Σε λίγους μήνες η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού θα αποφανθεί εάν θα εντάξει τον χορό Σέρρα, το εμβληματικότερο στοιχείο άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς των Ποντίων, στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και εάν θα του «ανοίξει το δρόμο» για να ενταχθεί σε δεύτερη φάση στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Το αίτημα για την ένταξη του Σέρρα στο Εθνικό Ευρετήριο κατατέθηκε τον Ιανουάριο του 2020 και η τεκμηρίωση του φακέλου τον Μάιο του ίδιου χρόνου, σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα του Υπουργείου.
Η κατάθεση του φακέλου είναι το τελικό αποτέλεσμα εργώδους προσπάθειας που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια ως ιδέα μέσα στις αίθουσες της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ και σταδιακά μετά από πολλές δυσκολίες και αντιξοότητες, κατόρθωσε να εμπνεύσει και να συσπειρώσει γύρω από τον Σέρρα ως συνεκτικό και αντιπροσωπευτικό της στοιχείο, σύσσωμη την ποντιακή κοινότητα.
Η ιδέα της ένταξης του χορού στον παγκόσμιο κατάλογο προέκυψε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών του ΕΑΠ στο τμήμα Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων.
Μελετώντας τις συμβάσεις της UNESCO του εκπαιδευτικού, επιστημονικού και πολιτιστικού οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για τον υλικό και τον άυλο πολιτισμό, την ανάγκη διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, και ειδικότερα για τη Σύμβαση της Διαφύλαξης της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, θεώρησα ότι –ο χορός Σέρρα, ο ποντιακός Πυρρίχιος το πιο πλούσιο ίσως πολιτισμικά στοιχείο της οικείας παράδοσης αφού περιέχει πολλά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμικού μας σύμπαντος (όπως το θέατρο, την ποίηση, τη γλώσσα, την μουσική, την ίδια την ιστορία μας)– θα πρέπει να ενταχθεί στον κατάλογο της UNESCO.
Η διπλωματική μου που είναι και η βάση του Δελτίου για την ένταξη του Σέρρα στους καταλόγους στηρίχθηκε επιστημονικά στις εξής κατηγορίες τεκμηρίων:
α) Σε βιβλιογραφία σχετική με την έννοια της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, καθώς και βιβλιογραφία που αφορά στην ποντιακή ιστορία, λαογραφία, μουσική και χορευτική παράδοση με εστίαση σε αποσπάσματα που αναφέρονται στο κατεξοχήν αντικείμενο της έρευνας (συγκεκριμένα αξιοποιήθηκαν 70 τίτλοι βιβλίων και άλλα τόσα επιστημονικά άρθρα).
β) Σε οπτικοακουστικό υλικό με καταγραφές εκτελέσεων από την δεκαετία του ’60 και εντεύθεν σε προσφυγικούς οικισμούς, χωριά και πόλεις τις Ελλάδας, αλλά και στο γεωγραφικό χώρο του Πόντου –τη σημερινή βορειοανατολική Τουρκία.
γ) Σε ημιδομημένες ηχογραφημένες ή βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις βάσει της ποιοτικής μεθόδου έρευνας, με ανθρώπους που ενδιαφέρθηκαν για την διάσωση του χορού και δεν περιορίστηκαν στην απλή ιδιότητα του χορευτή ή του μουσικού, αλλά συνέλεξαν στοιχεία για την ιστορία του και διερεύνησαν την ιδιαίτερη σημειολογία του.
Ευχής έργον θα ήταν να παρουσιάσω ολόκληρο το «Δελτίο» (40 σελίδες) που καταθέσαμε στη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού με την Αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης του ΑΠΘ την κα Γλυκερία Χατζούλη αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό γιατί η διαδικασία της εξέτασης του αιτήματος είναι σε εξέλιξη και μάλιστα σε μια πολύ κρίσιμη φάση, κατά την οποία περιμένουμε ανατροφοδότηση από την Εθνική Επιτροπή.
Θα επιχειρήσω να παρουσιάσω αδρομερώς αυτό το εγχείρημα και να αναφέρω τους συνεργάτες που κατέθεσαν τις γνώσεις και την εμπειρία τους, βάζοντας το δικό τους λιθαράκι στην προσπάθεια περαιτέρω ανάδειξης του πιο εμβληματικού χορού μας.
Θα ξεκινήσω με αυτόν που είχε την μεγαλύτερη προσφορά ανάμεσα στους συντελεστές, τον Μιχάλη Καραβέλα μέλος του ΔΣ της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης ο οποίος εκτός από πληροφορητής της έρευνας (ανάμεσα σε πολλούς αξιόλογους όπως τους χορευτές Νίκο Σωματαρίδη, Νίκο Παλασίδη, Γρηγόρη Γρηγοριάδη, Κυριάκο Μωυσίδη, Όμηρο Παχατουρίδη και τους μουσικούς Παναγιώτη Ασλανίδη, Κώστα Σιαμίδη, Αχιλλέα Βασιλειάδη και Γιώργο Στεφανίδη) κατέγραψε μετά από αίτημά μου, βήμα προς βήμα όλες τις παραλλαγές – τα γνωστά «τσακώματα» του χορού Σέρρα, προκειμένου να συμπεριληφθούν στην τεκμηρίωση του αιτήματος. Είναι ένα έργο που έγινε για πρώτη φορά και θα μείνει παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Παρακαταθήκη επίσης θα μείνουν κι άλλες δύο πρωτότυπες καταγραφές που έγιναν στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης της πρωτογενούς έρευνας που διεξήγαγα η οποία εξυπηρετούσε διττό σκοπό, αφενός μεν την τεκμηρίωση της διπλωματικής διατριβής αφετέρου δε την σύνταξη του αιτήματος.
Πρόκειται για την οπτικοακουστική καταγραφή των σκοπών του Άχτσαπατ (λαφρόν Σέρρα) από τους λυράρηδες Παναγιώτη Ασλανίδη και Κώστα Σιαμίδη αλλά και την ολοκληρωμένη –για πρώτη φορά– οπτικοακουστική καταγραφή και των 14 φιγούρων του Σέρρα, από τους δύο χοροδιδασκάλους της Ευξείνου Λέσχης τον Μιχάλη Καραβέλα και τον Γρηγόρη Γρηγοριάδη, υπό τον ήχο της λύρας του Γιώργου Στεφανίδη στο χοροδιδασκαλείο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.
Το αίτημα κατατέθηκε στην αρμόδια υπηρεσία του ΥΠ.ΠΟ.Α. με επικεφαλής φορέα την Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος (ΠΟΕ).
Συγκινητική είναι και η συμβολή σύσσωμου του ποντιακού χώρου στην υποστήριξη του αιτήματος μέσω επιστολών υποστήριξης προς την αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Πολιτισμού. Υπήρξε μια γιγαντιαία κινητοποίηση από την πλευρά μας και μια ισάξια ανταπόκριση από τους ποντιακούς, και όχι μόνο, φορείς από όλον τον κόσμο. Γεγονός που ενισχύει ακόμα περισσότερο το αίτημα για την καταλογογράφηση του Σέρρα στους καταλόγους της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αφού μείζονος σημασίας για την ευόδωση αυτού του σκοπού είναι η γνώμη της οικείας κοινότητας, για το αν θεωρεί το προς ένταξη στοιχείο σημαντικό και αντιπροσωπευτικό της, αν το συνδέει με την ταυτότητά της και εάν θέλει να συνεχίσει να το αναπαράγει.
Πολύ συχνά στοιχεία που συνόδευσαν τον λαϊκό βίο μιας εθνοτοπικής παράδοσης για ένα χρονικό διάστημα, μετέπειτα τέθηκαν σε αχρηστία από την κοινότητα η οποία τα εμπνεύστηκε και τα αναπαρήγαγε.
Δεν ισχύει όμως αυτό για τον Σέρρα, για τον οποίο πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ανάδειξης, προβολής και μετάδοσής του στις επερχόμενες γενιές.
Είναι κεφαλαιώδους σημασίας η υποστήριξη από τους φορείς οι οποίοι ουσιαστικά συνυπέγραψαν το αίτημα για την ένταξη του Σέρρα στους καταλόγους. Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω ξανά και να αναφερθώ όχι στους πιο σημαντικούς –γιατί σημαντικοί είναι όλοι ακόμα και ο σύλλογος του πιο απομακρυσμένου μικρού χωριού– αλλά στους πιο γνωστούς στο ευρύ κοινό. Φυσικά στο Δελτίο έχουν αναφερθεί ονομαστικά όλοι οι φορείς τα ιδρύματα και οι σύλλογοι που συνέταξαν επιστολή υποστήριξης.
Ανάμεσα στους φορείς που υποστηρίζουν την ένταξη του χορού Σέρρα στο Εθνικό Ευρετήριο και κατόπιν στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο της UNESCO συμπεριλαμβάνονται και οι εξής:
- Ελληνοκαναδικό Κογκρέσο – Canadian Hellenic/Congres Hellenique Canadian
- Αυστραλο-ελληνικό Συμβούλιο
- Παμποντιακή Ομοσπονδία ΗΠΑ-Καναδά
- Ελληνικό Εθνικό τμήμα του CIOFF (INTERNATIONAL COUNCIL OF ORGANIZATIONS OF FOLKLORE FESTIVALS AND FOLK ART)
- Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας Ευρώπης ΟΣΕΠΕ.
Οι Σύλλογοι της Βόρειας Ρηνανίας – Βεστφαλίας, η καρδιά της ελληνικής ομογένειας στη Γερμανία και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε και ολόκληρης της Ευρώπης: ο Σύλλογος της Κολωνίας, του Ντίσελντορφ, του Άαχεν, της Βόννης, του Ντόρτμουντ, του Ντούισμπουργκ, και οι δύο σύλλογοι του Έσσεν, του Φρέχεν, του Χάγκεν, του Χέρτεν, του Κρέεφελντ, του Λούντενσαϊτ, του Νόις, του Βούπερταλ και του Γκίσσεν. Επίσης ο Σύλλογος της Νυρεμβέργης, αλλά και άλλοι σύλλογοι της Ευρώπης όπως αυτός της Ολλανδίας και των Βρυξελών.
Επιστολή στήριξης της ένταξης του Σέρρα στο Εθνικό Ευρετήριο και στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο εξέδωσαν επίσης:
- Πανελλήνια Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων
- Σύλλογος Ποντίων Φοιτητών και Σπουδαστών Θεσσαλονίκης
- Μέριμνα Ποντίων Κυριών Θεσσαλονίκης
- Ίδρυμα Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα
- Ίδρυμα Παναγία Σουμελά
- Ένωση Ποντίων Γλυφάδας «Η Ρωμανία»
- Ένωση Ποντίων Σουρμένων
- Πυρρίχιος Ακαδημία
- Ένωση Ποντίων Καλαμαριάς
- Σύλλογος Καυκασίων Καλαμαριάς
- Λύκειο Ελληνίδων Θεσσαλονίκης,
αλλά και σύλλογοι από όλη την επικράτεια, από τον νομό καταγωγής μου το Κιλκίς, την Πτολεμαΐδα, την Πέλλα, την Καβάλα και από άλλες περιφερειακές και δημοτικές ενότητες. Ανάμεσα στις βαρύνουσες υπογραφές των φορέων που προσυπογράφουν το αίτημα παρέχοντας επιστολή στήριξης, είναι αυτή της Επώνυμης Έδρας Ποντιακών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.
Πολλοί έχουν την εντύπωση πως η καταγραφή ενός στοιχείο ΑΠΚ στον κατάλογο της UNESCO είναι ένας αγώνας δρόμου για την «κατοχύρωση» του στοιχείου αυτού. Αυτή η γνώμη αντίκειται στο γενικότερο πνεύμα της Σύμβασης της UNESCO για την διάσωση της ΑΠΚ. Η σύμβαση της UNESCO δεν έχει να κάνει επ’ ουδενί με κατοχύρωση δικαιωμάτων, αλλά δηλώνει ότι το στοιχείο ΑΠΚ ασκείται στη χώρα που το δήλωσε, (ή στις χώρες που το δήλωσαν εάν είναι συνδυαστική η καταγραφή από ομάδα κρατών όπως π.χ. το στοιχείο Μεσογειακή διατροφή) και προτείνει μεθόδους – μοντέλα διαχείρισης. Επιπροσθέτως μέσω της καταγραφής στον κατάλογο αποκτάει μια πιο προβεβλημένη εικόνα στο διεθνές κοινό.
Την προηγούμενη εβδομάδα η έγκριτη ειδησεογραφική σας σελίδα που χαίρει ευρείας αποδοχής από το ποντιακό κοινό και όχι μόνο, αναδημοσίευσε άρθρο από το τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων «Anadolu» (υπό τον τίτλο «Ο χορός σέρρα αλά τούρκα στον κατάλογο της UNESCO») πως τάχα ο χορός Άχτσαπατ –όπως λένε οι Τούρκοι τον χορό που μοιάζει με το λαφρόν Σέρρα– έχει μπει στον κατάλογο της UNESCO. Κατηγορηματικά δηλώνω πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Σύμφωνα με την επίσημη σελίδα της UNESCO (βλ. https://ich.unesco.org/en-state/turkey-TR) ο χορός που ισχυρίζεται η τουρκική πλευρά πως μπήκε στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο δεν υπάρχει ως εγγραφή όχι μόνο στον επίσημο κατάλογο της UNESCO αλλά ούτε στον υπό επεξεργασία, ούτε καν στον εισαγωγικό.
Εάν οι γείτονές μας έκαναν αίτημα στην UNESCO αυτό θα φανεί τους επόμενους μήνες, η διαδικασία για να εξεταστεί δεν θα είναι σύντομη και ασφαλώς κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει την θετική της έκβαση.
Η ένταξη ενός στοιχείου εξάλλου δεν λειτουργεί αποτρεπτικά ούτε και υπονομευτικά για την ένταξη κάποιου άλλου στον κατάλογο της UNESCO. Αναφέρω χαρακτηριστικά «το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου» (εγγραφή 2020 στον κατάλογο της UNESCO) που συνυπάρχει με αντίστοιχο στοιχείο που καταχώρησε χρόνια νωρίτερα (το 2008) η Αλβανία ως δική της πολιτιστική κληρονομιά. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά κάθε καταγραφής είναι αυτά που τελικά διαγράφουν την πορεία των πολιτισμικών στοιχείων στην διαχρονία.
Μακριά από κάθε μικροπολιτική εκμετάλλευση και προπαγανδιστική τακτική αναμένεται από την ελληνική πολιτεία να αναγνωρίσει την προσφορά του ποντιακού ελληνισμού στην ιστορία μας και τον πολιτισμό μας.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ένταξη του αντιπροσωπευτικότερου στοιχείου άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς στο Εθνικό Ευρετήριο και κατόπιν την στήριξη του αιτήματος για την ένταξη στον κατάλογο της UNESCO όπως επίσης και με την δημιουργία του «Ποντιακού Μουσείου και Ερευνητικού Κέντρου» στο πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά της Θεσσαλονίκης, όπου σύμφωνα με τις προτάσεις διαφύλαξης και προβολής του στοιχείου Σέρρα –όπως εμπεριέχονται στο Δελτίο που κατατέθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού και στην Εθνική Επιτροπή Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς– οι επισκέπτες θα μπορούν να πληροφορηθούν μέσω φωτογραφιών και γραπτών πηγών, διαδραστικών εφαρμογών και καινοτόμων τεχνολογιών όπως τεχνολογίας εικονικής (vr) και επαυξημένης (ar) πραγματικότητας και ολογραμμάτων, για τον Σέρρα τον κορυφαίο χορό της ποντιακής παράδοσης.
Περισσότερες πληροφορίες για το αίτημα που κατατέθηκε για την ένταξη του χορού Σέρρα θα βρείτε στο βίντεο της εισήγησης μου στο πλαίσιο της ομιλίας μου- ενημέρωσης του κοινού, στο «Λαϊκό Πανεπιστήμιο Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης», μετά το 57ο λεπτό, στο βίντεο που ακολουθεί:
- Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην ενότητα www.pontosnews.gr/pontos-blog εκφράζουν αποκλειστικά την άποψη του γράφοντος.
