Το χωρίον Χατς της Μούζενας, στην υποδιοίκηση της Άρδασσας στην επαρχία της Χαλδίας του Πόντου συνδέθηκε με έναν πολύ ιδιαίτερο θρύλο που, ενώ αναφέρεται στην εορταστική περίοδο Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων, είναι τρομακτικός.
Οι κάτοικοι πίστευαν ότι κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, τα βράδια, κάποιες από τις γυναίκες του χωριού γίνονταν δαίμονες, έμπαιναν στα σπίτια από την καμινάδα και… έπνιγαν μωρά!
Όπως αναφέρεται στην Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού (εκδ. Μάλλιαρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη), οι γυναίκες-δαίμονες πιάνονταν από το κρεμούζ’, την αλυσίδα που κρεμόταν μέσα στο τζάκι, πάνω από τη φωτιά και κρατούσε το δοχείο μέσα στο οποίο έβραζε το φαγητό, και έτσι τρύπωναν στα σπίτια.
«Όμως υπήρχαν και αντιμάγισσες (καλές μάγισσες), οι οποίες, για να εμποδίσουν τα δαιμονικά αυτά πλάσματα να μπουν στο σπίτι, έβαζαν στην άκρη του κρεμουζιού μαχαίρια και ψαλίδια ή πήγαιναν στο τζάκι και έλεγαν διάφορα ξόρκια. Λένε ότι οι αντιμάγισσες κατάφερναν, καμιά φορά, να πιάσουν κάποιες από τις δαιμονικές αυτές γυναίκες καθώς κατέβαιναν από το κρεμούζ’ στο τζάκι, και τότε τις σημάδευαν με πυρακτωμένο σίδερο, οπότε τις καθιστούσαν ακίνδυνες, αφού μετά το σημάδεμά τους δεν γίνονταν πια δεκτές στη συντροφιά των δαιμονισμένων γυναικών», αναφέρεται στην Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού.
Το Χατς –ο τουρκομαθής Ιωάννης Μαστιγόπουλος εξακρίβωσε ότι το χωριό κάποτε ονομαζόταν Χας Καλέ αλλά με το πέρασμα του χρόνου το έλεγαν Χατς– αποτελούνταν από τέσσερις ενορίες, Ζουνάντων, Βιαγιάντων ή Βιαλιάντων, Βιαριανιάντων και Λυπαρτάντων.
Αργότερα, από το 1910 και μετά, σύμφωνα με τον Παύλο Εξαδάκτυλο (σ.σ.: Ποντιακή Εστία Τεύχος 94ον-95ον Ελληνισμός του Πόντου Εκκλησιαστική επαρχία Χαλδίας), το αποκαλούσαν Ωραιόκαστρο, ονομασία που δόθηκε και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης όπου βρήκαν καταφύγιο κάποιες από τις 83 οικογένειες που ζούσαν στο Χατς.
Μέχρι την πλήρη εγκατάλειψή του, τον Φεβρουάριο του 1924, λειτουργούσε στο χωρίον ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού και το παρεκκλήσι του Αγίου Στεφάνου. Γύρω από το Ωραιόκαστρο υπήρχαν τα παρεκκλήσια του Αγίου Αποστόλου Παύλου, της Αποτομής της Κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, της Παναγίας Μουζαρά, της Αγίας Βαρβάρας, Τ’ Αγγουρέν τη Παναγίας.
Στο Χατς λειτουργούσε και σχολείο που χτίστηκε με χορηγία του Κοσμά Πολυχρονίδη, προμηθευτή του οθωμανικού στρατού στον Κριμαϊκό πόλεμο. Ο Κοσμά αγάς έφτασε στα ανώτατα κλιμάκια της οθωμανικής εξουσίας αλλά στο τέλος διαβλήθηκε και δολοφονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
- Με πληροφορίες από την Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού και τον Παύλο Εξαδάκτυλο (Ποντιακή Εστία Τεύχος 94ον-95ον Ελληνισμός του Πόντου Εκκλησιαστική επαρχία Χαλδίας)
