Αρχαίο λαϊκό έθιμο με ρίζες στην πρώτη περίοδο της δημιουργίας του λαϊκού θεάτρου θεωρείται το δρώμενο των Μωμόγερων, το οποίο μεταφέρθηκε στον ελλαδικό χώρο από τους Πόντιους πρόσφυγες. Μάλιστα, πριν από μερικά χρόνια η UNESCO αναγνώρισε πως στη μορφή που αναβιώνει στα ποντιακά χωριά της Κοζάνης είναι σημαντικό κεφάλαιο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, γι’ αυτό και το ενέγραψε στο σχετικό κατάλογο.
Ο θίασος των Μωμόγερων βγαίνει στους δρόμους το Δωδεκαήμερο, ωστόσο τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση το εθιμικό δρώμενο να αναβιώνει σε διάφορα σημεία της Ελλάδας, αλλά και στο εξωτερικό, ακόμα και μετά τις γιορτές.
Πολλές είναι οι παραλλαγές που έχουν καταγραφεί, καθεμιά με διαφορετική δομή ως προς την υπόθεση και τα πρόσωπα που συμμετέχουν στον όμιλο, πάντα με συνοδεία ποντιακής λύρας και νταουλιού. Αυτό που δεν αλλάζει είναι ο πρωταγωνιστής, ο Μωμό’ερος, που θεωρείται ένας γνήσιος εκπρόσωπος της πρώτης μορφής του αρχέγονου θεάτρου.
Μια παραλλαγή από το Δυτικό Γιαννιτσών
Σε μια παραλλαγή από το Δυτικό Γιαννιτσών που κατέγραψε ο Δ. Αθανασιάδης στην Εγκυκλοπαίδεια ποντιακού ελληνισμού, ο θίασος των Μωμόγερων έχει δύο σημαίνοντα πρόσωπα: τον Ακρίτα και τον Άγιο Βασίλειο.
Ο Άγιος Βασίλειος είναι ντυμένος με την αρχιερατική στολή και εμφανίζεται μετά την απαγωγή της νύφης, τη σύλληψη του απαγωγέα και τη συμφιλίωση.
Συνοδεύεται από δύο νέους που κρατούν από ένα εκκλησιαστικό βιβλίο και ψέλνουν τροπάρια. Μοιράζει ευχές και τείνει το χέρι του για χειροφίλημα, ενώ από πίσω του έρχεται ένα γαϊδούρι με το δισάκι προκειμένου να μαζευτούν οι προσφορές του κόσμου.
Αυτή η παρουσία του αγίου σε έναν σατιρικό θίασο καταδεικνύει την επιρροή που άσκησε ο Ορθοδοξία στο αρχαίο πνεύμα, και πώς πολλά ειδωλολατρικά ήθη και έθιμα τελικά διαμορφώθηκαν με βάση τον χριστιανικό τρόπο ζωής. Κι ενώ ο Ακρίτας συμβολίζει την ελληνική αρετή, την ανδρεία και τη δύναμη, ο Άγιος Βασίλειος εκφράζει την ορθόδοξη πίστη και το πνεύμα.
Άλλωστε, στον Πόντο ο Μέγας Βασίλειος, ο επίσκοπος της Καισάρειας, ήταν ιδιαιτέρως αγαπητός για το τεράστιο κοινωνικό και φιλανθρωπικό του έργο.