Το πώς έχουν επηρεαστεί οι απόψεις των Ελλήνων το 2022, έπειτα από τρία μνημόνια, μία πανδημία και έναν πόλεμο στην Ευρώπη προσπαθεί ν’ αποτυπώσει έρευνα του Ινστιτούτου διαΝΕΟσις. Το πρώτο της μέρος παρουσιάστηκε στο 7ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών και αφορά πλήθος θεμάτων, που ξεκινούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και φτάνουν ως το Μεταναστευτικό και τη σεξουαλική παρενόχληση.
Έτσι προέκυψε ότι τα συναισθήματα που κυριαρχούν στην ελληνική κοινωνία είναι η «ανασφάλεια» (28,8%) και η απογοήτευση (28,5%). Το αίσθημα της «αισιοδοξίας» έχει υποχωρήσει πολύ (από 23,4% που το δήλωναν ως το κυρίαρχο συναίσθημα το 2019 στο 13,7% φέτος).
Πάντως, ο βαθμός αισιοδοξίας συνδέεται αισθητά με το εισόδημα. Για παράδειγμα, οι ερωτηθέντες που δηλώνουν ότι το μηνιαίο ατομικό τους εισόδημα είναι «πάνω από 3.000 ευρώ τον μήνα» δηλώνουν και το μεγαλύτερο ποσοστό αισιοδοξίας από όλους (27%) – η αισιοδοξία είναι και το συχνότερο συναίσθημα για αυτούς.
Η μεγαλύτερη απειλή
Σε άλλη ερώτηση, η μεγαλύτερη απειλή που αναγνωρίζουν οι Έλληνες για τη χώρα είναι το «δημογραφικό», με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την οικονομική κατάσταση να ακολουθούν.
Είναι ενδιαφέρον ότι το 2022, ένα 9% θεωρούν πρώτη απειλή «τη μετανάστευση», από 21,7% που πίστευαν το ίδιο το 2019.
Μολονότι η Covid-19 εξακολουθούσε να προκαλεί δεκάδες θανάτους καθημερινά την περίοδο που έγινε η έρευνα, μόνο το 2,2% επέλεγαν ως πρώτη απειλή για τη χώρα μας τις «ασθένειες-πανδημίες». Ποια ομάδα δε αντιμετωπίζει το δημογραφικό ως λιγότερο άμεσο κίνδυνο; Οι νέοι 17-24, που το κατατάσσουν στο ίδιο επίπεδο με την «τρομοκρατία», η οποία αποτελεί την πρώτη απειλή για το 3,4% του δείγματος.
Για τον πλανήτη γενικότερα, όμως, οι περισσότεροι Έλληνες θεωρούν πλέον σημαντικότερη απειλή τους «πολέμους και τις συγκρούσεις» (33,2%). Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που άλλαξε δραματικά μέσα σε λίγες εβδομάδες – ήταν μία από τις ερωτήσεις που επαναλήφθηκε τον Μάρτιο μετά την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία.
Τον Φεβρουάριο του 2022, μόνο 13,3% θεωρούσαν τους πολέμους τη μεγαλύτερη απειλή – η πλειοψηφία τότε (31,6%) θεωρούσαν σημαντικότερο κίνδυνο την κλιματική αλλαγή, με τις «οικονομικές ανισότητες και δυσκολίες» να ακολουθούν.
Οι καλοί και οι κακοί
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ερώτημα σχετικά με τον χαρακτηρισμό «καλοί-κακοί». Συγκεκριμένα, οι ερευνητές ζήτησαν από τους πολίτες να πουν αν οκτώ λέξεις που χαρακτηρίζουν την εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό ενός ατόμου αντιπροσωπεύουν κατά τη γνώμη τους κάτι «καλό» ή «κακό».
Η πλειοψηφία επέλεξε ότι είναι «κακό» οι λέξεις «Τούρκοι» (60,3%), «μουσουλμάνοι» (47,9%), «Γερμανοί» (48,4%) και «μετανάστες» (42,8%).
Περισσότερες «καλές» από ό,τι «κακές» αξιολογήσεις είχαν οι «Αμερικανοί» (49,3% τους θεωρούσαν «καλούς»), οι «εβραίοι» (46,3%), οι «πρόσφυγες» (55,4%) και οι «Ρώσοι» (48,7%).
Στα δύο τελευταία είναι που παρατηρήθηκε μια αξιοσημείωτη αλλαγή μετά την έναρξη του πολέμου. Πριν από τον πόλεμο, στις αρχές του Φεβρουαρίου 2022, το ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούσαν τους «πρόσφυγες» κάτι καλό ήταν 47,1% (και το 2019 ήταν μόνο 40,6%). Το ποσοστό που θεωρούσε «καλούς» τους Ρώσους τότε ήταν 58%.
Είναι αξιοσημείωτο ότι και αυτό το ποσοστό ήταν σημαντικά μειωμένο από το 77,4% που είχε καταγραφεί το 2016. Όπως προκύπτει, «για πρώτη φορά η θετική προδιάθεση απέναντι στους Αμερικανούς καταγράφεται, έστω και οριακά, υψηλότερη από τη θετική προδιάθεση απέναντι στους Ρώσους».
Εκτόξευση Μακρόν, καθίζηση Πούτιν
Αξιοσημείωτες είναι οι αλλαγές της αξιολόγησης την τελευταία διετία για μια σειρά από διεθνείς προσωπικότητες. Οι θετικές γνώμες για τον Εμανουέλ Μακρόν εκτοξεύτηκαν από το 48% στο 65,1% – και έτσι στην έρευνα του 2022 ο Γάλλος πρόεδρος γίνεται η μόνη διεθνής προσωπικότητα που συγκεντρώνει περισσότερες θετικές από αρνητικές γνώμες.
Η μεγαλύτερη αλλαγή, βεβαίως, εντοπίζεται στην εικόνα του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Τον Δεκέμβριο του 2019 το 41,3% των Ελλήνων είχαν θετική γνώμη για τον πρόεδρο της Ρωσίας. Τον Μάρτιο του 2022 μόνο το 18,8% δηλώνει ότι έχει θετική γνώμη.
Μόνο η Άνγκελα Μέρκελ (70,2%) και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (89,9%) συγκεντρώνουν μεγαλύτερα ποσοστά αρνητικών απόψεων από τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Αξιοσημείωτο παραμένει, δε, το ότι περισσότεροι από τους μισούς Έλληνες δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν σχηματίσει γνώμη για τον πρόεδρο της Κίνας Σι Τζινπίνγκ.
Οι καλύτεροι σύμμαχοι της Ελλάδας
Ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα που σχετίζεται με τις εξωτερικές απειλές αποτυπώνεται στην ερώτηση «ποιες από τις παρακάτω χώρες είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι της Ελλάδας στα εξωτερικά της θέματα». Σήμερα, το 64,9% των Ελλήνων επέλεξαν τη Γαλλία.
Επιπλέον, οι Έλληνες αξιολογούν ως «δεύτερες καλύτερες» συμμάχους της Ελλάδας –με πολύ μεγάλη διαφορά– τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.
Εδώ υπήρξε και άλλη μια αλλαγή μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία: Το ποσοστό των Ελλήνων που επέλεγαν τη Ρωσία ως μία από τις δύο σημαντικότερες συμμάχους της Ελλάδας μειώθηκε στο μισό (από 15,2% σε 7,5%).
Παρενόχληση, γάμοι ομόφυλων ζευγαριών
Μία από τις σημαντικές αλλαγές επέφερε το κίνημα #ΜeΤoo. Το 2022 το 87,8% των Ελλήνων θεωρούν ότι το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι «πολύ» ή «αρκετά» εκτεταμένο – από 64,2% που πίστευαν το ίδιο το 2018.
Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (59,1%) πιστεύουν ότι πάντα υπήρχαν περιστατικά βίας κατά των γυναικών, αλλά τώρα αναδεικνύονται περισσότερο στον δημόσιο διάλογο, ενώ πάνω από 1 στους 4 Έλληνες κι Ελληνίδες δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά.
Από αυτούς, οι 42,2% δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί από φίλους/γνωστούς ή συναδέλφους, το 11% από συγγενείς, το 24,6% από προϊσταμένους και το 40,5% από αγνώστους.
Βεβαίως, το φαινόμενο που αφορά σχεδόν υπερτριπλάσιες γυναίκες από ό,τι άνδρες. Σχεδόν οι μισές Ελληνίδες δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά (43,4%) και το ίδιο δηλώνουν περίπου 1 στους 8 άνδρες (13,1%).
Πλέον, το 2022 η πλειοψηφία των Ελλήνων πιστεύουν ότι πρέπει να επιτραπούν οι γάμοι μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών (51,7% συμφωνούν «μάλλον» και «σίγουρα ναι»). Ταυτόχρονα έχει αυξηθεί πολύ το ποσοστό των Ελλήνων που συμφωνούν και με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια -από 23,2% το 2019 το ποσοστό το 2022 φτάνει στο 38,9%.
Η πλειοψηφία δε (60,2%) πλέον συμφωνεί και με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (από 48,1% το 2019). Και σε αυτά τα αποτελέσματα η ηλικία, η μόρφωση και το εισόδημα είναι παράγοντες που επηρεάζουν τις απαντήσεις. Δύο στους 3 Έλληνες φοιτητές συμφωνούν με το γάμο ομοφυλοφίλων. Σχεδόν 6 στους 10 συμφωνούν και με την τεκνοθεσία.
Επιστροφή στην ΕΕ
Μετά από ένα από ό,τι αποδείχτηκε πρόσκαιρο διάλειμμα –μέσα στην κορύφωση της κρίσης το 2016–, η αποτίμηση της συμμετοχής της Ελλάδας στην ΕΕ επανήλθε στα διαχρονικά της επίπεδα: Δύο στους τρεις Έλληνες πιστεύουν ότι η αποτίμηση είναι θετική ή μάλλον θετική (64%) και μόνο 1 στους 3 διαφωνεί (34%).
Η αποτίμηση της συμμετοχής της χώρας μας στην Ευρωζώνη παραμένει επίσης θετική για την πλειοψηφία των πολιτών (60,1% έναντι 37,1%), και ακόμα περισσότεροι (74,6%) πιστεύουν ότι πρέπει να παραμείνουμε στη ζώνη του ευρώ, ενώ μόνο 28,3% πιστεύουν ότι «η χώρα μας θα πρέπει να αποχωρήσει από την ΕΕ».
Όσον αφορά το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πολίτες βλέπουν την εξέλιξή της με πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία από ό,τι την έβλεπαν το 2016. Τότε μόνο 1 στους 5 θεωρούσε ότι η ΕΕ θα γίνει «πιο ενωμένη ομοσπονδία κρατών» ή, έστω, θα συνεχίσει ως έχει. Σήμερα το 46,1% πιστεύουν ένα από αυτά τα δύο ενδεχόμενα.
Γενικά, αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι μετά από την κορύφωση της κρίσης των μνημονίων στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας η εικόνα της ΕΕ επανήλθε στα επίπεδα αποδοχής που είχε πριν από την κρίση. Οι περισσότεροι μάλιστα Έλληνες σε συντριπτικά ποσοστά πιστεύουν πως η ΕΕ θα έπρεπε να αναλάβει περισσότερες αρμοδιότητες σε τομείς όπως η υγεία, η άμυνα, η εξωτερική πολιτική και η παιδεία.