I
Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν,
ολονυχτίς τριγύριζεν ολόγερα ’ς σον Κάστρεν,
’ς σον κάστρεν, ’ς σα καστρότειχα τη μαυρο-Τραπεζούντας,
που έχ’ τα ρίζας ’ς σον γιαλόν και την κορφήν ατ’ ’ς σ’ άστρα
π’ είχεν δέκα καστρόπορτας κι ούλα χαλκοδεμένα,
κι απ’ έξ’ α σα καστρόπορτας, ορμία και ποτάμια,
ντο έδεναν και έλυναν, γεφύρια σιδερένια…
Όλεν ο κάστρεν έλαμπεν, άμον ντο λάμπ’ ο Ήλεν,
και το Παλάτιν έλαμπεν, άμον διαμάντ’ ’ς σον Φέγκον,
τη Βασιλέα το παλάτ’, τοι Κομνηνών φωλέα,
π’ έτον τρανόν και θαμαστόν, κάστρεν απάν’ ’ς σον Κάστρεν.
Κάποτ’ εγέντονε σεισμός, κι η Γη όλεν εσείεν,
κι έναν Δεκαπενταύγουστον, κι έναν μαύρον ημέραν
επάρθαν τα κλειδία θε, κι ο κάστρεν εκρεμίεν…
’Πέμναν τα πόρτας ανοιχτά, το Παλάτ’ δίχως θρόνον
και δίχως τοι παλατιανούς, και χωρίς Βασιλέαν
…κι ο Κάστρεν ο θεόρατον εγέντον κοιμητήρι.
Χρόνια έρθαν και ’δέβανε, καιροί έρθαν και πάγ’νε…
…Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν,
ολονυχτίς τριγύριζεν γύρω τα καστροπόδια,
π’ επέμναν έρμα κι άκλερα, γομάτα κολισιάφτρας…
Ολονυχτίς τριγύριζεν, με τα φτερά ’νοιγμένα,
και επεστάθεν την Αυγήν, κι εκάτσεν σ’ έναν άκραν
μονάκριβου παρασταρί, δίχως επανωθύρι,
απομεινάρ’ τη Παλατί, κιντέας ντ’ εγομώθεν.
Τερεί απάν’ τερεί αφκά, τερεί οπίσ’ και έμπρα…
μακρογουλίζ’, καλοτερεί ’ς σ’ Ανατολήν και Δύσην,
[κι αρχινά να φτουλίγεται άμον χέρα γυναίκα,]
κι αρχινά να μοιρολογά, μ’ ανθρώπινον λαλίαν…
II
«Εσείν πλακία άχαρα, μάρμαρα απαρδάλα,
με μονοκέφαλους Αετούς και Μίτρας Βασιλεάδων
μ’ εγκόλπια Πατριαρχών, και Σταυρά Δεσποτάδων,
με τα σπαθία στρατηγών, παντέρας καπετάνιων.
Μάρμαρα, ντο σκεπάζετεν ολόεν έναν Έθνος
αποσκεπάστεν βλαβικά τ’ άγια τα ταφία.
Το χώμαν θ’ ευκαιρώνει ατο τ’ ανάλαφρον αέρας,
ντ’ εβγαίν’ α σο ανάσυρμαν κι α σο μαύρον το κλάμαν,
…ν’ εβγαίνε οι αποθαμέν’, οι ζωντανοί ν’ εμπαίνε…
»Οι ζωντανοί π’ εφήκανε τον τόπον ντ’ εγεννέθαν
και εφορτώθαν τα στενά τα νεκρικά κασέλας
κ’ εφόρεσαν τα σάβανα, κι εσέβανε ’ς σην στράταν,
’ς σην στράταν την αγύριστον, ντο πάει και πίσ’ ’κ’ έρται!
»… Ο Ουρανόν ελίβωσεν, και παραχαμηλώνει,
αέρας παρεπύκνωσεν κι εγέντον άμον δείσαν.
Τα ράχια εγομώθανε, τα κάμπους και τ’ ορμία
τα ακρογιάλια τα υγρά και τα ξερά τουμπία,
καπνόν α σο θυμίαμαν, λιβάνι μυρωδίαν,
βοήν Κατάρας, και βοήν Θεού παρακαλίας.
»Ν’ αοιλί εμέν… εσκέρχουνταν… Ν’ αοιλί εμέν… εφάνθαν!…
Έμπρα πάν’ οι κοδέσπενες, έμπρα και οι νυφάδες,
μοιρολογούν νοικοκυρές και κλαίγ’νε τα κορτσόπα
και ακλουθάνε οι αγούρ’, οι γέρ’ και τα παιδόπα.
»Σίτ’ κλαίγ’νε, σίτα ανασύρ’ν και σίτα καταρούνταν,
»τα ραχία π’ αντιβοούν, τα κάμπους π’ αφουκρούνταν,
εθαρρείς κι λαΐσκουνταν, εθαρρείς και λαταρίζ’νε,
εθαρρείς κι εχπάστανε κι εκείνα, και σουμώνε…
»Ν’ αοιλί εμέν, να βάϊ εμέν… Τ’ ομμάτια μ’ ντο ελέπ’νε!…
»Αποθαμέν’ πώς πορπατούν κι εφτάγ’νε λιτανείαν,
με τ’ Άγια τα ’ξαπτέρυγα, μ’ αφμένα τα κερία,
με τα ξυλένια τα σταυρά, ’ς σα λείμψανα ντ’ εβγάλνε,
μακρέα… μαύρα… και τρανά… ψηλ’ άμον κυπαρίσσα».
III
Τ’ς είνε ατοίν, π’ εγόμωσαν τη Ζύγανας την στράταν;
κι η στράτα εγέντονε ποτάμ’ α σα πολλά τα δάκρα;
Τ’ ελάτα δάκρα έπιγαν κι εγένταν κυπαρέσα
και γονατίζ’ η Ζύγανα, ’ς ση καμονής το βάρος…
Άμον γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένεν
πάει εμπροστά και ακ’λουθούν η Χάκαξα κ’ η Άτρα,
η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα
με τα χωρία τα μικρά, με τα κεφαλοχώρα
με τ’ εγκλησίας τα πολλά και με τα Μαναστήρα.
Ο Αεσέρτς φυτρών’ ανθρώπ’ς και το Γουλάτ’ ισκιάδες,
το μαύρον το Καράκαπαν κι άλλο μαύρον εγέντον.
Εμπροδιαβαίνει το Σταυρίν, η Μούζαινα ’κλ’ουθά το,
με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ’ εντάμαν,
η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή το χωρίον,
κι ούλια τα κάστρα και τα τόπ’ς, ολόγερα ντ’ εκείσαν.
IV
Ο Κασκαμπάς εβούιξεν και το Μετζίτ εσείεν,
και τ’ Αεν-Παύλου το ραχίν, τρανόν μποράν εξέγκεν,
εταρασίγαν τα νερά τη Λιμνή κι εφουσκώθαν
κι εξύγαν έξ’ κι εγόμωσαν μαύρον νερόν τον τόπον…
Απέσ’ ’ς σην δείσαν έκλαιεν ο Αεν-Ζαχαρέας,
άμον οφιδί σύριγμαν και Κόλασης αέρας
το κλάψιμον· εγόμωσεν ολόγερα τ’ ορμία…
…Εγρέθεν α σο σύριγμαν η δείσα, και εσκώθεν…
Θεέ μ’! Τ’ς είναι π’ εφάνθανε κι εσέβανε ’ς σην στράταν;
Η Κρώμ’ τη χαράς το πουλίν, τη τραγωδί’ η μάνα,
μωρού κασέλαν έχτισεν, α ση λύρας το ξύλον,
εποίκεν φορτοδέματα τη κεμεντζές τα κόρδας,
εφορτώθεν, η άκλερος, το λείμψανον τη ψής ατ’ς…
κι ερχίνεσεν το κλάψιμον και την μοιρολογίαν…
Αεν-Παύλον εκλείστεν κά’, ο Ταύρον εγονάτσεν,
ο Κασκαμπάς χαμήλωσεν, το Μετζίτ εκουράεν,
και τα Καμένα τ’ έρημα στέκ’νε και αφουκρούνταν…
Αφουκρούνταν, και θλίφκουνταν, και κλαίγ’νε ούλ’ εντάμαν…
«Θε μ’, δείξον την δύναμη Σ’!… Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’!
Ποίσον με πέτρινον κρεμόν, άμον τ’ Αλογοστάρα,
Ποίσον με πράσινον λειβάδ’ άμον τα Λειβαδία,
Ποίσον μ’ ασάλευτον ραχίν, άμον τον Αεν-Παύλον.
»Να μη ’πορώ και πορπατώ, ’ς σον τόπο μ’ ν’ απομένω…
»Έχω κεπί(α) απότιστα, αθέριστα χωράφια…
Έχω πρόατ’ ανάλμεχτα, κ’ εγίδια να αλμέγω.
Τα χτήνα μ’ θέλ’νε το πλυμίν, ροΐν θέλ’νε τ’ αρνία μ’!
Τα σκυλία μ’ γουρνιάγουνταν και το μαλέζ’ περμένε…
’Φήκα τα πόρτας ανοιχτά, πόρτας και παραθύρια
θ’ εμπαίν’ αέρας κι άνεμον και θα βζύν’ την καντήλαν.
»Θεέ μ’! Δείξον τη δύναμη Σ’! Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’!
Ποίσον με ποταμόπετραν βαρύν τη καταράχτε,
Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’ ’ς σην Γην καταχωμένον,
Ποίσον μ’, αν θέλ’τς, μικρόν λιθάρ’, αν θέλ’τς, ποίσον με χώμαν.
Θεέ μ’… ποίσον με ίντιαν θέλ’τς… Μόνον ’ς σον τόπο μ’ άφ’ς με!
»Άφ’ς με αδά να θάφκουμαι ’ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα,
’ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’…».
Σίτ’ έλεγεν, σίτ’ έκλαιγεν και σίτα ενεσύρνεν,
έρθεν και παραστέκει ατεν η καλοαδελφή ατς,
οικοκυρά η Γίμερα, α σα κοφρακοφώλια,
α σον Αγιάννεν ντ’ αρχινούν, κι έρχουνταν ’ς ση Σαράντων…
Τα δάκρυα τουν ενώθανε, κι εγέντανε ποτάμι…
κι εποταμίγαν ’ς σο ποτάμ’, ’ς σην δακροχαλαρδίαν…
V
Η χαλαρδία εγρίλεψεν ολόεν την Ματσούκαν,
επέρεν την Λαραχανήν, ’ς ση Κουσπιδή εξύεν…
Εσείεν το Καπίκιοϊν, η Λιβερά ’χαλάεν,
έρθεν κα η Δανίαχα και ούλια τα χωρία,
ντ’ ευρίουσαν δεξιά-ζερβά ’ς σα δύο τα ποτάμια,
… Εκεί έρθεν κι η Σουμελά, κι ο Βαζελώντς Αγιάννες.
’Σ σην Ζύγαναν που έσανε και ’ς σο Κουλάτ π’ εφάνθαν,
έρθαν και κοντοστάθανε και με τοι άλλτ’ς ενώθαν,
ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας,
κι εσκέπασαν τη ποταμί το βόεμαν το άγρεν.
Απ’ έναν-έναν σείσκουνταν, απ’ έναν-έναν ρούζ’νε,
τοι χωρίων τα εγκλησιάς και τα καμπαναρία.
Τα καμπάνας ραγίσκουνταν, τα σήμαντρα τσακούνταν…
…Και κρούγ’νε χίλια σήμαντρα, και μύρια καμπάνας…
Τα ράχα εγκαλιάστανε, τ’ υστερνόν την λαλίαν
ντ’ εφήκανε τα σήμαντρα, ντ’ εφήκαν τα καμπάνας,
και κάθαν χτύπον έκρυψαν ’ς σα σπέλα τα βαθέα,
ν’ ακούγ’ν σήμαντρα «τη Χριστού» και την Λαμπρήν καμπάναν.
Ο Ήλεν να άφ’τ’ το κερίν, κι ο Φέγγον τα καντήλας,
και τ’ άστρα κι ο Αυγερινόν, ν’ άφ’νε τα μανουάλια…
να λειτουργίουνταν οι Νέοι, οι Γέρ’ που επεστάθαν
και οι Γυναίκ’ και τα Μωρά, π’ επέμναν και ’κ’ ετάφαν…
και ούλ’ εκείν’, ’ς ση χαμονής ’ς σην στράταν που εχάθαν…
VI
Ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας,
ενώθαν ούλ’… κι επήρανε τη ποταμί τον δρόμον…
Η στράτα παρεστένευεν και οι διαβάτ’ ’κ’ εχώρ’ναν.
Σε κάθε βήμαν και ποδάρ’ έρχουσαν κι άλλ’ κι ενούσαν,
α σα χωρία τα μικρά και τα κεφαλοχώρια,
α σα ψηλά, ’ς σα χαμελά, και ας σα ποταμάκρα…
Η Σάντα η περήφανος, η δεισοποτισμέντσα,
οπίσ’ α σην Γαλίαναν μοιρολογά και έρται,
εντάμωσαν την Όλασσαν ’ς ση Τρίχας το γεφύρι,
επέρνιξανε το ποτάμ’ και με τοι άλλτ’ς ενώθαν…
Εσκώθεν θρήνος και κλαυθμός την ώραν ντ’ ενταμώθαν…
Τα δέντρα εχαμήλωσαν κι εντούναν τα κλαδία,
τα πέτρας ενεστέναζαν κι έκλαιγαν τα ποτάμια,
κι η Σουμελά, κι ο Βαζελώντς κι ο Περιστερεώτας
πάγ’νε μπροστά και ευλογούν, πάγν’ από πίσ’ και κλαίγ’νε.
… Κλαίγνε τα τόπ’ς ντ’ επέθαναν, τ’ ανθρώπ’ς π’ εμαυροζήναν.
Έφτασαν απάν’ ’ς σο Τουμπίν, κ’ η θάλασσα εφάνθεν…
Α σο Τουμπίν ως το Γεφύρ’ ο τόπον εγομώθεν,
σταυρά και εξαπτέρυγα χρυσά και ασημένια…
και ’κ’ έσανε μόνον χρυσά, έσανε και ξυλένια
μαύρα άμον τη Θανατή, τρανά άμον τη Χάρου.
Αντικρύζει ατς η Θάλασσα, κι ανατριχάζ’ το κύμαν.
Αφροί πίσσα εγέντανε, και το νερόν κατράμι…
Εσκέπασανε το γιαλόν σαντάλια και καράβια,
τα λαλάτσια τ’ ακρογιαλί και τη γιαλού τα πέτρας
ούλα ανθρώπ’ εγέντανε κι εξύαν ’ς σην Διαφούνταν,
εξύαν ’ς σον Αεγοργόρ, και ’ς σην Αεμαρίναν,
και ’κί άλλο πλαν’ ’ς σην ’Παπαντήν και ’ς σο παλέν τον Μώλον.
Η θάλασσα τ’ Εξώτειχα, άλλα κουνίζ’ καράβια
άλλα σαντάλια έραξαν ’ς σ’ έρημον το γιαλόν ατς…
Και το φαρδύν και το πλατύν εκείνο περιγιάλι
’κ’ εφαίνουτον α σοι ανθρώπ’ς, π’ εξέβαν α σα βίας…
Εκεί άραξεν το Σινάπ’, τοι καραβιών η μάνα
εκεί άραξεν το Σαμψόν το θαλασσοδαρμένον·
έμπρα έχ’ την Αμάσειαν κι οπίσ’ έρται η Μπάφρα
με τ’ ούλια τα αρχοντικά τη κάμπου τα χωρία.
Η Ορτού, η πεντάμορφη η χρυσονοικοκύρα,
η Ούνγια το θαλασσοπούλ’, η Ούνγια η μικρέσσα,
η Κερασούντα η χλοερή, η λεφτοκαρομάνα,
η Τρίπολη που στέκ’ ψηλά, τη θάλασσας αφέντρια
η Ελεβή το ήσυχον μικρόν θαλασσοχώρι
τα Πλάτανα με το τρανόν και ξακουστόν λιμάνι…
Ούλια ατά τ’ ατίμετα, τ’ άξια χρυσοπούλια,
άμον κορόνας, ντ’ έδεξεν ο λίβας κι η φουρτούνα
έφυγαν, έρθαν, ’κάτσανε ’ς σ’ Εξώτειχας ’ς σην στράταν,
’ς σην στράταν τη Καστρόπορτας, ντο σύρ’ κι εμπαίν’ ’ς σον Κάστρεν.
VII
Ο Αε-Σάββας κρυφοκλαίει, κι Αε-Φίλ’πον στενάζει
όνταν ελέπ’νε να σουμών’ τ’ άκλερα τα καράβια
π’ είχαν πανία ολόμαυρα, σκοινία οφειδένια,
π’ είχαν κατάρτια άμον σταυρά, μαύρα κι αραχνιασμένα,
π’ έρθαν α σην Ανατολήν, με θάνατου παντέραν.
Η Όφ’ με τα χωρία θε, με τ’ έμορφα λαγκάδα
τα κρύα ποταμόνερα, τα ήμερ’ ακρογιάλια
π’ είχεν τζαμία ντ’ έκρυφταν εικόνας αγιασμένα
π’ είχεν μολλάδες Χριστιανούς, χοτζάδες βαφτισμένους
εκλείδωσεν τα εγκλησιάς κ’ επήρεν τ’ ανοιγάρια
’πήρεν α σο μαυρόχωμαν, κι α σο άσπρον την πέτραν
κ’ έρθεν με τα φελούκα ατς, κι άραξεν ’ς σην Διαφούνταν!
Το πορτοκαλολείβαδον, το πράσινον το Ρίζον,
εφήκεν τα νεράτζια θε, τα χρυσοπορτοκάλια,
ετυλίγεν τα φύλλα τουν, σάβανα μυρωμένα,
κι έρθεν με τ’ άλλτ’ς, έρθεν με τ’ ούλτ’ς, ’ς σο μαύρον τ’ ακρογιάλι.
Έρθανε και τα Σούρμενα, με τα πολλά καΐκια,
με τοι πολλούς τοι ξενητειάντς, με τοι καλούς ψαλτάδες
έρθανε και εξύγανε, κι εγόμωσαν τα στράτας,
κι ενώθανε με τ’ αλλουνούς, π’ έρθαν ας σα ραχία…
Ν’ αοιλί εμέν… να βάϊ εμέν… ντο είν’ ατά ντ’ ελέπω!
Ούλ’ επέλεκαν τον γιαλόν κι εφήκαν τα τουμπία·
εκείν’ π’ έγκεν Ανατολή, κι άλλ’ π’ έφερεν η Δύση,
εκείν’ π’ έρθαν α σα ψηλά, κι άλλ’ α σα θαλασσάκρια,
π’ έρθαν α σα γειτονοτόπ’ς, και α σα σιμοχώρια,
ενώθανε και έβαλαν ’ς σην μέσ’ την Τραπεζούνταν…
VIII
Η Τραπεζούντα η κυρά, Βασίλισσα κι αφέντρια
χιλέχρονος νοικοκυρά και πάντα νέησα νύφε,
δοξασμέντσα και ξακουστή κι ελεύτερη και σκλάβα,
τα μαλλία τς εξάσπρισαν, τ’ ομμάτια τς εθολώθαν
την ώραν ντο εντίκρυσεν ατόσα… καμονάντας…
Μαύρα εφόρνεν λώματα, μαύρον μαντήλ’ ’ς σ’ ωμία τς,
μαύρον ζωνάρ’ ’ς σην μέσεν ατς, και κόκκινα σαντάλια…
Εγκαλιάστεν ατς ουλουνούς, με την ψην και τ’ ομμάτια,
κι αμίλετοι κι εκείν’ κι Ατέ, ’ς σα κάστρια ανεφόρτσαν.
Εποίκαν τόπον, ένοιξαν κι Εκείνε εμπροδέβεν,
ψηλή, λεγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη…
IX
Από Θεού ερχίνεσαν να κρούγ’νε τα καμπάνας,
χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργίαν…
Αγέρτς κ’ η Θεοσκέπαστος και η Αγιά Μαρίνα
ερχίνεσαν με τα μικρά, τ’ ελαφρά καμπανόπα,
με τα βαρέα, τα τρανά τ’ Εξώτειχα Αγιάννες,
εβρόντεσεν Αε-Γοργόρτς, βοά Αε-Βασίλης,
Υπαπαντή και ο Χριστόν, κι Αε-Γιάννες τη Διαφούντας…
Εξέγκεν λάμψιν θεϊκόν, τ’ Αγια-Σοφιάς ο τρούλον
ο Άγιος Ευγένιος έλαμψεν άμον Ήλες,
αστράφτ’ η Χρυσοκέφαλος κι αντιφεγγίζ’ το Κάστρεν,
Αε-Φίλ’πον λαμποκοπά κι η θάλασσα ασημούται…
Τ’ Ελεούσας αποθαμέν’, έψανε τα κερία…
και τ’ Αε-Σάββα φώταξεν, το τρανόν η καντήλα…
Τ’ ερημοκλήσια τα μικρά, κι ούλια τα παρεκκλήσια
εφώταζαν… κι εφώτιζαν… ’ς σην Γην άστρα εγένταν…
Καμπάνας μικρά και τρανά, ούλια έναν εγένταν.
Έναν καμπάναν κρεμαστόν α σ’ ουρανού την μέσεν
αργοσαλεύ’ και αργοκρούει απάν’ ’ς σην Τραπεζούνταν…
και κρύφτ’ τον Ήλεν α σ’ ανθρώπ’ς, το Κάστρεν α σον Ήλεν.
Κλαίει το καμπανοχτύπεμαν κι αντιδονίζ’ν τα κάστρα
τη καμπάνας το μοιρολόι, ντο κλαίει την Τραπεζούνταν.
Απάν ’ς αγοίκον λείμψανον, αγοίκον κρούει καμπάνα…
X
Ακόμαν έτον μεσημέρ’τς κι ερούξεν η σκοτία.
Ούλια μαύρα εγέντανε ’ς σην Γην και ’ς σα Ουράνια,
εβζύγαν τ’ άστρια τη νυχτός, και τ’ άστρεν τη ημέρας,
και οι ανθρώπ’ εφαίνουσαν φαντάσματα κ’ ισκιάδες
και νια λαλίαν έκουγες, και νια ζωής ανιάσμαν…
Έφτασαν ’ς σον Καστρότοιχον… Ερχίνεσαν ν’ εμπαίνε…
Τρανόν φωνήν, τρανόν βοήν αέρας εγομώθεν.
’Σ σην αρχήν άμον ντο μουγκρίζ’ν τα βούδια απέσ’ ’ς σην δείσαν
ύστερα άμον θάλασσας βοετόν και φουρτούνα…
άμον τα όρα α σον σεισμόν ντο ρούζ’νε και κυλίουν…
Άμον χίλια βροντέματα και χίλια χαλαρδίας…
Τρανόν φωνήν… Τρανόν βοήν… Οργή… και Παρακάλια…
«Ανοίξτεν νέα μνήματα και παλαιά ταφία,
ανοίξτεν σιδερόπορτας τη Άδ’ αραχνιασμένα,
ανοίξτεν κλειστά στόματα, δίχως γλώσσαν και χείλα
ανοίξτεν χέρια άκλερα και αγκάλιας οστουδένια…
έσκέρται τ’ αίμαν το χουλέν, ντ’ εφέκετεν ’ς σον κόσμον…
»Ο Θάνατον και η Ζωή, αγκαλιασμέν’ ας κείνταν…
»Μανάδες που εφήκετεν πόρτας καρακωμένα,
κυρούδες που περμένε σας ακόμαν τ’ ορφανά σουν
αδελφόπα που κλαίγ’νε σας αδέλφια κι αδελφάδες,
παιδία που εφέκετεν έκλερους κύρ’ και μάναν…
Άντρα, π’ εφέκες άχαρον και χέραν την γυναίκα σ’,
κοδέσπενα π’ απώλεκες τον σύντροφο σ’ ’ς σην χώραν…
»Ούλ’ που εσέβετεν ’ς σην Γην, κι εσέβετεν ’ς σο χώμαν,
’ς σο χώμαν, τη Γενιάς εσουν κτήμαν, καιρούς και χρόνια,
πάππον προς πάππον, ελαφρόν, γονέον προς γονέον…
κληρονομία α σον Θεόν και α σα γονικά σουν,
το χώμαν ντ’ επερμένε σας, κι εμάς πα επερμένεν…
»Σκωσέστε ατο, με το κιφάλ’ με τα στουδένια ωμία,
σείστ’ ατο με τα γόνατα, με τη χερί τα στούδια…
κι εβγάτεν α σα μνήματα, εβγάτ’ α σα ταφία…
Εβγάτεν οι αποθαμέν’… Οι ζωντανοί θ’ εμπαίνε…
»Εγέντονε Συντέλεια, Δευτέρα Παρουσία…
εχπάγαν κι εκρεμίγανε τα δέντρα α σα ρίζας
η ρίζα εγέντονε κορφή, και η κορφή ’ς σο χώμαν…
Απάν’-αφκά εγύρτσανε τα ράχα και τα κάμπους…
Τα ποτάμια εκλώστανε, πάγ’ν ’ς σα πεγαδομάτια.
»Δέχν’ α σο σπίτια τουν τ’ ανθρώπ’ς, τ’ Άγ’ς α σα εγκλησίας
και νια ’ς σα σπέλα αφήν’ εμας και νια ’ς σα ραχορμία,
νια ’ς σα ομάλα τ’ ήμερα, και νια σ’ ορμάνα τ’ άγρα.
»Ουρανόν επεδέβε μας, κι η μαύρη Γη ’κί σκών’ μας…
η Θάλασσα επέμνε μας, το πέλαγος περμέν’ μας…
»Η μαυρο-θάλασσα υγρόν, κι ο βυθόν δίχως χώμαν,
εκεί ταφίν ’κί ανοίγεται, μνήμαν ’κί στερεούται,
εκεί κερί ’κί άφκεται, θυμίαμαν ’κί καίει
μνημόσυνον ’κί γίνεται, και σταυρόν πού να καρφούται…
»Το χώμαν ντ’ εγκαλιάστε σας εμάς πα να σκεπάζ’ μας…
η βρεχή τ’ Ουρανού εμουν να ρούζ’ και να δροσίζ’ μας…
ο Ήλεν τη ραχί εμουν ν’ εβγαίν’ και να χουλαίν’ μας
το κοιμητήρ’ να πρασινίζ’, να σκουτουλίζ’ το χώμαν,
μανουσάκια την Άνοιξιν, τουτουγιάδες το Θέρος,
μάραντα τον Μοθόπωρον, τον Χειμωγκόν λιβάνι…
»Τζίξτε μας Εσείν… Τζίξτε μας… το αίμαν εσουν είμες…
Βασιλιάδες κι Αρχιερείς, Όσιοι κι Αγιασμένοι
ποισέστεν τόπον και ’ς εμάς… ν’ εμπαίνομε να κείμες…
Για ’βγάτεν και αφήστε μας εύκαιρα τα ταφία.
»Εβγάτεν οι αποθαμέν’… οι ζωντανοί… θ’ εμπαίνε…».
XI
Ο λόγον ’κ’ ετελείωσεν και η βοή ’κ’ εστάθεν·
έστραψεν και εβρόντεσεν κ’ εσείγανε τα κάστρα…
Απάν’ α σον Καστρότοιχον, κι απάν’ α σο Παλάτι,
τη Παναγίας το Ζωνάρ’ τ’ εφτάχρωμον επλώθεν
και έλαμψεν η Θάλασσα, η Γη και τα Ουράνια.
Απέσ’ κι απάν ’ς σα χώματα, ’ς σην μέσ’ τη φωτασίας
’φάνθεν η Χρυσοκέφαλος με τον Χριστόν ’ς σα χέρια.
Μαργαριτάρια έλαμπαν ’ς σην άκριαν τ’ ομματία τς
ντ’ εγύριζαν και ολουνούς ετέρνανε θλιμμένα
κι ολόγερα τς, επέταναν χίλιοι μύρ’οι αγγέλοι.
Ερούξαν ούλ’ ’ς σα γόνατα, κ’ εποίνανε μετάνοιας.
Εψάλνανε το «Ωσαννά» και το «Τη Υπερμάχω…».
Εντάμαν ψάλ’νε κι οι αγγέλ’. Και ξαν κρου’ν τα καμπάνας…
…Κι ακούγεται από ψηλά, ψηλά α σα Ουράνια,
έναν φωνήν, τρανόν φωνήν, σαν απ’ αγγέλου στόμαν.
«Αποθαμέν’ θα απομέν’, αδά όπου ετάφαν
χιλιάδες χρόνια φύλακες, και μέρες μυριάδες…
και άλλ’ ατόσα κι αν διαβαίν’, θα μέν’ και θα περμέν’νε,
θα αναμένε την Λαμπρήν και το Χριστός Ανέστη…
Θα αναμέν’ν τον γυρισμόν και τη Ξενητεμένε.
»Εσάς αλλού θα στείλω σας, άλλο λαλεί σας χώμαν…
άλλο γραμμένον έχετεν, κι η Μοίρα σουν έν’ άλλο.
»Με την ευχή μ’… Με την ευχή μ’… και με την ευλογία μ’…
’Σ σο καλόν και ο δρόμος σουν, ομάλ’ και μέλ’ και γάλαν
Ο δρόμον ντο ευλόγεσα, η στράτα ντο ευχέθα
Θα έν’ στράτα και γυρισμού κι Όρομαν Ξενητέα».
ΧΙΙ
Από Θεού ξαν έρχεψαν να κρούγ’νε τα καμπάνας,
χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργίαν.
Καμπάνας μικρά και τρανά, κρούγ’ν δοξολογίαν.
Το έναν κρούει και τραγωδεί, το άλλο κρούει και κλαίει
κι ασ’ όλον το τρανύτερον βαρυαναστενάζει
ντο ’κ’ έχ’ ανθρώπς ν’ ακούγν’ ατο, ποπάν ν’ εφτάει μετάνοιας.
Χρόνια έρθαν κι επέρασαν, καιροί έρθαν και πάγ’νε
και η καμπάνα το τρανόν, αναμέν’…, δίχως γλώσσαν…
Εμπαίν’ αέρας και βοά, άνεμος και μουγκρίζει
εμπαίν’ ευχάς και τραγωδεί, μπαίν’νε κατάρας κλαίει,
Εμπαίν’νε και τ’ ορόματα τ’ ημέρας και τη νύχτας,
και κρούει… και κλαίει… και τραγωδεί, και θλίφκεται ο Κόσμον…
Ποντιακή Εστία – Λαογραφικόν Περιοδικόν
Έτος ΣΤ΄, Ιανουάριος 1955, τεύχος 61.
• Δείτε εδώ την έμμετρη ελεύθερη απόδοση του ποιήματος στα νεοελληνικά.
Λεξιλόγιο
Α • Άγ’ς = Αγίους l αγούρ’ = νεαροί άνδρες l άγρεν = άγριο l αδά = εδώ l άκλερα = άκληρα l ακούγ’νε = ακούνε l άλλτ’ς = άλλους l άμον = όπως l ανάλμεχτα = που δεν τα άρμεξαν l ανάσυρμαν = αναφιλητό l ανιάσμα = ανάσα l ανοιγάρια = κλειδιά l απάν’-αφκά = πάνω-κάτω l απαρδάλια = παρδαλά (μεταφ.: εγκαταλελειμμένα) l απέσ’ = μέσα l αποσκεπάστεν = ξεσκεπάστε l απώλεκες = άφησες l ασά πολλά = απ’ τα πολλά l ασημούται = γίνεται σαν ασήμι l ατέν = αυτήν l ατοίν = αυτοί l ατς = αυτής (της) l άφ’ς με = άφησέ με l αφμένα = αναμμένα l αφουκρούνταν = αφουγκράζονται l άφτω = ανάβω
Β • ’βγάτεν = βγείτε l βζύν’ = σβήνει l βία = το κύμα της θάλασσας l βοετόν = βοήν
Γ • γειτονοτόπ’ς = γειτονότοπους l γομάτα = γεμάτα l γουρνιάγουνταν = ουρλιάζαν
Δ • δακροχαλαρδία = δακρυοπλημμύρα l δείσα = ομίχλη l δεισοποτισμέντσα = ομιχλοποτισμένη l δέχ’νε = διώχνουν
Ε • [ν’] εβγαίνε = να βγούνε l εβγάλ’νε = βγάζουν l εβζύγαν = έσβησαν l εγένταν = έγιναν l έγκεν = έφερε l εγομώθεν = γέμισε l εγρέθεν = αγριεύτηκε, τρόμαξε l εγροίλεψεν = ξεχέρσωσε l έδεξεν = έδιωξε l εθάφταν = ταφήκαν l έκ’σεν = άκουσε l εκείσαν = έκεινταν, βρίσκονταν l εκλείστεν = έγειρε l εκλώστανε = γύρισαν, επέστρεψαν l εκουράεν = κύρτωσε l εκρεμίεν, εκρεμίγαν = γκρεμίστηκε, γκρεμίστηκαν l ελέπω, ελέπ’νε = βλέπω, βλέπουν l ελίβωσεν = συννέφιασε l έμπρια = εμπρός l εμπροδέβεν = πέρασε εμπρός l εντούναν = χτυπούσαν l εξέγκαν = έβγαλαν l εξύεν, εξύγαν = ξεχύθηκε, ξεχύθηκαν l επάρθαν = επάρθηκαν l επεδέβε μας = μας παράτησε l επέλεκαν = άφησαν l επέμνε, επέμναν = απέμεινε, απέμειναν l επέρνιξαν = περάσαν l επεστάθεν = κουράστηκε και στάθηκε l επέταναν = πετούσαν l έπιγαν = ήπιαν l εποταμίγαν = παρασύρθηκαν από το ποτάμι l έρ’ται = έρχεται l έραξαν = άραξαν l ερούξε = έπεσε l έρχεψαν = άρχισαν l έσανε = ήσαν, βρίσκονταν l εσέβανε = μπήκανε l εσέβετεν = μπήκατε l εσείεν = σείστηκε l εσκέρχουνταν = κοντεύουν-έρχονται l εσκώθεν = σηκώθηκε l εσούν = σας l εστάθεν = σταμάτησε l εταρασίγαν = ταράχτηκαν l ετάφαν = τάφηκαν l ετέρνανε = κοιτάζανε l εύκαιρα = άδεια l ευκαιρώνει = αδειάζει l ευρίουσαν = βρίσκονταν l εφάνθαν = φάνηκαν l εφέκετεν = αφήσατε l εφώταζαν = φωτοβολούσαν l εφουσκώθαν = φούσκωσαν l εφτάγνε = κάνουν l εχάθαν = χάθηκαν l εχπάγαν = ξεριζώθηκαν l εχπάστανε = ξεκίνησαν l εχώρναν = χωρούσαν l έψανε = άναψαν
Θ • θαλασσάκρια = ακροθαλασσιές l θάφκουμαι = ενταφιάζομαι l θλίφκεται = θλίβεται
Ι • ίντιαν = οτιδήποτε l ισκιάδες = σκιές
Κ • κα = κάτω l καλοτερεί = καλοκοιτάζει l καμονή, καμονάντας = καημός, καημούς l καμπανόπα = καμπανούλες l καρακωμένα = μανταλωμένα l κάστρεν = κάστρο l κείμες = κείμεθα l κιντέας = τσουκνίδες l κολισιάφτρα = σαύρες l κοντοστάθανε = κοντοστάθηκαν l κόρδας = χορδές l κορόνας = κοράκια l κορτσόπα = κοριτσάκια l κουνίζ’ = σαλεύει, κουνά l κοφρακοφώληα = κορακοφωλιά l κρούγ’νε = χτυπάνε l κυρούδες = πατέρες (γονείς)
Λ • λαΐσκουνταν = κινούνταν, σάλευαν l λαλάτσια = βότσαλα l λαλεί = σας προσκαλεί l λαταρίζ’νε = σαλεύουνε λαχταρισμένα l λεφτοκαρομάνα = φουντουκομάνα l λώματα = ρούχα
Μ • μακρέα = μακριά, επιμήκη l μακρογουλίζ’ = μακρολαιμιάζει l μαλέζ’ = ειδικός χυλός για σκύλους l μανουσάκια, τουτουγιάδες, μάραντα = είδη λουλουδιών l μεσημέρτς = μεσημέρι l μποράν εξέγκεν = έβγαλε μπόρα
Ν • νέησα = νέα l νια = ούτε l ντο = που
Ξ • ξαν = ξανά l ξενιτάντ’ς = ξενιτεμένους l ξενιτέα = ξενιτεμένου
Ο • ολόεν = ολόκληρο(ς) l ομάλ’ = ομαλή l ομάλα = πεδιάδες l ορμάνα= δάση l ορμία = όρμους l όρομαν = όραμα, όνειρο
Π • πάγ’νε = πηγαίνουν l παλέν = παλιό l παρακαλία = παρακάλια l παραστάρι = παραστάτης πόρτας l πεγαδομάτια = κεφαλόβρυσες l ’πέμναν = απέμειναν l πετρένεν κρεμόν = πέτρινο γκρεμό l πλακία = πλάκες l (κι άλλο) πλάν’ = παραπέρα l πλυμίν = ειδικό ρόφημα (ζωμός από χορταρικά) για τις αγελάδες l ποδάρ’ = πόδι, βήμα l ποίσον, ποισέστε = κάνε, κάνετε l ποπάν = παπά
Ρ • ράχια = βουνοπλαγιές l ραχορμία = χαράδρες l ροΐν = ρώγα μαστού l ρούζ’νε = πέφτουν
Σ • Σαμψόν = Σαμψούντα l σαντάλια = μεγάλα καΐκια (και σανδάλια) l σείσκουνταν = σείονταν l σιμοχώρια = πλησιοχώρια l Σινάπ = Σινώπη l σιντζία = μιλιά l σίτ(α) = ενώ l σκοτία = σκοτάδι l σκουτουλίζ’ = ευωδιάζει l σκών’ = σηκώνει (θέλει) l σκωσέτε = σηκώστε l σουμών(ε/ουν) = σιμώνουν, πλησιάζουν l σπέληα = σπήλαια l σπέλια = σπηλιά l στέκ’νε = στέκουν l στουδένια = οστέινα l στούδια = οστά l συνεργία = συνεργασία, βοήθεια
Τ • τ’ς = τίνες, ποιοι l ταφία = τάφοι l τερεί = κοιτάζει l τζίξτε = λυπηθείτε l τόπ’ς = τόποι l τουμπία = λοφίσκοι l τσακούνταν = έσπαζαν
Φ • ’φάνθεν = φάνηκε l φέγκον = φεγγάρι l φελούκα = βάρκα l ’φήκα = άφησα l φτουλίγεται = τραβά τις τρίχες του (μαδιέται) l φωτασίας = φωταψίας
Χ • ’χαλάεν = χάλασε l χαλαρδία = πλημμύρα l χείλα = χείλη l χειμωγκόν = χειμώνας l χέρα = χήρα l χουλαίνει = ζεσταίνει l χουλέν = θερμό l χτήνια = αγελάδες l χώρα = οι ξένοι
Ψ • ψη = ψυχή
Ω • ωτίν = αυτί
