Η Παφλαγονία, μια χώρα ορεινή και τραχιά, αλλά και με εύφορες κοιλάδες, που την διέρρεε ο ποταμός Άλυς, ήταν γνωστή, από τους αρχαίους χρόνους για τη σιδηρουργία της και για τις σημαντικές ελληνικές αποικίες που φιλοξένησε στις ακτές της, όπως η Άμαστρις.
Η Άμαστρις ιδρύθηκε περί το 300 π.Χ. από την περσίδα βασίλισσα Άμαστρη, από τη συνένωση τεσσάρων μικρότερων πόλεων, Σήσαμος (αποικία Μεγαρέων), Κύτωρον, Κρώμνη και Τίειον.
Το Τίειον ανέκτησε αργότερα την αυτονομία του, αλλά οι υπόλοιπες τρεις παρέμειναν μέρος της πόλης στα εδάφη της Αμάστριδος.
Η Περσίδα πριγκίπισσα Άμαστρις
Η Άμαστρις ή Αμαστρίνη, ήταν ανιψιά του Πέρση βασιλιά Δαρείου Γ’. Το όνομά της σήμαινε δυνατή γυναίκα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, μετά την κατάκτηση της αχανούς περσικής αυτοκρατορίας και στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να συνενώσει τον ελληνικό πολιτισμό με τους πολιτισμούς της Ανατολής, πάντρεψε την Αμάστριδα με τον στρατηγό και πιστό του φίλο Κρατερό.
Για τους Έλληνες όμως, όλοι οι Ανατολίτες θεωρούνταν βάρβαροι και ο Κρατερός δεν ήθελε να κάνει παιδιά που θα ήταν κατά το ήμισυ βάρβαροι.
Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, ο Κρατερός αποφάσισε να παντρευτεί την κόρη του Μακεδόνα στρατηγού Αντίπατρου, ενώ κανόνισε η Άμαστρις να παντρευτεί με τον Διονύσιο, τύραννο της Ποντικής Ηράκλειας. Όπερ και εγένετο, το 322π.Χ . Απέκτησαν δύο γιους και μία κόρη.
Μετά το θάνατο του Διονύσιου, το 306 π.Χ., η Άμαστρις έγινε βασίλισσα της Ηράκλειας για λογαριασμό των ανήλικων παιδιών της, ενώ το 302 π.Χ. υποστήριξε τον Μακεδόνα στρατηγό Λυσίμαχο, δίνοντας εφόδια στο στρατό του. Συμμαχώντας μαζί του έθετε τις βάσεις για μια μελλοντική επέκταση των εδαφών της Ηράκλειας.
Την ίδια χρονιά μάλιστα τον παντρεύτηκε κι από το γάμο τους προέκυψε ένας γιος. Λίγα χρόνια αργότερα όμως, ο γάμος που έπραξε, παράλληλα, ο Λυσίμαχος με την κόρη του Πτολεμαίου του Α΄ Φαραώ, ήταν η αφορμή για την Αμάστριδα να διαλύσει τον γάμο της μαζί του.
Λίγο μετά το 300 π.Χ, η Άμαστρις έγινε η μοναδική βασίλισσα που ίδρυσε μία πόλη μόνη της, αντί να δώσει το όνομά της σε μια προϋπάρχουσα πόλη, υιοθετώντας έτσι έναν «αντρικό» ρόλο, κάτι που καμία άλλη βασίλισσα δεν είχε κάνει.
Ρωμαϊκή Εποχή
Η Άμαστρις, λόγω της θέσεώς της έγινε μεγάλο κέντρο εμπορίου.
Η περιοχή ήταν γνωστή για την παραγωγή ξυλείας στο όρος Κύτωρος. Γι’ αυτό και ονομάστηκε «Δεξιός Οφθαλμός του Κόσμου».
Κατά τον Γ´ Μιθριδατικό πόλεμο, μεταξύ Ρώμης και Μιθριδάτη ΣΤ΄, που πραγματώθηκε στη Βιθυνία, την οποία είχε κληροδοτήσει στους Ρωμαίους ο τελευταίος βασιλιάς της Νικομήδης Δ΄, την ηγεσία του Ρωμαϊκού στρατού είχε ο Λεύκιος Λικίνιος Λούκουλος.
Την περίοδο αυτή ο βασιλιάς του Πόντου υπέστη διαδοχικές ήττες από τους Ρωμαίους, οι οποίοι κατέλαβαν τις σημαντικότερες πόλεις του κράτους του, το 70π.Χ, μεταξύ αυτών και της Αμάστριδος. Κατόπιν, στα χρόνια του Τραϊανού, η Άμαστρις φέρει τον τίτλο Μητρόπολις.
Κατά τον 2ο μ. Χ αιώνα ήταν η πρώτη μητρόπολη των ποντιακών πόλεων Ηράκλειας, Αμισού, Τίειου, Κερασούντας, που αποτελούσαν «Το κοινόν των εν Πόντω πόλεων».
Βυζάντιο
Η πόλη δεν εγκαταλείφθηκε στη βυζαντινή περίοδο, κατά την οποία η ακρόπολή της έγινε φρούριο. Η εκκλησία της Αμάστριδος, επισκοπή από τον 3ο αιώνα μ.Χ, ανακηρύχθηκε μητρόπολη την εποχή του Κωνσταντίνου ΣΤ΄ και της Ειρήνης.
Ο μητροπολίτης της ονομαζόταν Αμάστριδος ή Αμάστρης. Οι εκάστοτε επίσκοποι της Μητρόπολης Αμάστριδος συμμετείχαν στις Α΄ και ΣΤ΄ Οικουμενικές Συνόδους, καθώς και σ’ άλλες σημαντικές συνόδους που συναθλήθηκαν κατά καιρούς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η μητρόπολη διατηρήθηκε έως τον 15 αι., οπότε έπαψε να κατοικείται από χριστιανικό πληθυσμό η πόλη.
Η Άμαστρις λεηλατήθηκε από τους Ρώσους, κατά τον πρώτο Ρώσο- βυζαντινό πόλεμο το 830, ενώ το 797, η πόλη απέκρουσε οργανωμένη επίθεση των Αράβων.
Η θέση κλειδί της πόλης για το εμπόριο με τους λαούς του βόρειου τμήματος του Ευξείνου Πόντου, υπήρξε η αφορμή, από τον 12ο αι κυρίως, για τη δημιουργία παροικίας Γενουατών εμπόρων. Ήταν η στιγμή που απέκτησε και πάλι την παλαιά της λάμψη, κατέχοντας τον αποκλειστικό έλεγχο στο εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας.
Η Γενοβέζικη κυριαρχία τελείωσε το 1460 όταν ο Μωάμεθ Β΄ κυρίευσε όλες τις ακτές της Ανατολίας στη Μαύρη Θάλασσα, οπότε άρχισε και ο οικονομικός μαρασμός.
Η πόλη σήμερα
Η Άμαστρις, Αμάσρα (Amasra) σήμερα, είναι ένας τόπος πανέμορφος, σμιλευμένος στις ακτές της θάλασσας. Είναι το ομορφότερο λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας, που περικλείεται από πυκνό δάσος και φωτίζεται από το γαλάζιο του ουρανού.
Για να την γνωρίσεις, πρέπει να διασχίσεις μια χερσόνησο με δύο κόλπους που ενώνεται μ’ ένα βραχώδες νησί, το Μπουγιούκ αντά (Büyük ada), μέσω μιας γέφυρας ρωμαϊκής περιόδου.
Με το που αντικρίζεις την Αμάστριδα, αντιλαμβάνεσαι έναν αγέρα μυστηρίου να σε περιβάλει.
Περνώντας την πύλη των ενετικών και βυζαντινών τειχών, ο επισκέπτης χάνεται μέσα στα στενά δρομάκια και στην ιστορία της πόλης.
Οι δονήσεις αυτές γίνονται ισχυρότερες, όταν διασχίζεις τη ρωμαϊκή γέφυρα (Kemerdere), διαβαίνεις την πύλη των τειχών, που χτίστηκε από τους Γενοβέζους τον 14ο και 15ο αιώνα και κατευθύνεσαι προς το κάστρο της, που χτίστηκε επίσης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Τα τείχη γύρω από το κάστρο χτίστηκαν τη βυζαντινή περίοδο. Μια σύμπραξη τεχνοτροπιών και φυλών, που στο πέρασμα τους άφησαν σπουδαία κληρονομία στη γη της Αμάστριδος.
Κι ενώ ο ουρανός από πάνω σου παίρνει την ανάσα και η αύρα της θάλασσας σου δροσίζει το πρόσωπο, αγγίζοντας την πύλη των τειχών δέχεσαι τις δονήσεις του παρελθόντος να σε καλωσορίζουν και να σε ωθούν να συνεχίσεις να περιπλανάσαι στα πέτρινα σοκάκια, να διακρίνεις σημεία πάνω στα τείχη που μαρτυρούν ως σφραγίδα, και το πέρασμα των Γενοβέζων.
Αγγίγματα και μυρωδιές που πιστοποιούν αγράφως, πως το μακραίωνο παρελθόν και οι χρυσές εποχές που έζησε στο διάβα του χρόνου αυτός ο τόπος, δεν μπορεί παρά να κρύβουν κι άλλα αποθησαυρίσματα
μνημείων και αντικειμένων που ακόμη δεν τα είδε το φως της σημερινής εποχής.
Όσο διαρκεί η περιπλάνηση, ανεβαίνοντας ανηφόρες, αλλά πατώντας και κατηφόρες, συναντάς στο διάβα σου σπίτια ενωμένα με τα τείχη, αυλές και μπαλκόνια με λουλούδια, στενές διόδους με ανοίγματα, που σου χαρίζουν φυσικές εικόνες ομορφιάς, πεύκου, θάλασσας και ιστορίας, όπως το μικρό νησάκι Ταβτσάν αντάσι (Tavşan adası), δηλαδή Λαγονήσι.
Ακολουθώντας τη διαίσθηση ότι σε κάθε στενό μπορεί ν’ ανακαλύψεις κάτι ιδιαίτερο, συναντάς και το παρεκκλήσι του 9ου αιώνα, που ο Πορθητής το μετέτρεψε σε τζαμί το 1460 και λειτουργούσε μέχρι και το 1930.
Μια ανηφόρα, μετά τη ρωμαϊκή γέφυρα, απέναντι από το κάστρο, σε οδηγεί σε λόφο στην κορυφή του νησιού, απ’ όπου θαυμάζεις πανοραμικά τη σμαραγδένια ομορφιά της χερσονήσου.
Από εκεί, διακρίνεις και το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.
Το αρχαιολογικό μουσείο της Αμάστριδος χρονολογείται από το 1955, ενώ στο σημερινό του κτήριο μεταφέρθηκε το 1982.
Το κτήριο αποτελείται από τέσσερις αίθουσες, δυο με αρχαιολογικά ευρήματα και δυο με εθνογραφικά αντικείμενα.
Αρχαιολογικά ευρήματα των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών περιόδων, όπως μαρμάρινα αντικείμενα, αγάλματα, προτομές, στήλες και αρχιτεκτονικά στοιχεία με ανάγλυφα στολίδια, χάλκινα ειδώλια, βραχιόλια, γάντζοι ψαριών, χριστιανικοί σταυροί, όπλα, λαμπτήρες, γλάστρες και επίσης χρυσά, ασημένια και χάλκινα νομίσματα, εκτίθενται στον αρχαιολογικό τομέα του μουσείου.
Στον τομέα της Εθνογραφίας εκτίθενται αντικείμενα μικρού μεγέθους από την ύστερη οθωμανική περίοδο, όπως σκεύη κουζίνας χαλκού, όπλα, εργαλεία γραφής, κηροπήγια, σφραγίδες, ζυγαριές, πήλινα και δαχτυλίδια.
Η αυλή του μουσείου περιέχει πέτρινα αντικείμενα από την ελληνιστική, ρωμαϊκή, βυζαντινή και γενουατική περίοδο.
Στο κέντρο της Αμάστριδος καθημερινά λειτουργεί λαϊκή αγορά. Χωρικές από τις γύρω περιοχές, φέρνουν τα κηπευτικά τους, ενώ τα καταστήματα με τα αναμνηστικά, προς στιγμήν σε προσγειώνουν στο σημερινό χωροχρόνο, μιας και η περιπλάνηση στην παλιά πόλη σε διακτινίζει σε άλλες εποχές.
Η Άμαστρις ανήκει στην Επαρχία Μπάρτιν (Παρθένι). Λόγω της μακραίωνης ιστορίας της, αλλά και των παραλιών της, σε συνδυασμό με το φυσικό της περιβάλλον, αποτελεί φημισμένο τουριστικό προορισμό στην Τουρκία.
Θωμαΐς Κιζιρίδου
