου, Ελένη Γρηγοριάδη).
Μια μέρα πριν τη 19η Μαΐου ο Παύλος με τη Καμπάνα του συμμετείχε στην εκδήλωση για την Μνήμη της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου της ομάδας δρομέων «Πόντος» στην Καλλιθέα. Το σημείο εκκίνησης των δρομέων ήταν μνημείο Ηρώων των Ελλήνων του Πόντου στην πλατεία Δαβάκη. Ο Παύλος, όταν μετακόμισε στην Ελλάδα έμενε στην Πάτρα και το 2000 ήρθε για μόνιμη εγκατάσταση στην Καλλιθέα. Ο Παύλος κάθε χρόνο την Κυριακή του Θωμά, όταν χιλιάδες Πόντιοι μαζεύονται στα νεκροταφεία για να γιορτάσουν το Πάσχα με τους νεκρούς τους, ανεβάζει ένα πανό με την ανακοίνωση για την κεντρική εκδήλωση της 19ης Μαΐου στο νεκροταφείου Σχιστού. Η μνήμη των νεκρών στην ποντιακή παράδοση είναι μια από τις βασικές στήλες, που κράτησαν όρθιο τον ποντιακό ελληνισμό για πολλές χιλιετίες.
«Αυτό που κάνω δεν είναι μόνο για τα αθώα θύματα της Γενοκτονίας και των διώξεων εναντίων των παππούδων μας. Αυτοί έφυγαν τίμια και έμειναν στην ιστορία. Το κάνω για να ξυπνήσω τη γενιά μας, που ξεχνάει το παρελθόν. Θέλω να ταράξω τη συνείδηση των συμπατριωτών μας, που δεν τιμούν τις τραγικές σελίδες της δοξασμένης ιστορίας μας. Της ιστορίας όλου του ελληνισμού από τη Μακεδονία μέχρι την Κύπρο, από την Ήπειρο μέχρι τον Πόντο…», είπε στο τέλος της συνέντευξης ο Παύλος Ασλανίδης.
Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός
