Παναγία Μουχλίου: Η Κυρά του Κεράτιου Κόλπου (photos)

Ο Στήβεν Ράνσιμαν στο έργο του Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως αναφέρει ότι κατά τον 18ο αιώνα μόνο τρεις εκκλησίες από την προ της Άλωσης εποχή είχαν μείνει σε χριστιανικά χέρια: Ο Άγιος Γεώργιος των Κυπαρισσιών που ισοπεδώθηκε από σεισμό, ο Άγιος Δημήτριος του Καναβού που καταστράφηκε από πυρκαγιά και η Παναγία των Μογγόλων.

Ως εκ τούτου, λοιπόν, διαφαίνεται, ότι σήμερα στην Πόλη, ο μοναδικός βυζαντινός ναός που βρίσκεται σε συνεχή λειτουργία και ουδέποτε μετετράπη σε τέμενος είναι η Παναγία του Μουχλίου.

Η ονομασία και το ιστορικό ίδρυσης του ναού

Το όνομα της Παναγίας Μουχλίου προέρχεται εκ του Μουχλίου του Μυστρά, απ’ όπου κάτοικοι ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν το 1242 σ’ αυτή την περιοχή του Φαναρίου, και πιο συγκεκριμένα στον πέμπτο λόφο της Πόλης.

Κάνοντας λόγο για την ιστορία του ναού πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι στον ιερό χώρο του οι θυγατέρες του βυζαντινού αυτοκράτορα Μαυρικίου (582-602)  ίδρυσαν κατά τους χρόνους εκείνους μονή γυναικεία εις το όνομα της Αγίας Ευστολίας. Αργότερα, σε κοντινή απόσταση, ιδρύθηκε και ανδρική μονή. Και οι δύο μονές άκμασαν μέχρι και την εισβολή των Σταυροφόρων, οπότε και παρατηρείται η παρακμή τους.

Ο ναός και πάλι επανιδρύθηκε περί τα τέλη του 13ου αιώνα από τη Μαρία Παλαιολογίνα, θυγατέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, την οποία αποκαλούσαν και Δέσποινα των Μαγουλίων από το γάμο που σύναψε με τον Μογγόλο Χάνο Απαγά. Εξού λοιπόν και η ονομασία ο ναός των Μαγουλίων.

Η Μαρία Παλαιολογίνα αφιέρωσε ολόκληρη την περιουσία της, αργυρά και χρυσά σκεύη, βιβλία και κτήματα για τη συντήρηση του ναού. Μετά το θάνατό της, η εποπτεία του δόθηκε στη θετή θυγατέρα της Θεοδώρα.

Η ιστορία του ναού εμφανίζεται και πάλι λίγα χρόνια μετά την Άλωση: σύμφωνα με τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Δημήτριο Καντεμίρη, ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής χάρισε με φερμάνι που εξέδωσε το ναό της Παναγίας της Μαγουλιώτισσας και τους παρακείμενους του ναού χώρους ως επιβράβευση για το τέμενος του Πορθητού Fatih Cammi, που έχτισε ο αρχιτέκτονας Χριστόδουλος, πάνω στον κατεδαφισμένο ναό των Αγίων Αποστόλων.

Το ναό αποπειράθηκε να μετατρέψει σε τέμενος ο Σουλτάνος Αχμέτ ο Γ΄, αλλά χάρη στις προσπάθειες του Δημητρίου Καντεμίρη, ο οποίος διέμενε τότε στην Πόλη, και στις επαφές που είχε με τον βεζίρη Τσόρουλου Αλή Πασά, παρουσίασε το φερμάνι του Πορθητή, οπότε και διασώθηκε.

Ο ναός σήμερα

Ο ναός της Παναγίας του Μουχλίου είναι ένας μικρός τετράκογχος, βυζαντινού ρυθμού.

Στο δεξιό μέρος του κυρίως ναού κάτω από το δάπεδο υπάρχει αρχαίο βυζαντινό αγίασμα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Την παρούσα χρονική στιγμή το πηγάδι του αγιάσματος έχει σφραγιστεί διότι το νερό κρίθηκε ακατάλληλο για πόση.

Εκεί σώζονται και νωπογραφίες κατεστραμμένες εν μέρει. Κατά μία παράδοση από το αγίασμα άρχιζε υπόγειος διάδρομος που συνέδεε τον ναό της Μουχλιώτισσας με τον ναό της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται στον πρώτο λόφο της Πόλης. Ο ναός γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Εντός της αυλής υπάρχει το αγίασμα-παρεκκλήσι της Αγίας Άννας. Πρέπει ν’ αναφερθεί ότι πριν από τα μελανά γεγονότα του 1955 στο ναό φυλάσσονταν πολύτιμα κειμήλια, όπως βυζαντινά δισκοπότηρα, χρυσόδετα ευαγγέλια, λειψανοθήκες, ιερά λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

Οι Τούρκοι την αποκαλούν Kanlı Kilise, Ματωμένη Εκκλησία, για δύο λόγους: Είτε λόγω του κόκκινου χρώματος της, είτε εκ παραφθοράς του Hanlı Kilise, δηλαδή της Εκκλησίας του Χάνου των Μογγόλων τον οποίο παντρεύτηκε η Μαρία Παλαιολογίνα και μετά τη δολοφονία του επέστρεψε και μόνασε στο λόφο της Μουχλιώτισσας.

Η κοινότητα Μουχλίου με τα περίλαμπρα εκπαιδευτήρια του Γένους

Η κοινότητα της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μουχλίου, μία από τις 54 ελληνικές κοινότητες της Πόλης όπου βρίσκεται και ο ιερός ναός , είχε δραστήρια φιλόπτωχο αδελφότητα μέχρι και το 1970, μορφωτικό και αθλητικό σύνδεσμο μέχρι το 1940 και προσέφερε συσσίτιο παλιά και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή.

Εκκλησιαστικά ανήκει στην περιφέρεια Φαναρίου – Κεράτιου Κόλπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έχει έναν ενορίτη και λειτουργεί κάθε 45 ημέρες.

Στην Παναγία του Μουχλίου εκκλησιάζονταν –και εκκλησιάζονται– οι μαθητές της Μεγάλης του Γένους Σχολής και παλαιότερα και του Ιωακειμείου Παρθεναγωγείου, όταν λειτουργούσε, μέχρι και το 1987.

Ο ναός υπέστη κατά καιρούς επισκευές και τροποποιήσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες παρά τις προσπάθειες των εκκλησιαστικών επιτροπών άρχισε να παρουσιάζει δείγματα κατάρρευσης.

Έτσι, η τελευταία ανακαίνιση έγινε το 1997. Οι δαπάνες των εργασιών καλύφθηκαν από προσφορά του αείμνηστου επιχειρηματία Γεράσιμου Βασιλόπουλου, Άρχοντα Μέγα Ορφανοτρόφου του Οικουμενικού Θρόνου.

Ιδιαίτερη είναι η κατάνυξη που νιώθει ο επισκέπτης κατά την παραμονή του στον ιερό ναό της Μουχλιώτισσας. Όταν μάλιστα από τα παράθυρα του βυζαντινού τρούλου φωτίζεται ο ναός με φως ιλαρό, τότε μια ιδιάζουσα κατάνυξη μεταφέρει τον προσκυνητή στους ένδοξους βυζαντινούς χρόνους. Τότε που το πολύτιμο άρωμα της κατανύξεως παλλόταν μεταξύ ουρανού και γης.

Θωμαΐς Κιζιρίδου