Μετά τη δικαιολογημένη ικανοποίηση της ελληνικής κοινής γνώμης από την αντίδραση του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών στην πρόκληση Τσαβούσογλου, θα πρέπει να αρχίσουμε να «διαβάζουμε» το τοπίο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Υπάρχουν νέα δεδομένα και τι μπορεί να εξαχθεί από την επίσκεψη;
1. Για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει επίσημη ελληνική αντίδραση –και μάλιστα έντονη– στη φωλιά του κούκου. Έφθασε στο αμήν το υπουργείο Εξωτερικών; Αποτελεί τομή στην μέχρι τώρα πορεία των ελληνοτουρκικών; Θα διαμορφωθεί μια νέα πολιτική; Υποστηρίχθηκε από τον διεθνή παράγοντα; Υπάρχει εσωτερικό ακροατήριο;
2. Οι πληροφορίες που διαρρέουν υποστηρίζουν πως ο κ. Δένδιας κατά την συνάντησή του με τον κ. Μητσοτάκη πριν την πραγματοποίηση της επίσκεψης πήρε εντολή να διατυπώσει, εν συντομία, τις ελληνικές θέσεις και αν προκληθεί να απαντήσει. Έτσι και έγινε. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν τη διαρροή αυτή ως προσπάθεια του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος να αποδοθούν στον πρωθυπουργό τα οφέλη από την θετική αντίδραση της κοινής γνώμης. Το ζήτημα για τους περισσότερους Έλληνες δεν είναι ποιος θα εισπράξει τα κέρδη, αλλά αν η αντίδραση Δένδια ήταν προγραμματισμένη, υπολογισμένη και συντονισμένη. Φαίνεται πως ήταν. Διαφορετικά, η εν θερμώ αντίδραση σε τέτοιες περιπτώσεις ενέχει κινδύνους.
3. Για την κλασική προσέγγιση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η αντίδραση της Τουρκίας την επόμενη ημέρα ήταν ήπια. Βεβαίως, θα πρέπει να περιμένουμε και το επόμενο διάστημα αλλά δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις η Τουρκία να σκληρύνει τη στάση της. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που δεν συντρέχουν; Είναι διαχειρίσιμη η επόμενη ημέρα; Η απάντηση είναι «ναι». Και να γιατί:
- Ο ίδιος ο Ερντογάν βρίσκεται σε μια πτώση της δημοφιλίας του, κάτι που τον ανησυχεί ιδιαιτέρως. Και δεν φαίνεται να ανακάμπτει ούτε με προκλήσεις προς την Ελλάδα. Αυτό το κεφάλαιο αναλώθηκε. Ο Ερντογάν πρέπει να κερδίσει πάση θυσία τις επερχόμενες εκλογές για να σώσει την ίδια τη ζωή του όχι την παραμονή του στο πολιτικό προσκήνιο. Κάτι τέτοιο δεν θεωρείται, πλέον, βέβαιο. Αυτή η αβεβαιότητα τον κάνει να αναζητά εναλλακτικές λύσεις καθώς, ούτε την οικονομία του ελέγχει, ούτε τις εξελίξεις στον διεθνή περίγυρό του.
- Η νέα αμερικανική κυβέρνηση δεν έχει επικοινωνήσει, ακόμη, με τον Τούρκο πρόεδρο και αυτό επιτείνει την αγωνία του. Ιστορικά η Τουρκία και τελευταία ο Ερντογάν, δεν έκαναν κινήσεις χωρίς την έγκριση των Δυνάμεων. Ο Ερντογάν μπορεί να δείχνει πως κινήθηκε αυτόνομα στη Συρία, τη Λιβύη ή το Καραμπάχ αλλά πάντοτε έπαιρνε έγκριση. Η έλλειψη επικοινωνίας του Ερντογάν με τις ΗΠΑ καθιστά προβληματική οποιαδήποτε βίαιη αντίδραση κατά της Ελλάδας. Αυτό δεν σημαίνει πως οι τουρκικές προκλήσεις θα σταματήσουν. Αλλά αυτές που έχουν γίνει business as usual.
- Το Ουκρανικό ενώ κινδυνεύει να φέρει σε ρήξη τη σχέση Πούτιν-Ερντογάν, δεν φαίνεται να προσφέρει στην Τουρκία τα ανταλλάγματα που θα ζητούσε για να ικανοποιήσει τη Δύση. Και τα ανταλλάγματα αυτά μπορεί να ήταν αρνητικά και για την Ελλάδα. Όσοι παρακολουθούν τις εξελίξεις στην Ουκρανία πιστεύουν πως πόλεμος με τη Ρωσία δεν θα γίνει. Και πως εν τέλει, η αμερικανική επιθυμία να ενταχθεί η Ουκρανία στο NATO θα ικανοποιηθεί. Ο τουρκικός παράγων δεν διαδραματίζει κανέναν ρόλο στην εξίσωση. Αντιθέτως, οι θέσεις της Άγκυρας στο Ουκρανικό θα δυσχεράνουν τις σχέσεις της με την Μόσχα.
- Η προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας προς όλους τους γείτονές της την έχει απομονώσει από τον περίγυρό της. Η Άγκυρα κάνει προσπάθειες να αποκαταστήσει σχέσεις στην περιοχή που, προς το παρόν, δεν φαίνεται να αποδίδουν. Εφηύρε την ιδέα της Διάσκεψης Ανατολικής Μεσογείου στην οποία θέλει να εντάξει και τα κατεχόμενα αλλά δεν φαίνεται να προχωρά. Προφανώς και δεν συμφέρει στην Ελλάδα μια τέτοια εξέλιξη. Αλλά δεν φαίνεται να έχει και προοπτική.
- Οποιαδήποτε κλιμάκωση της έντασης σε στρατιωτικό επίπεδο θα την φέρει αντιμέτωπη, ακόμη, και με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την φιλικά διακείμενη προς την Άγκυρα Άνγκελα Μέρκελ. Η Γερμανίδα καγκελάριος όσο και να θέλει να κάνει τα στραβά μάτια απέναντι στην Τουρκία, δεν θα μπορέσει να λειάνει όλες τις γωνίες. Τόσο, μάλλον, όσο η δημοφιλία της ίδιας και του κόμματός της πέφτει στη Γερμανία και αναδεικνύονται ως σημαντική πολιτική παρουσία οι «Πράσινοι» οι οποίοι έχουν κριτική στάση απέναντι στον Ερντογάν και την πολιτική του.
4. Το επόμενο ερώτημα που θα ήθελα να θέσω είναι γιατί ο Ερντογάν ζήτησε να δει τον Δένδια. Η εκτίμηση για προετοιμασία μιας συνάντησής του με τον Μητσοτάκη είναι αδύναμη. Αλλού διεκπεραιώνονται τέτοιες διαδικασίες. Περισσότερο πειστική είναι η εξήγηση ότι θα ήθελε να δείξει, σε συμβολικό επίπεδο, ότι δέχεται όλους τους πολιτικούς και ηγέτες της περιοχής εν είδει κυρίαρχου. Δεν αποκλείεται, όμως, ο κ. Δένδιας να του μετέφερε και κάτι από τις ΗΠΑ. Υπενθυμίζω πως πριν την πραγματοποίηση της επίσκεψής του στην Άγκυρα ο Έλληνας ΥΠΕΞ είδε και τον Αμερικανό πρέσβη. Εντάξει, πήρε έγκριση για τα δικά του αλλά κανείς δεν αποκλείει να μετέφερε και κάτι στον Ερντογάν.
5. Από εμπειρίες μου σε συναντήσεις σαν και αυτές του κ. Δένδια στην Άγκυρα, εφαρμοζόταν η τακτική της προσεκτικής προετοιμασίας τους. Οι δύο υπουργοί –και οι αντιπροσωπείες τους– γνώριζαν εκ των προτέρων τι θα πει ο καθένας. Όλο το τελετουργικό της κοινής συνέντευξης Τύπου ήταν προκαθορισμένο. Μου προκαλεί εντύπωση πως σε μια τόσο κρίσιμη συνάντηση αυτό αφέθηκε στην τύχη. Εκτός και αν…
6. Εκτός και αν υπάρχει μια ευρύτερη συνεννόηση.
7. Το κρισιμότερο ζήτημα εξωτερικής πολιτικής που αντιμετωπίζει η Ελλάδα (και η Κύπρος) αυτό το διάστημα είναι η Πενταμερής που θα συγκληθεί στη Γενεύη στις 27 και 28 Απριλίου. Αναφερόμενος στο θέμα, στην Άγκυρα, ο κ. Δένδιας μίλησε για Διζωνική-Δικοινοτική Ομοσπονδία. Αλλά η Διζωνική-Δικοινοτική Ομοσπονδία όπως έχει εξελιχθεί η ιδέα ως σήμερα μπορεί να είναι χειρότερη και από διχοτόμηση. Ας περιμένουμε να δούμε μήπως όσα συνέβησαν στην Άγκυρα είναι μέρος μιας καλοστημένης διαδικασίας. Εκείνο που καθησυχάζει στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι λόγω στο Κυπριακό έχει και ο κυπριακός λαός. Του οποίου η εμπιστοσύνη στην Αθήνα βρίσκεται στο ναδίρ.
Το Καστελλόριζο και η τύχη του ως προς τα δικαιώματά του σε ΑΟΖ είναι ένα άλλο ζητούμενο. Η Τουρκία επιχειρεί την απομόνωσή του από το ευρύτερο σύμπλεγμα στο οποίο ανήκει. Δυστυχώς, υπάρχουν φωνές στην Αθήνα που υποστηρίζουν τα ίδια.
8. Και κάτι προσωπικό. Σε σχόλιά μου στο διαδίκτυο είχα επισημάνει πως δεν ήταν ο υπουργός Εξωτερικών το κατάλληλο θεσμικό πρόσωπο να αντιπαρατεθεί τόσο έντονα με την Τουρκία και πως έπρεπε να διαφυλαχθεί ως προσωπικότητα για άλλους ρόλους που αρμόζουν περισσότερο στο ΥΠΕΞ. Δέχθηκα έντονη κριτική. Δεν αναιρώ τη θέση μου. Αλλά υπάρχει ένα δόγμα που λέει: αλήθεια είναι ό,τι πιστεύουν οι πολλοί. Εντάξει, αυτό μπορεί να είναι η αλήθεια. Αλλά υπάρχει και η προσωπική αλήθεια. Εύχομαι να δικαιωθούν οι πολλοί.
